პოლიკისტური საკვერცხის სინდრომის დიაგნოზი (შემოკლებით PCOS, როგორც Polycystic Ovarian Syndrome), დაახლოებით, 2 წლის წინ დამისვეს. მაშინ არაფერი მსმენოდა ამ დაავადებაზე და, მიუხედავად იმისა, რომ სიმპტომები დიაგნოზის მიღებამდე ბევრი წლის განმავლობაში მქონდა, არცერთ ექიმს ყურადღებაც კი არ გაუმახვილებია იმაზე, რომ შესაძლოა, მოუწესრიგებელი მენსტრუალური ციკლი უფრო დიდ პრობლემაზე მიანიშნებდეს. დიაგნოზის გაგებისთანავე, ვცადე, მეტი ინფორმაცია მომეძიებინა ქართულ ენაზე და მართალია, სამედიცინო წყაროები მაშინ მეტ-ნაკლებად ხელმისაწვდომი იყო, მაგრამ თითქმის ვერ ვიპოვე იმ ადამიანების ისტორიები, ვინც ამ დაავადებასთან ერთად ცხოვრობს.

დიაგნოზის მიღების ადრეულ პერიოდში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სხვების გამოცდილებების მოსმენა, რადგან, ჩემს შემთხვევაზე დაყრდნობით, შემიძლია ვთქვა, რომ ეს დაავადება ცხოვრების სტილს სრულიად ცვლის და უკუღმა ატრიალებს. ამიტომაც ეს სტატია აერთიანებს PCOS-სთან დაკავშირებულ როგორც სამედიცინო განმარტებებს, ასევე, ჩემსა და კიდევ ერთი ადამიანის — მარიამ ჩარგაზიას ამ სინდრომთან თანაცხოვრების ისტორიებს.

PCOS, სიმპტომები და დიაგნოზირება 

PCOS-ის სამედიცინო თვალსაზრისით უკეთ ასახსნელად, მეან-გინეკოლოგ ანუკა ჭონიშვილს ვესაუბრე: “პოლიკისტური საკვერცხის სინდრომი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სიმპტომთა კომპლექტია რეპროდუქციული ასაკის მქონე ქალებში. მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის სტატისტიკაზე დაყრდნობით, მისი გავრცელება საშუალოდ 6-13%-მდეა და შემთხვევების დაახლოებით 70% უდიაგნოზოდ რჩება”.

ამ დაავადების გამომწვევი მიზეზი ჯერჯერობით უცნობია, თუმცა, ამ ეტაპისთვის ისეთი ფაქტორები განიხილება, როგორიცაა ცხოვრების წესი, სტრესი და ა.შ.

პოლიკისტური საკვერცხის სინდრომს საკმაოდ მრავალფეროვანი სიმპტომები ახასიათებს, რაც გავლენას არა მხოლოდ ფიზიკურ, არამედ მენტალურ ჯანმრთელობაზეც ახდენს. როგორც ანუკა ამბობს, სიმპტომებს შორის ყველაზე გავრცელებულია არარეგულარული მენსტრუალური ციკლი, თმიანობის მატება (ჰირსუტიზმი), აკნე და წონაში მატება. გასაკვირი არაა, რომ ეს დაავადება რეპროდუქციულ პრობლემებთანაცაა დაკავშირებული — გამომდინარე იქიდან, რომ მენსტრუაცია რეგულარულად არ დგება და ორგანიზმში ჰორმონალური დისბალანსია, ოვულაციაც იშვიათია. ამ ყველაფერთან ერთად, PCOS-ის დიაგნოზის მქონე ადამიანებში დიდია II ტიპის დიაბეტის განვითარების რისკი, ამიტომაც ცხოვრების წესისა და კვების კონტროლი ყველაზე მნიშვნელოვანია.

ისევ და ისევ ჰორმონალური ცვლილებების გამო, მაღალია სტრესისა და შფოთვის დონე, რაც საქართველოში მცხოვრები საშუალო სტატისტიკური ადამიანისთვის კიდევ უფრო დიდი ტვირთია — აქვე ისიც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ PCOS-ის სიმპტომები მართვადია, თუმცა, მისგან სრულად გათავისუფლების გზა ჯერჯერობით არ არსებობს. ამიტომაც გვიწევს ამ დაავადების მქონეებს მასთან ერთად “თანაცხოვრება” და არა — მასთან “ბრძოლა”.

