ისევ მარტი და ისევ რუსული კანონის შემოთავაზება, რომლის მიზანი ისევ ადამიანების დისკრედიტაცია და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვაა. ისევ ქართული ოცნების ჰომოფობია, რომელიც ძალიან ჰგავს კრემლისას. 

ქართულმა ოცნებამ წარადგინა ჰომოფობიური ინიციატივა, რომელსაც ხან “ლგბტ პროპაგანდის” საწინააღმდეგო კანონპროექტს უწოდებს, ხან “პოპულარიზაციის” ამკრძალავს. მიუხედავად იმისა, რომ “ლგბტ პროპაგანდა” ან მისი “მუშაობის” დამადასტურებელი რაიმე მტკიცებულება არ არსებობს, მამუკა მდინარაძე გვიმტკიცებს, რომ ეს დიდი საფრთხეა, რომლისგანაც მომავალი თაობა უნდა დაიცვან.

ამ სტატიაში განვიხილავთ დაანონსებულ საკანონმდებლო და საკონსტიტუციო ცვლილებებს, რომლის მიღებაც მმართველ გუნდს წინასაარჩევნოდ მოუნდა და ვიპოვით მორიგ მსგავსებას ვლადიმერ პუტინისა და ვიქტორ ორბანის პოლიტიკას შორის. სწორედ პუტინისა და ორბანის პოლიტიკასთან მსგავსებისა და კავშირების გამო საქართველოს მოქმედი ხელისუფლება არაერთხელ გაუკრიტიკებიათ.

ქართული ოცნების პოლიტიკური ჰომოფობია

სამწუხაროდ, ეს არ არის პირველი ინიციატივა, კანონპროექტი ან განცხადება მმართველი გუნდის მხრიდან, რომელიც მიზანმიმართულად აზიანებს ქვიარ თემის უფლებრივ მდგომარეობას, ზღუდავს გამოხატვის თავისუფლებას ან ხელს უწყობს პრორუსული და ანტიდასავლური ჯგუფების აგრესიას.

ქართული ოცნების ჰომოფობია უკვე 11 წელს ითვლის. საქართველოს მოსახლეობას კარგად ახსოვს, რომ:

• 2013 წლის 17 მაისს, ჰომოფობიასთან, ტრანსფობიასთან და ბიფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეს, მრევლმა და სასულიერო პირებმა ქვიარ აქტივისტების მშვიდობიანი მსვლელობა დაარბიეს. სახელმწიფომ მოქალაქეების გამოხატვის თავისუფლება ვერ თუ არ დაიცვა. მომდევნო წელს მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქომ 17 მაისს “ოჯახის სიწმინდის დღე” დააწესა და ყოველ წელს ცენტრალურ ქუჩებში მსვლელობას აწყობენ, ლგბტქია+ თემისთვის კი შეკრების თავისუფლება შეზღუდულია გაზრდილი საფრთხეების გამო;
• 2018 წლის 17 მაისს, 2013 წლის შემდეგ პირველად, ლგბტქია+ ორგანიზაციები მშვიდობიან შეკრებას აპირებდნენ, თუმცა უსაფრთხოების არასაკმარისი გარანტიების გამო, იძულებულნი გახდნენ, გაეუქმებინათ ღონისძიება. თემისა და მხარდამჭერების ნაწილი მთავრობის კანცელარიასთან მაინც მივიდა, სადაც სიტყვით გამოსვლის დროს დაარტყეს აქტივისტ ნიქო გორგილაძეს. მალევე მას ქვეყნიდან წასვლა მოუწია;
• 2018 წელს პრორუსულმა ჯგუფებმა გურამ კაშიას წინააღმდეგ ჰომოფობიური და აგრესიული კამპანია დაიწყეს იმის გამო, რომ მატჩზე ლგბტ სამკლავური გაიკეთა. ისინი კაშიას ნაკრებიდან გარიცხვას ითხოვდნენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში თამაშის ჩაშლით იმუქრებოდნენ. ამიტომ ნაკრების შეხვედრაზე კაშიას მხარდასაჭერად სამოქალაქო აქტივისტები და გულშემატკივრები შეიკრიბნენ, მაგრამ მათ მოედანზე ლგბტქია+ სიმბოლიკის შეტანა შეუზღუდეს — პოლიცია და დაცვა მათ ჩხრეკდა და დროშებს ართმევდა;
• 2019 წელს შსს-მ განაცხადა, რომ დაგეგმილ ფორმატსა და ადგილებში, ანუ ღია სივრცეში თბილისი პრაიდის ჩატარება შეუძლებელი იყო და აქტივისტებს დაცვის გარანტიები არ მისცა, რის გასაპროტესტებლადაც ისინი კანცელარიასთან შეიკრიბნენ. მიუხედავად იმისა, რომ კანცელარიასთან აქციის შესახებ შსს-ს წინასწარ შეატყობინეს, იქ შეკრება ვერ შეძლეს, რადგან წინასწარ მობილიზებული ჰომოფობიური ჯგუფები დახვდათ, რის გამოც მიმდებარედ, კიბეებზე გადაინაცვლეს და რამდენიმე საათის განმავლობაში პოლიციის კორდონში იყვნენ მოქცეულნი. ჰომოფობები მათზე თავდასხმას ცდილობდნენ და სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ;
• 2019 წელს ფილმის “და ჩვენ ვიცეკვეთ” პრემიერამდე ჰომოფობიურმა ჯგუფებმა არაერთხელ დააანონსეს ძალადობა, თუმცა შსს-ს არავინ დაუკავებია. პრემიერის დღეს მოძალადეების მობილიზების გამო, მოქალაქეებს კინოთეატრში სპეცრაზმის კორდონით მოუწიათ შესვლა, რა დროსაც რამდენიმე ადამიანს დაესხნენ თავს;
• 2021 წლის ივლისის დასაწყისში პრაიდ კვირეულის ორი ღონისძიება (ფილმის ჩვენება და პრაიდ ფესტივალი) ძალადობრივი ჯგუფების მობილიზების ფონზე ჩატარდა, თუმცა პოლიციამ უსაფრთხოება დაიცვა. მესამე ღონისძიების, მსვლელობის დღეს, პრემიერმინისტრმა ღარიბაშვილმა განაცხადა, რომ მარშის ჩატარება მიზანშეუწონლად მიაჩნია, რასაც მასშტაბური ძალადობა მოჰყვა. სახელმწიფომ მშვიდობიანი მოქალაქეები ისევ არ დაიცვა — ძალადობრივი ჯგუფები ფიზიკურად გაუსწორდნენ 50-ზე მეტ ჟურნალისტს, შევარდნენ თბილის პრაიდის ოფისში, დაარბიეს არასამთავრობო ორგანიზაციების ოფისები. რამდენიმე დღეში ნაცემი ჟურნალისტებიდან ერთ-ერთი, ლექსო ლაშქარავა გარდაიცვალა;
• წინა წლის მოვლენების გათვალისწინებით, 2022 წელს ღირსების მარში არ დაანონსებულა. პრაიდ კვირეულის ფარგლებში დაგეგმილი სხვა ღონისძიებები ძალადობრივი ჯგუფების მობილიზების ფონზე წარიმართა, თუმცა პოლიციამ მათ ტერიტორიაზე შესვლის საშუალება არ მისცა;
• ღირსების მარში არ დაგეგმილა არც 2023 წლის პრაიდ კვირეულის ფარგლებში. 8 ივლისს დაანონსებული პრაიდ ფესტივალი, რომელიც ლისის ტბის მიმდებარე ტერიტორიაზე უნდა ჩატარებულიყო, ძალადობრივმა ჯგუფებმა დაწყებამდე დაარბიეს. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო ორგანიზატორებს უსაფრთხოების გარანტიებს აძლევდა, ადგილზე გადაღებულ ვიდეოებში ჩანს, როგორ მიუძღვება შსს-ს მაღალჩინოსანი ძალადობრივი ალტინფოს ერთ-ერთ ლიდერს დარბეული ფესტივალის ტერიტორიაზე და, ფაქტობრივად, ანგარიშს აბარებს, რომ თბილისი პრაიდის წარმომადგენლები იქ აღარ არიან.

ჩამოთვლილთაგან უმრავლეს შემთხვევაში სახელმწიფომ უსაფრთხოება არ უზრუნველყო და მოძალადეების სასარგებლო გადაწყვეტილებები მიიღო. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ საქმეზე არსებობს ევროსასამართლოს გადაწყვეტილებაც, რომელიც ამბობს, რომ სახელმწიფომ სათანადო ზომები არ მიიღო. კიდევ არაერთი მოვლენა გვახსოვს, რომელიც ცხადად აჩვენებს სისტემურ ჩაგვრას:

• ქვიარ თემის საზიანოდ კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებები და ოჯახის განსაზღვრა, როგორც ქალისა და კაცის ერთობის;
• ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სტრატეგიიდან ლგბტქი ჯგუფის გაქრობა;
• სამოქმედო გეგმაში სპეციფიკური ჩაგვრებისა და გამოწვევების არ ასახვა;
• მმართველი გუნდისგან “ხალხის ძალის” გამოყოფა და საჯარო ჰომოფობიური და ანტიდასავლური განცხადებები;
• ყოფილი პრემიერმინისტრის, ირაკლი ღარიბაშვილის არაერთი ჰომოფობიური დისკრიმინაციული განცხადება, მათ შორის, უნგრეთში საერთაშორისო კონფერენციაზე;
• ლაზარე გრიგორიადისის წინააღმდეგ დაწყებული ჰომოფობიური კამპანია და ა.შ.

და ეს ყველაფერი არ არის — ამ მოვლენებს წინ უძღოდა და ფონად გასდევდა ქართული ოცნების წარმომადგენლების ჰომოფობიური განცხადებებიც. ამიტომ ახალი ჰომოფობიური ინიციატივა მოულოდნელი არ არის — ქართული ოცნების პოლიტიკური ჰომოფობიის მორიგი მკაფიო გამოვლინებაა, რომელიც ბევრი აქტივისტისა თუ პოლიტიკური ექსპერტის აზრით, საარჩევნო ინტერესებსაც ემსახურება. ამ პოლიტიკურმა გუნდმა წლების განმავლობაში ასაზრდოვა კონკრეტული ჯგუფები აგრესიით ქვიარების მიმართ, რასაც დეზინფორმაციული კამპანიებიც დაემატა, რათა მოსახლეობაში ლგბტქია+ ადამიანების მიმართ მიმღებლობის ნაცვლად, არარაციონალური შიშები გაზრდილიყო. სავარაუდოდ, სწორედ ამ შიშების მართვაა ქართული ოცნების წინასაარჩევნო კამპანიაც — “მტრის ხატი” უკვე შექმნილია, ახლა ამომრჩეველს მათგან “დაცვა” უნდა შესთავაზონ.

შენიშვნა: 2012 წლის 17 მაისიც გვახსოვს, როცა წინა ხელისუფლების პირობებში დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება — შეკრების თავისუფლება და რომელზეც ასევე არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება. ასევე, გვახსოვს ყოფილი და მოქმედი პოლიტიკოსების ჰომოფობიური და ტრანსფობიური განცხადებები თუ ქმედებები, მაგრამ ადამიანის უფლებების წინააღმდეგ მიმართული სახელისუფლებო კამპანია სწორედ ამჟამინდელმა მმართველმა გუნდმა წამოიწყო და სწორედ მათ აქვთ ამ ეტაპზე ყველაზე მეტი ძალაუფლება, სხვა პოლიტიკურ ჯგუფებთან შედარებით, რადგან ხელისუფლებაში არიან და ოფიციალურად ქართველ ხალხს წარმოადგენენ. 

რა (არ) ვიცით ჰომოფობიურ ინიციატივაზე

ირონიულია, რომ 29 თებერვალს პირველი ბრიფინგი, რომელზეც ქართულმა ოცნებამ გამოხატვის თავისუფლების შემზღუდავი კანონპროექტი დაგვიანონსა, მამუკა მდინარაძემ ტყუილით დაიწყო, თითქოს საქართველოში უფლებები მაღალ დონეზეა დაცული “განურჩევლად ნებისმიერი ადამიანის ცხოვრების წესისა”. ის, რომ ლგბტქია+ ადამიანების უფლებები იზღუდება, დასტურდება სამართლებრივადაც, კვლევებშიც და საჯაროდაც — პირდაპირ ეთერში გვინახავს, როგორ არ იცავს სახელმწიფო თემს. ტყუილთან ერთად, ეს იყო პირველი ჰომოფობიური ფრაზა, რომელიც იმ დღეს მდინარაძემ გააჟღერა, რადგან მან სექსუალური ორიენტაციის “ცხოვრების წესად” წარმოჩენა სცადა.

მალევე უმრავლესობის ლიდერი ანტიდისკრიმინაციული კანონზე გადავიდა, რომელსაც ხშირად იშველიებენ, როცა საკუთარი ჰომოფობობის გადაფარვა სურთ. კიდევ უფრო ირონიულია, რომ ეს წინადადება ასე გააგრძელა: “ყველანი ვთანხმდებით პრინციპებზე, რომ არავის, და მით უმეტეს, ხელისუფლების საქმე არ არის ვინმეს განსჯა”.