როგორც ანუკა ამბობს, დიაგნოზის დასმა რამდენიმე ფაქტორით ხდება: სიმპტომები, ულტრაბგერითი კვლევა და ჰორმონალური დისბალანსი. ულტრაბგერითი კვლევის დროს, საკვერცხის ზომა და მასში არსებული ფოლიკულების რაოდენობა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია.

მარიამს PCOS-ის დიაგნოზი სწორედ ულტრაბგერითი გამოკვლევისა და შესაბამისი ანალიზების საშუალებით, დაახლოებით, 10 წლის წინ დაუსვეს. მაშინ 17-18 წლის იყო და ექიმთან ეს ვიზიტი ყველაზე ტრავმული სამედიცინო გამოცდილება აღმოჩნდა: “შევდივარ ექიმის კაბინეტში და მეუბნება, პოლიკისტოზი გჭირსო, მთელი ცხოვრება ეს გექნება და შეიძლება, შვილები არასდროს გაგიჩნდესო — ყველანაირი შელამაზების გარეშე, რა შელამაზებაც შეიძლება ძალიან საჭირო იყო თინეიჯერი ადამიანისთვის იმის სათქმელად, რომ მთელი ცხოვრება რაღაც ისეთი დაავადება ექნება, რაზეც ჯერ არც კი სმენია. ამ ყველაფერმა იმდენად იმოქმედა ჩემზე, სახლში ტირილით მივვარდი და მერე კარგა ხანს მეტირებოდა ამ ყველაფრის გახსენებაზე”.

მარიამმა მალევე სხვა ექიმსაც მიმართა, რომელმაც დაამშვიდა და მხოლოდ ერთი წამალი გამოუწერა. ამის შემდეგ, ის მხოლოდ გეგმიურ გამოკვლევებზე დადიოდა, თუმცა, საკუთარ დაავადებაზე სრული ინფორმაცია მაინც არ ჰქონდა — მისი თქმით, ექიმებიც არ იჩენდნენ ინიციატივას და, ასაკიდან გამომდინარე, თვითონაც დიდ ინტერესით არ ეკიდებოდა ამ სინდრომის უფრო ღრმად გამოკვლევის საკითხს. თუმცა, მის ცხოვრებაშიც დადგა ის მომენტი, რაც მეც, და დარწმუნებული ვარ, სხვა ადამიანებსაც გამოუცდიათ — ყველა სიმპტომმა ერთდროულად დაიწყო გამოვლენა. ცხოვრების წესის უცვლელობის მიუხედავად, მარიამმა 3-4 თვეში 35 კილოგრამი მოიმატა და, შესაბამისად, ექიმს ხელახლა მიმართა. ასე აღმოაჩინა, რომ მის ორგანიზმში მთელი რიგი უსიამოვნო ცვლილებები დაწყებულიყო: ზომაში გადიდებული საკვერცხეები, ინსულინრეზისტენტობა, მაღალი პროლაქტინი და ტესტოსტერონი, დარღვეული ლიპიდური ცვლა, ქრონიკული ჰიპოთირეოზი და დაბალი D ვიტამინი.