მერე იყო მანიპულაცია საერთაშორისო კვლევების შედეგებით და მტკიცება, თითქოს ამ ყველაფრის შედეგი “ლგბტ პროპაგანდაა”, რომელზეც უკვე არაერთხელ გვითქვამს და კვლავ გავიმეორებთ, რომ არ არსებობს. ტერმინი “ლგბტ პროპაგანდა” სწორედ რომ პროპაგანდისტული ნარატივებით შეიქმნა და მიზნად ისახავს ხალხის შეცდომაში შეყვანას, თითქოს ქვიარ თემის რეპრეზენტაცია, მათ პრობლემებზე და უფლებებზე საუბრით ვინმე “ორიენტაციას შეიცვლის”.

აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ კვლევებში, რომლებსაც მდინარაძე იშველიებს, არ წერია, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში ლგბტქია+ ადამიანების რაოდენობა გაიზარდა “ლგბტ პროპაგანდის” შედეგად. არც ერთი სანდო და ავტორიტეტული ორგანიზაცია ამას არ ამბობს, რადგან ეს არ არის სიმართლე. სიმართლე არის ის, რომ ბევრ ქვეყანაში უფრო მეტი ადამიანი საუბრობს ღიად საკუთარ იდენტობაზე. სწორედ ამას შეიძლება უკავშირდებოდეს ლგბტქია+ ადამიანების “რაოდენობის ზრდა”. ეს ყველაფერი მეტი განათლების, ცნობიერების და შედარებით გაუმჯობესებული უფლებრივი მდგომარეობის შედეგი შეიძლება იყოს. ის, რასაც ქართული ოცნება “ლგბტ პროპაგანდას” უწოდებს, სინამდვილეში ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებია, რომელიც დაცულია საქართველოს კონსტიტუციით. თავად ეს ინიციატივა არის სიძულვილის პროპაგანდა, რომელიც გამოიწვევს ლგბტქია+ ადამიანების ცხოვრების გაუარესებას და უფლებები იმაზე მეტად შეიზღუდება, ვიდრე დღეს.

მდინარაძის მორიგი მანიპულაცია იყო, თითქოს “ფსევდოლიბერალები” საქართველოში ცდილობენ “მშობელი 1” და “მშობელი 2-ის” ტერმინოლოგიის დანერგვას. ეს რუსეთიდან კარგად ნასწავლი გაკვეთილია, რაშიც მალევე დარწმუნდებით. მაშინ კანონპროექტის შინაარსზე დასმულ კითხვებს მდინარაძემ აღარ უპასუხა და მოუწოდა ყველას, აქტიურად ჩაერთონ პროცესში. ამის შემდეგ კი უფრო გააქტიურდა ჰომოფობიური რიტორიკა ქართული ოცნების სხვა წევრების მხრიდან და სახელისუფლებო არხებზე არაერთი პროპაგანდისტული სიუჟეტი მომზადდა.

მომდევნო დღეებში მდინარაძემ “გაგვაფრთხილა”, რომ განსაკუთრებით აკვირდებოდნენ მათ, ვინც ამ ცვლილებებზე პროტესტის გამოხატვას გაბედავდა. შესაბამისად, სახელისუფლებო არხებმა არაერთი ოპოზიციური პარტიის და არასამთავრობო ორგანიზაციის შეწუხება მოასწრეს ჯერ არარსებულ კანონპროექტზე ინტერვიუსთვის და არარსებული აქციებისთვის მზადებაზეც კი ისაუბრეს. მარტივად რომ ვთქვათ, მმართველმა გუნდმა ყველა ხერხი იხმარა, რომ პოტენციურ ამომრჩეველში ნეგატიურად წარმოეჩინა ის ხალხი, ვინც მათ მიერ “მომავალი თაობის ხსნად” შეფასებულ ჰომოფობიურ კანონპროექტს გაემიჯნებოდა.

დაახლოებით ერთთვიანი ლოდინის შემდეგ, 25 მარტს ამ ინიციატივაზე სალაპარაკოდ პარტიის ოფისში მამუკა მდინარაძე ისევ გამოჩნდა. კანონპროექტი არც ამჯერად წარუდგენია, მაგრამ მეტი დეტალი გვითხრა, მათ შორის, ისიც, რომ ამ დისკრიმინაციული მიზნების მისაღწევად სხვა კანონებთან ერთად, ქვეყნის უზენაესი კანონის, კონსტიტუციის შეცვლაც სურთ. სანამ ამ ინიციატივის შინაარსში შევალთ, აუცილებელია ვიცოდეთ, რომ საკონსტიტუციო ცვლილებებს პარლამენტში მხოლოდ ქართული ოცნების დეპუტატების ხმები არ ეყოფა და ოპოზიციის მხარდაჭერაც სჭირდება, რისთვის მზაობაც საპარლამენტო ოპოზიციას ამ დროისთვის არ გამოუხატავს. თავად მდინარაძემაც თქვა, რომ მათი მხარდაჭერის მოლოდინი არ აქვთ და იმედი გამოთქვა, რომ ახლა თუ ვერა, ცვლილებებს ახალ დაკომპლექტებულ პარლამენტში მაინც მიიღებენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ 2024 წლის არჩევნებზე ან საკონსტიტუციო უმრავლესობით მოსვლის იმედი აქვთ, ან პარლამენტში სხვა ჰომოფობ თანამოაზრეებს ელიან.

ინიციატივის წარდგენისას მდინარაძე დისკრიმინაციულ ტერმინებს იყენებდა, ქვიარ ადამიანებს მოიხსენიებდა “არატრადიციული ორიენტაციის მქონეებად” და ადამიანის იდენტობას წარმოაჩენდა როგორც “მიმდინარეობასა და ცხოვრების სტილს”. მედია აპრილი სრულად ემიჯნება ჰომოფობიურ შინაარს და ფორმას და მხოლოდ მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესიდან გამომდინარე გთავაზობთ ინიციატივას იმ ფორმით, რომლითაც წარადგინეს.

მდინარაძის ინფორმაციით, პირველი ცვლილება შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლს, რომელშიც განსაზღვრული ქორწინების დეფინიცია — დაემატება მესამე პუნქტი “ოჯახურ ღირებულებათა და არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ”. მდინარაძის განმარტებით, პირველი ხუთი პუნქტი არის “მოწესრიგების პირობები”, რომელიც ემსახურება “გათვითცნობიერებას და შესაბამის სწორ დამოკიდებულებას”, ხოლო ბოლო სამი “პოპულარიზაციას კრძალავს შეკრების, ნაწარმოების და საგანმანათლებლო დაწესებულებებში გავრცელების დროს”:

1. კანონმდებლობით შეიძლება მოწესრიგდეს ქორწინებასთან მიმსგავსებული მხოლოდ იმგვარი ურთიერთობა, რომელიც არანაკლებ 18 წლის ერთი გენეტიკური მამაკაცის და ერთი გენეტიკური ქალის კავშირს ითვალისწინებს.
2. არასრულწლოვანის შვილად აყვანა ან მინდობით აღზრდა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის და კანონმდებლობის შესაბამისად ქორწინებაში მყოფი მეუღლეების ან ჰეტეროსექსუალი პირის მიერ.
3. აკრძალულია ადამიანის სქესის შეცვლასთან დაკავშირებული ნებისმიერი სამედიცინო ჩარევა.
4. სახელმწიფოს ან ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ გაცემულ დოკუმენტში მიეთითება მხოლოდ მდედრობითი ან მამრობითი სქესი, რომელიც მის გენეტიკურ მონაცემებს ემთხვევა.
5. ბათილია საჯარო ხელისუფლების ან კერძო პირის ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც სქესობრივი ნიშნით განსაზღვრული ცნებების გამოყენებას პირდაპირი ან ირიბი ფორმით ზღუდავს.
6. აკრძალულია იმგვარი შეკრება, რომელიც ერთნაირსქესიანი ოჯახური ან ინტიმური ურთიერთობის, ინცესტის, ერთნაირსქესიანი წყვილის ან არაჰეტეროსექსუალი პირის მიერ არასრულწლოვანის შვილად აყვანის, ან მინდობით აღზრდის სქესის შეცვლასთან დაკავშირებული სამედიცინო ჩარევის ან სქესობრივი ნიშნით განსაზღვრული ცნებების არგამოყენების პოპულარიზაციისკენ არის მიმართული.
7. აკრძალულია იმგვარი შინაარსის ნაწარმოების, პროგრამის ან სხვა მასალის გავრცელება, რომელიც ერთნაირსქესიანი ოჯახური ან ინტიმური ურთიერთობის, ინცესტის, ერთნაირსქესიანი წყვილის ან არაჰეტეროსექსუალი პირის მიერ არასრულწლოვანის შვილად აყვანის, ან მინდობით აღზრდის, სქესის შეცვლასთან დაკავშირებული სამედიცინო ჩარევის ან სქესობრივი ნიშნით განსაზღვრული ცნებების არგამოყენების პოპულარიზაციისკენ არის მიმართული.
8. აკრძალულია საჯარო ან კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულებების სასწავლო პროცესში იმგვარი ინფორმაციის მიწოდება, რომელიც ერთნაირსქესიანი ოჯახური ან ინტიმური ურთიერთობის, ინცესტის, ერთნაირსქესიანი წყვილის ან არაჰეტეროსექსუალი პირის მიერ არასრულწლოვანის შვილად აყვანის, ან მინდობით აღზრდის, სქესის შეცვლასთან დაკავშირებული სამედიცინო ჩარევის ან სქესობრივი ნიშნით განსაზღვრული ცნებების არგამოყენების პოპულარიზაციისკენ არის მიმართული.

საკონსტიტუციო ცვლილებების აუცილებლობას მდინარაძე მყარი გარანტიების საჭიროებით ხსნის. ვაიდა “ფსევდოლიბერალური ძალა, მოვიდეს ხელისუფლებაში” და კანონები გააუქმოს, მაგრამ კონსტიტუციის შეცვლა გაუჭირდებაო.

ბრიფინგმა ბევრი უპასუხო კითხვა დატოვა. რთული გასარკვევია, რას გულისხმობს თითოეული პუნქტი და რის შეზღუდვამდე ან აკრძალვამდე მიგვიყვანს ისინი? რა ტიპის სანქცია-სასჯელს უნდა ველოდოთ “დარღვევისთვის”? მაგალითად, როგორ უნდა აღასრულონ მე-4 და მე-5 პუნქტები დოკუმენტებში “გენეტიკური მონაცემების” მიხედვით სქესის მითითებაზე, როცა ევროსასამართლომ საქართველოს გენდერის სამართლებრივ აღიარებაზე დარღვევა დაუდგინა?

პირველი ხუთი პუნქტი ადამიანის იდენტობის წინააღმდეგ მიმართული დათქმებია, რომელთა შედეგად, მაგალითად, ტრანსგენდერ ადამიანებს შეიძლება შეეზღუდოთ წვდომა ჰორმონებზე და ზოგადად, ტრანზიციის პროცესზე, რაც ისედაც არ არის მარტივი და საქართველოში ადამიანები ამ გზაზე უამრავ დაბრკოლებასა თუ შეზღუდვას აწყდებიან.

ბოლო სამი პუნქტი კი შეკრებასა და გავრცელებას ეხება და მოსალოდნელია გავლენა გამოხატვის თავისუფლებაზე, მათ შორის, არამხოლოდ საპროტესტო აქციებზე, არამედ, მედიაში, ლიტერატურაში, კინოში, თეატრში და ა.შ. მდინარაძემ აღნიშნა, რომ არ იქნება აკრძალული მხატვრული შინაარსის ნაწარმოებები, რომლებიც ეხება გეი ადამიანების უფლებებს. მისივე თქმით, კანონში კიდევ უფრო დეტალურად ჩაიწერება, რა არის “პოპულარიზაცია” და იმსჯელებენ, როგორ შეაფასონ სწორად “პოპულარიზაცია”, რომ უფლებების ნაწილში რისკი არ გაჩნდეს.

თუმცა, რა გარანტია გვაქვს, რომ რუსეთის მსგავსად, ქართულ ტელევიზიაში ან გაქირავების საიტებზეც არ აიკრძალება ფილმები და სერიალები ან არ დაცენზურდება წიგნები?! შევძლებთ თუ არა ვნახოთ ისეთი ფილმები და სერიალები, როგორიცაა: “ჩემი ცოლის დაქალები”, “გრეის ანატომია”, “თანამედროვე ოჯახი”, “და ჩვენ ვიცეკვეთ” და ა.შ.?

მივალთ თუ არა იქამდე, რომ ლგბტქია+ სიმბოლიკის გამოყენება დასჯადი იქნება? არც ამაზე გვაქვს პასუხი. კითხვას, იქნება თუ არა აკრძალული პრაიდის ჩატარება ან დროშების გაშლა, მდინარაძემ უპასუხა, რომ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის პოპულარიზაციად შეფასდება. ვინ შეიძლება შეაფასოს, “პოპულარიზაციაა” ესა თუ ის ქმედება თუ არა? არც ამაზე გვაქვს პასუხი და მდინარაძის კომენტარიც არ იძლევა მეტ სიცხადეს, უფრო — პირიქით.