ჩემი ისტორიაც დიდად არ განსხვავდება მარიამისგან — წლების განმავლობაში მაწუხებდა არარეგულარული მენსტრუალური ციკლი და თანხმლები გაუსაძლისი ტკივილები, რაზეც ექიმები მეუბნებოდნენ, რომ ეს სერიოზულ პრობლემას არ წარმოადგენდა და გარდატეხის ასაკის გავლის შემდეგ, ყველაფერი თავისით ჩადგებოდა წესრიგში. თუმცა, სამწუხაროდ, წლების შემდეგ, მეც ყველა სიმპტომმა ერთდროულად შემომიტია და აღმოვაჩინე, რომ ჩემი ცხოვრება აღარასდროს იქნებოდა ისეთი, როგორიც აქამდე იყო. ჩემთვის ყველაზე რთული ის სიმპტომები აღმოჩნდა, რომელიც მენტალურ ჯანმრთელობას ეხება — მუდმივი შფოთვა, განწყობის ცვლილება და დაღლილობა, რომელსაც თითქმის ვერაფერი შველის. არანაკლებ მტკივნეულია წონის მატების ფაქტორიც, როცა არ აქვს მნიშვნელობა რას მიირთმევ ან ფიზიკურად რამდენად დატვირთული ხარ, რადგან შენი სხეული გადარჩენის მდგომარეობიდან ვერ გამოდის და არ გაძლევს საშუალებას, სრულფასოვნად იცხოვრო და იფუნქციონირო.

PCOS-ის სიმპტომების მართვა

“სიმპტომების მართვა” სწორედაც რომ ამ დაავადებას შეეფერება, რადგან მისგან სრულად განკურნება შეუძლებელია — ალბათ მიხვდებოდით, რომ ამ დაავადებასთან დაკავშირებული სამეცნიერო ცოდნა საკმაოდ მწირია.  “დღეისათვის არსებული მედიკამენტები სიმპტომების მართვისკენ არის მიმართული, მაგალითად, არარეგულარული მენსტრუალური ციკლის დროს — კომბინირებული ჰორმონალური პრეპარატები და სხვა”, — ამბობს ანუკა. 

მედიკამენტებით მკურნალობა, რა თქმა უნდა, უცხო არ არის მარიამისთვისაც — ზოგს გრძელვადიანად იღებდა, ზოგს კი შედარებით მცირე პერიოდით, თუმცა, ამ მიმართულებით საკმაოდ დიდი გამოცდილება აქვს. დიაგნოზის დასმიდან ორი წლის განმავლობაში მუდმივი მკურნალობის შემდეგ, მარიამმა ცოტა ხნით მედიკამენტების მიღება შეწყვიტა: “ძალიან დამღალა ყოველდღე წამლების სმამ და მუდამ იმის კონტროლმა, რომ ახლა რომ რაღაც ისეთი ვჭამო ან დავლიო, რაც ჩემს წამლებს არ მოსწონს, შეიძლება შემდეგი სამი დღე გული მერეოდეს”.

მარიამი მოგვიანებით ახალ ექიმთან მივიდა, რომელმაც მთელი რიგი პრობლემები “აღმოაჩინა”: რკინის, კალციუმის, B12-ისა და D ვიტამინის ნაკლებობა, თიროქსინის შეუსაბამო დოზა და ინსულინრეზისტენტობის აწეული ინდექსი. “ექიმმა გაიოცა, ფეხზე როგორ დგახარო — ამის თქმამდე კარგად ვიყავი, ამის მერე 1 კვირა საწოლიდან ფიზიკურად ვერ ავდექი. ასე დაიწყო მკურნალობის ახალი ეტაპი”, — ამბობს მარიამი, რომელიც ყოველდღიურად “შედარებით ნაკლებ” წამალს, ანუ ოთხ განსხვავებულ მედიკამენტს იღებდა და კვების გაწერილი რაციონი ჰქონდა.

მიუხედავად ახალი მიდგომისა, მარიამის მდგომარეობა დიდად ვერ გაუმჯობესდა:

ძალიან დიდი ძალისხმევა მჭირდებოდა თითოეული ქმედებისთვის, მათ შორის, ყველაზე მეტად გაღვიძება იყო რთული, მე “ცხოვრებისთვის თვალის შებჯენას” ვეძახდი ხოლმე. მუდმივი გადაღლილობა მქონდა, რასაც ბევრი რამ ერთად იწვევდა, იყო მეხსიერების ჩავარდნები, მობილიზება მიჭირდა. ხელები და ფეხები მუდამ დაბუჟებული მქონდა, საკვერცხეები მტკიოდა, გული მერეოდა. ამას ემატებოდა დეპრესიული ფონიც.