“იმ სწორი შეფასების შედეგად, რაზეც ჩვენ ვისაუბრეთ, და სამართლებრივ პრინციპებზე არ დავბრუნდები, თუ მათი შეკრება ემსახურება უფლებების დაცვას, თავისუფლების გამოხატვას ან სიტყვის თავისუფლებას, არანაირი არც მათი და არც სხვა რაიმე შეკრება ვერ აიკრძალება. მაგრამ თუ რომელიმე შეკრება, გინდა პრაიდის იყოს და გინდა ნებისმიერი რომელიმე ადამიანებმა, 2-3-მა რომ გადაწყვიტოს შეიკრიბონ და პოპულარიზაცია მოახდინოს და გაასაჯაროონ ეს თემა, ამ შემთხვევაში იქნება აკრძალული. დანარჩენ დეტალებზე კანონისას ვისაუბროთ”, — თქვა მდინარაძემ.

“ეს გავლილი აქვთ, ვიცით”

გაგიკვირდებათ, თუ ვიტყვით, რომ მსგავსი განცხადებები და შეზღუდვები აქამდე მოსმენილი და წაკითხული გვაქვს? განსხვავება მხოლოდ რამდენიმეა: რუსეთში ითქვა და მდინარაძის, კობახიძის და ივანიშვილის ნაცვლად პუტინი და მისი გუნდი ამბობდა. მართალია, ხელისუფლება პრორუსულობაზე კრიტიკას თავდასხმებით პასუხობს და წინასწარაც “გაგვაფრთხილა”, რომ არ ვცადოთ ამ ინიციატივას რუსული კანონის იარლიყი მივაკეროთ, მაგრამ წაიკითხეთ და თავად შეადარეთ.

რუსული გამოცდილება

“ლგბტ პროპაგანდის” ამკრძალავი კანონი რუსეთში 2013 წელს მიიღეს და თავდაპირველად არასრულწლოვანებში “არატრადიციული სექსუალური ურთიერთობების პროპაგანდა” აიკრძალა. მაშინ პუტინი ამბობდა, რომ ეს არ შეეხებოდა ლგბტ დროშის გამოყენების აკრძალვას, თავადაც იცნობდა და მუშაობდა ქვიარ თემის წევრებთან ერთად და ამაში არაფერი იყო საგანგაშო. საუბრობდა ცნობილი გეი მუსიკოსების შესახებ და მათ პატივისცემით მოიხსენიებდა.

კანონი ითვალისწინებდა სხვადასხვა ოდენობის ჯარიმას მოქალაქეებისთვის და იურიდიული პირებისთვის. ასევე, გათვალისწინებული იყო იურიდიული პირების საქმიანობის უფლების შეჩერება 90 დღემდე. მაგალითად, მედიის ან ინტერნეტის გამოყენებით “პროპაგანდისთვის” მოქალაქეები — 50 ათასიდან 100 ათას რუბლამდე ჯარიმდებოდნენ, თანამდებობის პირები — 100 ათასიდან 200 ათას რუბლამდე, ხოლო იურიდიული პირები — მილიონი რუბლამდე.

2014 წელს პუტინი ისევ ამტკიცებდა, რომ ლგბტ ადამიანებს და მათ ურთიერთობებს კი არ ერჩიან, არამედ “პროპაგანდას”:

“ეს აბსოლუტურად განსხვავებული რამეა — კონკრეტული ურთიერთობების აკრძალვა თუ ამ ურთიერთობების პროპაგანდის აკრძალვა”.

ხედავთ მსგავსებას მდინარაძის რიტორიკასთან? თუმცა მხოლოდ ეს არ არის — პუტინი იმასაც ამბობდა, რომ “არატრადიციული ორიენტაციის” ადამიანები რუსეთში თავს მეორეხარისხოვან მოქალაქეებად არ გრძნობენ, რადგან არანაირად არ არიან დისკრიმინირებულნი. იმავეს გვიმტკიცებს ქართული ოცნებაც.

“ამას არაფერი აქვს საერთო სექსუალური ორიენტაციის გამო ადამიანების დევნასთან. ეს არის ორი დიდი განსხვავება” — იმეორებდა პუტინი, რამდენიმე წელში კი ადამიანების დევნა იმის გამო დაიწყო, რომ მის სექსუალურ ორიენტაციაზე იხუმრეს.

2017 წლის 30 მარტს რუსეთის იუსტიციის სამინისტრომ ფოტო, რომელზეც პუტინს მაკიაჟი აქვს ცისარტყელას ფონზე, აკრძალული “ექსტრემისტული მასალების” ფედერალურ სიაში შეიყვანა. ხელისუფლება ამბობდა, რომ სურათი პრეზიდენტის “სავარაუდოდ არასტანდარტულ სექსუალურ ორიენტაციაზე” მიანიშნებდა.

ჯერ კიდევ ამ დროიდან დაიწყო შეზღუდვები ხელოვნებაში. მაგალითად:

• 2017 წელს “ურჩხული და მზეთუნახავი” 16+ შეზღუდვით აჩვენეს “პროპაგანდის” ნიშნების გამო;
• 2019 წელს შურისმაძიებლებში სიტყვა “პაემანი” შეცვალეს “ვახშმით”, რომ ეპიზოდური პერსონაჟის ორიენტაცია დაემალათ;
• 2019 წელს კი ელტონ ჯონზე გადაღებული ფილმიდან “Rocketman” გეი სცენები ამოჭრეს, რის გამოც მომღერალმა ვლადიმერ პუტინს ფარისეველიც უწოდა. თუმცა ეს მხოლოდ დასაწყისი იყო.

2019 წელს რუსეთის პრეზიდენტი იმასაც ამტკიცებდა, რომ ძალიან თანაბარი დამოკიდებულება აქვთ ლგბტქია+ თემის მიმართ, “ნამდვილად მშვიდი და აბსოლუტურად მიუკერძოებელი”. ხაზს უსვამდა, რომ “ჰომოსექსუალობის პოპულარიზაციის” აკრძალვა მხოლოდ არასრულწლოვანთა ინტერესების დაცვას ისახავდა მიზნად.

როგორც ხედავთ, საქართველოს ხელისუფლების მტკიცების მსგავსად, პუტინიც ბევრჯერ იმეორებდა, რომ რუსეთმა კანონი არასრულწლოვანთა დასაცავად მიიღო: “დაე, ადამიანი გაიზარდოს, გახდეს ზრდასრული და თავად განსაზღვროს თავისი ბედი. უბრალოდ არაფრის თავს მოხვევა არ არის საჭირო — სწორედ ამის წინააღმდეგი ვართ”. როგორც ჩანს, ნაკლებად პრიორიტეტული იყო ბავშვების დაცვა ნაადრევი ქორწინებისა და ორსულობისგან, რადგან რუსეთში დიდი პოპულარობით სარგებლობდა სატელევიზიო შოუ “ორსულად 16 წლის ასაკში”.

რუსეთმა ქართულ ოცნებამდე დიდი ხნით ადრე შეიმუშავა და გაავრცელა “მშობელი 1-ის” და “მშობელი 2-ის” პროპაგანდა. მაგალითად, პუტინი 2020 წელს დებდა პირობას, რომ სანამ ის პრეზიდენტია, ეს ვერ მოხდება და დედას დედა ერქმევა და მამას — მამა. იმავეზე საუბრობს მდინარაძეც.

ამდენი მტკიცების და თავის მართლების შემდეგ, 2020 წლის ივნისში რუსეთში საკანონმდებლო საბჭომ მიიღო წინადადება კანონში ცვლილებების შესახებ, რომლის მიზანი იყო “არატრადიციული ღირებულებების პოპულარიზაციის აკრძალვა” მთელ მოსახლეობაში და არა მხოლოდ არასრულწლოვანთა შორის.

“არ ყოფილა და არ იქნება არაფერი, რაც დაკავშირებულია რასობრივი, სექსუალური ორიენტაციის, ეროვნების ან რელიგიის ნიშნით უფლებების შეზღუდვასთან”, — ამბობდა პუტინი, როცა უფლებების შემზღუდავი მორიგი ცვლილებების გამართლებას ცდილობდა.

რუსეთის მოსახლეობა რომ კრემლის პროპაგანდისადმი მოწყვლადია, სიახლე არ არის. ამ შემთხვევაშიც, ხანგრძლივმა სიძულვილის კამპანიამ იმუშავა — კვლევითი ორგანიზაციის, ლევადა ცენტრის 2021 წლის მონაცემებით, რუსების მხოლოდ მესამედი აცხადებდა, რომ ლგბტქია+ ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ თანაბარი უფლებები, მესამედზე მეტი კი ქვიარ თემის მიმართ “გაღიზიანებას და შიშს” გამოხატავდა.

ცვლილებების პროექტი რუსეთში ორ წელში მომზადდა, 2022 წელს კანონი გამკაცრდა და “ლგბტ პროპაგანდა” სრულად აიკრძალა — კონკრეტულად, “არატრადიციული სექსუალური ურთიერთობების” ხელშეწყობა, ტრანზიცია და პედოფილია [აღსანიშნავია, რომ პედოფილია დანაშაულია და მას არაფერი აქვს საერთო სექსუალურ ორიენტაციასთან — მედია აპრილის რედაქცია]. ასევე, აიკრძალა “პროპაგანდა” სოციალურ ქსელებში, მედიაში, კინოში, რეკლამაში. მარტივად რომ ვთქვათ, ცენზურა დაწესდა. მაგალითად, კანონის მიხედვით, ფილმებს, რომელშიც ქვიარ ურთიერთობების “პროპაგანდა”, პედოფილია ან ტრანზიცია ჩანს, გავრცელების სერტიფიკატს აღარ აძლევენ. დარღვევის შემთხვევაში ჯარიმებია, ხოლო ასეთი ინფორმაციის გამავრცელებელი ვებგვერდები აკრძალული საიტების რეესტრში შედის და იბლოკება.

შეზღუდვების სიმძიმე აქ არ დასრულებულა. 2023 წელს კანონში “პროპაგანდის” კრიტერიუმები გაიწერა, რომლიდან ერთ-ერთის დაკმაყოფილების შემთხვევაშიც კი ვებგვერდი იბლოკებოდა. მაგალითად:

• თუ ვებგვერდზე გამოქვეყნებული მასალა მიმართულია “არატრადიციული” სექსუალური ურთიერთობების მქონე პირების პოზიტიური იმიჯის შექმნისკენ, იწვევს ინტერესს “არატრადიციული” სექსუალური ურთიერთობების მიმართ და ხელს უწყობს ნეგატიური დამოკიდებულების შეცვლას პოზიტიურზე, ვებგვერდი დაიბლოკება.

კანონის გამკაცრების შემდეგ, კინოთეატრების და ონლაინ კინოთეატრების ნაწილი თვითცენზურას დაემორჩილა. მაგალითად, პოპულარულ თინეიჯერულ დრამაში, “ეიფორია” ერთი ეპიზოდის ხანგრძლივობა 18 წუთით შემცირდა და ეპიზოდების უმეტესობა — 5-10 წუთით. სერიალი “სექსი დიდ ქალაქშის” რუსულენოვანი დუბლირებიდან სიტყვა “გეი” გააქრეს, ხოლო “თეთრ ლოტუსში” გეი კაცების სიუჟეტი შეცვალეს. რუსული ვიდეო სერვისებიდან გაქრა “დამიძახე შენი სახელით”, “კუზიანი მთა” და სხვა ფილმები, რომლებშიც ქვიარ ურთიერთობები ჩანს. რუსული მედია წერდა, რომ ეს ფილმები როსკომნადზორის აკრძალულ სიაში მოხვდა და კინოთეატრები წინასწარ გააფრთხილეს, ისევე როგორც 2022 წელს ბიბლიოთეკებს დაუგზავნეს იმ წიგნების სია, რომლებიც გაყიდვიდან უნდა ამოეღოთ და მაკულატურაზე გაეშვათ.

ქვიარ თემის დევნა ამ კანონის მასშტაბებს გაცდა: კიდევ ერთი დისკრიმინაციულ კანონით, რომლის მსგავსის მიღებასაც ქართული ოცნება საქართველოშიც აპირებდა, რუსეთში ე.წ. უცხო ქვეყნის აგენტების რეესტრში მოხვდნენ ორგანიზაციები, რომლებიც ქვიარ თემს დახმარებას უწევდნენ. უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, რუსეთში ორი ახალი რეპრესიული კანონი მიიღეს LGBTQ+ თემის წინააღმდეგ, ჰომო და ტრანსფობიური რიტორიკა კი პროპაგანდისტული მედიების ერთ-ერთ მთავარ რესურსად იქცა. უფლებადამცველები აცხადებენ, რომ სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების რაოდენობა გაიზარდა.

ეტაპობრივი შეზღუდვები, დისკრედიტაციის ხანგრძლივი კამპანია, ჯარიმები და ცენზურა პუტინისთვის საკმარისი არ აღმოჩნდა და 2023 წლის 30 ნოემბერს უზენაესმა სასამართლომ არარსებული “ლგბტ ადამიანების საერთაშორისო საზოგადოებრივი მოძრაობა” ექსტრემისტულად ცნო და მათი სიმბოლიკის გამოყენება აკრძალა.