დროისა და მკურნალობის მიუხედავად, მარიამს სიმპტომების უმეტესობა ჯერ კიდევ აქვს, თუმცა, როგორც თვითონ ამბობს, უკვე შეეჩვია ასე ცხოვრებას.

“ახლა რომ ვიწყებდე მკურნალობას, ალბათ ბევრ რამეს სხვანაირად წარვმართავდი”, — მარიამი ახლა კონტრაცეპტივითა და მეტფორმინის დახმარებით მკურნალობს, თუმცა, გარკვეული პერიოდი საკვებ დანამატებსაც იღებდა, რაც PCOS-ის სიმპტომების შესამსუბუქებლად გავრცელებული მეთოდია.

“საკმაოდ ბევრ ექიმთან ვყოფილვარ, აქედან კი თითზე ჩამოსათვლელია ისეთი გინეკოლოგებისა და ენდოკრინოლოგების რიცხვი, რომლებსაც თავიდან ბოლომდე ესმით ამ დაავადების არსი და, ამავდროულად, საკმარისი ემპათია აქვთ იმისთვის, რომ ცხოვრებაზე ხელი არ აგაღებინონ”, — ამბობს მარიამი და ამატებს, რომ ამ დაავადებასთან დაკავშირებით ცნობიერება საკმაოდ დაბალია.

მარიამისგან განსხვავებით, სამწუხაროდ, მე მკურნალობისადმი ასეთი ბეჯითი მიდგომებით არ გამოვირჩევი, რაც გარკვეული მიზეზებითაა გამოწვეული. კონტრაცეპტივის მიღებამ, ჩემ შემთხვევაში, შედარებით დაასტაბილურა PCOS-ის სიმპტომები, თუმცა, მკვეთრად გააუარესა მენტალური ჯანმრთელობა, ამიტომაც არჩევანის გაკეთება მომიწია. ასევე, განსაკუთრებით რთულია კვების რაციონის ზედმიწევნით დაცვა, როცა ინსულინრეზისტენტობა გაწუხებს და წარსულში არაერთი კვებითი აშლილობა გაქვს გადატანილი — აქაც გიწევს, აირჩიო, რომელი მიდგომა უფრო დაგაზიანებს. ამას ემატება ისიც, რომ აკლდები იმ ყველაფერს, რაც ადრე შენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი იყო — მაგალითად, ახლა ვიცი, რომ თუკი გვიანობამდე ვიფხიზლებ ან საკმარისად ვერ გამოვიძინებ, ამის შესაბამისი “ფასის” გადახდაც მომიწევს, ან თუკი ალკოჰოლს ჭარბი რაოდენობით მივიღებ ან სწრაფი კვების ობიექტების რაიმე საკვებს მივირთმევ, რამდენიმე დღით კარგად ყოფნას უნდა დავემშვიდობო.

ამ ყველაფრის მიუხედავად, ვცდილობ, საკუთარ თავს ზედმეტად კრიტიკულად არ მივუდგე და მოცემულობად მივიღო ის ფაქტი, რომ ჩემი სხეული და ორგანიზმი განსხვავებულია, ამიტომაც მას ჩვეულებრივზე მეტი ზრუნვა და მოფრთხილება სჭირდება — ალბათ ეს არის ის, რაც PCOS-ის დიაგნოზის მქონე ნებისმიერმა ადამიანმა უნდა გაითავისოს.

ცხოვრება PCOS-სთან ერთად

ანუკა იმ ადამიანებს, ვისაც უკვე აქვს PCOS-ის დიაგნოზი, პირველ რიგში, ურჩევს, რომ მეტი ინფორმაცია მოიპოვონ ამ დაავადებასთან დაკავშირებით, რაკიღა სიმპტომების მართვის დიდი ნაწილი საკუთარი ცხოვრების წესის მოდიფიკაციაზე გადის, რაც სწორ კვებას, სისხლში შაქრის კონტროლსა და რეგულარულ ფიზიკურ აქტივობას მოიაზრებს. თუმცა, მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემების დროულად იდენტიფიცირება და მართვაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია.