ვინაიდან, მსგავსი ორგანიზაციის შესახებ არანაირი ინფორმაცია არ იძებნება, ექსპერტები ფიქრობენ, რომ ადამიანის უფლებათა ნებისმიერი მოძრაობა და აქტივისტები, რომლებიც იყენებენ LGBTQ+ სიმბოლოებს, აკეთებენ შემოწირულებებს ან სხვაგვარად მხარს უჭერენ თემს, სისხლისსამართლებრივი დევნის რისკის ქვეშ არიან. მათივე შეფასებით, სწორედ ასე აიღო სტარტი ვლადიმერ პუტინის საარჩევნო კამპანიამ. ანტიკორუფციული ფონდის (FBK) დირექტორი, ივან ჟდანოვი ამბობდა, რომ ეს იყო ხელისუფლების მცდელობა, გადაეტანა საზოგადოების ყურადღება რეალური პრობლემებისგან: “მითიური მტრების შექმნა და მოსახლეობის დისკრიმინაცია სხვადასხვა ნიშნით”.

2024 წლის არჩევნები პუტინმა ისე მოიგო, რომ საარჩევნო კამპანიას კამპანიაც კი არ უწოდა, შეხვედრებზე არც სიტყვები “არჩევნები”, “ხმის მიცემა” და “კანდიდატი” უხსენებია. არც სჭირდებოდა, რადგან რეალური ოპონენტები დიდი ხნის წინ მოიშორა, ის “მტრები” კი, რომლებიც რუსმა ხალხმა მისი მხარდაჭერით “უნდა დაამარცხოს”, ჯერ კიდევ არჩევნებამდე შექმნა — უკრაინის, დასავლეთის, ლიბერალებისა და ქვიარ თემის სახით.

Russian Field-ის 2023 წლის კვლევის შედეგების მიხედვით, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში რუსების დამოკიდებულება ლგბტქია+ თემის მიმართ უფრო ნეგატიური გახდა:

• გამოკითხულთა 62% ემხრობა ქვიარ ადამიანებისთვის საკანონმდებლო შეზღუდვებს.
• ორი წლით ადრე, რუსების მხოლოდ 42% იყო კატეგორიული წინააღმდეგი ჰეტეროსექსუალ და ჰომოსექსუალ ადამიანებს შორის თანასწორობის იდეის, ხოლო 2013 წელს — მხოლოდ 19%.

“ჩვენ საკმაოდ ტოლერანტული ვართ არატრადიციული სექსუალური ორიენტაციის ადამიანების მიმართ. ჩვენ უბრალოდ არ გამოვყოფთ მას და არ ვფიქრობთ, რომ სწორია მისი გამოყოფა. დაე, ყველამ იცხოვროს, როგორც ზრდასრულმა, როგორც უნდა. მათ არავინ არაფერში ზღუდავს”, — ამბობს პუტინი უკვე 2024 წელს, როცა რუსეთში ქვიარ თემი სრულად დისკრიმინირებულია და ისევ ცდილობს იმის მტკიცებას, თითქოს არასრულწლოვანებს იცავს და ლგბტქია+ ადამიანებს არ ზღუდავს ან არ აზიანებს.

რუსეთის გამოცდილება გვაჩვენებს, რომ ბავშვთა დაცვის მოტივით დაანონსებული კანონი საბოლოოდ ლგბტქია+ თემის მაქსიმალური შეზღუდვისა და დისკრიმინაციის ინსტრუმენტად იქცა.

უნგრული გამოცდილება 

ისევე, როგორც “აგენტების კანონის” შემთხვევაში, კრიტიკის პასუხად ქართული ოცნება აუცილებლად იტყვის, რომ მსგავსი კანონი არამხოლოდ რუსეთში, არამედ ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოში, უნგრეთშიც მოქმედებს. ამიტომ მნიშვნელოვანია იქ განვითარებულ მოვლენებზეც გვქონდეს ინფორმაცია.

დავიწყოთ იმით, რომ უნგრეთში დემოკრატიული ღირებულებები ბევრჯერ დადგა კითხვის ნიშნის ქვეშ და ქვეყნის ამჟამინდელი პრემიერმინისტრი, ვიქტორ ორბანი, რომელსაც კარგი ურთიერთობა აქვს საქართველოს ყოფილ პრემიერმინისტრთან, ირაკლი ღარიბაშვილთან, ევროპაში პუტინის მთავარ მოკავშირედ მიიჩნევა. მას ციტირებენ და აქებენ ძალადობრივი ჯგუფები საქართველოშიც. ამიტომ უნგრეთის წარმატებულ ევროპულ მაგალითად წარმოჩენა მაინცდამაინც ძლიერი არგუმენტი არ არის — მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანა ევროკავშირის წევრია, მას ორბანი მართავს. საგულისხმოა ისიც, რომ ორბანისა და პუტინის პოლიტიკის მსგავსების მიუხედავად, უნგრეთში იმდენი შეზღუდვები არ არის, რამდენიც რუსეთში და მსგავსი კანონის შედეგიც რუსეთისგან საპირისპირო აღმოჩნდა.

ორბანი 10 წელზე მეტია არღვევს ქვიარ ადამიანების უფლებებს. ხელისუფლებაში მოსვლიდან ერთი წლის შემდეგ, 2010 წელს, მისმა პარტიამ მიიღო ახალი კონსტიტუცია, რომლითაც აკრძალა ერთი და იმავე სქესის ადამიანების ქორწინება. 2020 წლის დეკემბერში ქვიარ წყვილებს შვილად აყვანა აუკრძალეს, 2020 წლის მაისში კი ტრანსგენდერი და ინტერსექსი ადამიანებისთვის იურიდიული აღიარება გააუქმეს.

ანტი ლგბტ კანონპროექტის საკითხი უნგრეთშიც წინასაარჩევნო პერიოდში გააქტიურდა, როცა ორბანის პარტია პირველად აღმოჩნდა დაუცველ მდგომარეობაში გაერთიანებულ ოპოზიციასთან. მაშინ ორბანი პოზიციონირებდა, როგორც “ლგბტ პროპაგანდისგან” ტრადიციული უნგრული ღირებულებების დამცველი.

2021 წელს უნგრეთის მთავრობამ, ვიქტორ ორბანის პარტიის, Fidesz-ის ხელმძღვანელობით, პედოფილიისა და ბავშვების დაცვის შესახებ კანონში ცვლილებები შეიტანა. მიზეზად კი ის დაასახელა, რომ სურდა შეეზღუდა ბავშვებზე ისეთი მასალების ზემოქმედება, რომლებიც “პროპაგანდირებენ” ჰომოსექსუალობას, “სქესის შეცვლას” მედიასა თუ საჯარო სივრცეში [“სქესის შეცვლა” არასწორი და დისკრიმინაციული ტერმინია. სწორია ტრანზიცია — მედია აპრილის რედაქცია]. კანონის დარღვევა ისჯება ჯარიმით ან პატიმრობით.