მარიამიც ცდილობს, რომ ის ცხოვრების წესი შეინარჩუნოს, რომელიც PCOS-ის სიმპტომების მართვაში ეხმარება, თუმცა არის პერიოდებიც, როდესაც მუდმივი მკურნალობა გაუსაძლისი ხდება და ცოტა ხნით ყველაფერს თავს ანებებს: “უბრალოდ, ამ პერიოდების მერე სამმაგი ძალისხმევა მჭირდება უკან დასაბრუნებლად — ჯერ სინანული მოდის, რომ თავს ვერ ვაჯობე, მერე ყველაფრის თავიდან დაწყების სევდა”.

საბოლოოდ, ჯანმრთელობის ყველა პრობლემა, რაც მარიამს აწუხებს, სწორედ PCOS-სთან არის კავშირში — პირდაპირ თუ ირიბად, ამიტომაც ცდილობს, რომ მეტი ყურადღება გამოიჩინოს კონკრეტული პრობლემებისადმი, რათა შემდეგ ესა თუ ის სიმპტომი უფრო მასშტაბურ დაავადებაში არ გადაიზარდოს.

“რასაც ბოლო რამდენიმე თვეში მივხვდი, არის ის, რომ PCOS კი არ მჭირს, არამედ მაქვს და კი არ უნდა ვიმკურნალო, მასთან ერთად ცხოვრება უნდა ვისწავლო. თეორიაში მარტივია. პრაქტიკაში ჯერ ვერ გადმოვიტანე”, — ამბობს მარიამი და ამ სინდრომის ქონას “მოჯადოებულ წრეს” უწოდებს:

 “შენს ორგანიზმში ყველაფერი ერთმანეთს ებრძვის, მაგრამ შენი მიზანი ის კი არაა, ომში შეხვიდე, არამედ ესენი რაღაცნაირად უნდა დააზავო. მოკლედ, PCOS-სთან ერთად ცხოვრება რთულია, რადგან PCOS გაქვს”.

პოლიკისტური საკვერცხის სინდრომის ქონის გამოცდილების ერთი სიტყვით შეფასება რომ შემეძლოს, ამ სიტყვად “დაღლას” ავირჩევდი — დაღლილი ხარ საკუთარი კვების რაციონის, სტრესის, ძილის, ჰორმონების და კიდევ უამრავი სხვა რამის კონტროლით; დაღლილი ხარ საკუთარ ფიზიკურ და მენტალურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვით, რომელიც, სხვა ყველაფერთან ერთად, საქართველოში მცირე თანხებთან არ არის დაკავშირებული; დაღლილი ხარ სიმპტომებით, რაც, ხანდახან იდეალური გარემოს მიუხედავად, მაინც არ ქრება და დაღლილი ხარ იმაზე ფიქრითაც, რომ მთელი შენი დარჩენილი ცხოვრება ამ რეალობაში უნდა იცხოვრო, ბონუსად კი შეიძლება დიაბეტი ან რაიმე სხვა დაავადება გერგოს.

ასეთ დროს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ გარშემო ადამიანებს ესმოდეთ, რამხელა ტვირთის ზიდვა გვიწევს მათ, ვისაც ეს დაავადება გვაქვს — შესაძლოა, გარე თვალისთვის ადვილად შესამჩნევი არაა, რომ ყოველდღიურად ძალიან დიდი ენერგიისა და კონცენტრაციის მობილიზება გვჭირდება, რათა ფუნქციურები ვიყოთ და ნაწილობრივ მაინც შევძლოთ ცხოვრების ისე გატარება, როგორც ამას სხვები აკეთებენ. ამიტომაც, თუკი თქვენს ოჯახის წევრს, მეგობარსა თუ ახლობელს PCOS-ის დიაგნოზი აქვს, გირჩევთ, მისი ცხოვრების სტილი, სიმპტომების გამოვლინებები და მთელი რიგი შეზღუდვები შეძლებისდაგვარად მიიღოთ და კიდევ უფრო მეტი სტრესი არ დაუმატოთ მათ, ვის ჯანმრთელობაზეც ეს განსაკუთრებით უარყოფითად მოქმედებს.