კანონი შეიცავს მუხლს, რომელიც კრძალავს ან მკაცრად ზღუდავს ჰომოსექსუალობისა და ტრანზიციის ინფორმაციის მატარებელ კადრს მედიასა და საგანმანათლებლო მასალებში 18 წლამდე აუდიტორიისთვის. სხვა ყველაფერთან ერთად, კანონმდებლობას აკრიტიკებდნენ პედოფილიის ჰომოსექსუალობასთან გათანაბრების გამოც, რადგან კანონის გაცხადებულ მიზნად ბავშვების სექსუალური მოძალადეებისგან დაცვა სახელდებოდა.

კანონი ზღუდავს არასრულწლოვანთა ხელმისაწვდომობას წიგნებზე, ფილმებზე და სხვა კულტურულ პროდუქტებზე, რომლებიც “ხელს უწყობს და პროპაგანდირებას უწევს ტრანზიციას, ჰომოსექსუალობას, ან ასახავს გადახრას დაბადებისას მინიჭებული სქესის შესაბამისი [გენდერული] იდენტობიდან”. ასევე, დოკუმენტი ზღუდავს სექსუალურ განათლებას სკოლებში, სადაც მხოლოდ მთავრობის მიერ დამტკიცებულ ინსტრუქტორებს აქვთ უფლება, ასწავლონ ეს საკითხი.

გამომდინარე იქიდან, რომ უნგრეთის მოსახლეობას არ აქვს შეზღუდული წვდომა ყველა სახის კრიტიკულ და ხელისუფლების არმოსაწონ ინფორმაციაზე, რუსეთისგან განსხვავებით, აქ სამთავრობო პროპაგანდამ ეფექტურად ვერ იმუშავა. უნგრეთის Amnesty International-ისა და Háttér Society-ის მიერ 2021 წელს ჩატარებული წარმომადგენლობითი გამოკითხვის თანახმად:

• უნგრელების 73% უარყოფს მთავრობის ცრუ განცხადებას, რომ გეები და ლესბოსელები ძალადობენ ბავშვებზე ან ზიანს აყენებენ მათ.
• უნგრეთის საზოგადოების აშკარა უმრავლესობა (74,5%) მიიჩნევს, რომ ტრანსგენდერ ადამიანებს უნდა შეეძლოთ ტრანზიცია და გენდერის სამართლებრივი აღიარება;
• 59% მხარს უჭერს ქვიარ ადამიანების ქორწინებას.

ევროკომისიამ, რომელიც ზედამხედველობს წევრი ქვეყნების ეროვნული კანონმდებლობის ევროკავშირის წესებთან შესაბამისობას, უნგრეთს მოუწოდა, აეხსნა, რატომ იყო აუცილებელი ლგბტქია+ თემატიკის მქონე მასალების აკრძალვა კანონის მთავარი მიზნების მისაღწევად. მათ ბუდაპეშტის არგუმენტები არ მიიღეს და დაიწყეს სარჩელის წარმოება, რადგან ეს კანონი არღვევს ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს და ერთიანი ბაზრის რამდენიმე რეგულაციას.

“ეს უნგრული კანონპროექტი სირცხვილია. ის აშკარად დისკრიმინაციას ახდენს ადამიანების სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე და ეწინააღმდეგება ევროკავშირის ყველა ფუნდამენტურ ღირებულებას: ეს არის ადამიანის ღირსება, ეს არის თანასწორობა და ეს არის ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები. ამიტომ ჩვენ ამ პრინციპებზე კომპრომისზე არ წავალთ”, — თქვა ევროკომისიის პრეზიდენტმა, ურსულა ფონ დერ ლაიენმა 2021 წელს.

ამის მიუხედავად, უნგრეთმა უარი თქვა უკან დახევაზე, შესაბამისად, კომისიამ გასული წლის ივლისში წარადგინა საქმე ევროპის იუსტიციის სასამართლოში (ECJ), რომელსაც აქვს უფლებამოსილება, მოახდინოს ცვლილებები ეროვნულ კანონმდებლობაში. სარჩელს 15 ქვეყანა შეუერთდა, მათ შორის, გერმანია, საფრანგეთი, ბელგია, ნიდერლანდები, პორტუგალია, ესპანეთი და სხვა.

მსგავსი კანონების ინტერპრეტირება რომ მრავალნაირად შეიძლება და საბოლოოდ მსგავსი ინიციატივები გამოხატვის თავისუფლებისა და მედიის შეზღუდვამდე მიდის, ამაში უნგრეთის მაგალითიც გვარწმუნებს.

2023 წელს Budapest Pride-ს სურდა ტელევიზიით ეჩვენებინა სარეკლამო მასალა დაგეგმილი ღონისძიებების შესახებ. ქვეყნის მედიის საბჭომ ვიდეორგოლი სოციალური მიზნის რეკლამიდან ვითომდა საგანმანათლებლო მასალად გადააკვალიფიცირა, შესაბამისად, ბავშვებისთვის შეუფერებლად მიიჩნია. ანიმაციური ვიდეორგოლი დღის საათებში აკრძალეს და მხოლოდ ღამით გაუშვეს.

ამავე წელს წიგნის მაღაზია 30 000 ევროთი დააჯარიმეს, რადგან საბავშვო განყოფილებაში ჰქონდათ ჯილდოს მფლობელი გრაფიკული რომანი “Heartstopper”. ეს არის მოზარდების ქამინგაუთის ისტორია, რომელიც თინეიჯერი ბიჭებზე, ჩარლზსა და ნიკზე გვიამბობს.

ორბანის კანონის გარკვეული ინტერპრეტაციების თანახმად, ასეთი წიგნები უნდა იყოს დაფარული ან შეფუთული, რათა “თავიდან აიცილონ ახალგაზრდა თაობის უნებლიე გარყვნა პრო ლგბტ მასალით”, თუ ისინი წიგნის გვერდით ჩაივლიან ან შემთხვევით გადაფურცლავენ. უნგრეთის უმსხვილესმა წიგნის გამყიდველმა ქსელმა, Libri-მ გადაწყვიტა, დაეწყო ყველა იმ წიგნის შეფუთვა, რომელიც ლგბტქია+ პერსონაჟებს შეიცავს, რათა მომხმარებლებმა ვერ შეძლონ მათი გახსნა წიგნის მაღაზიებში.

2024 წელს კი მუზეუმში სპეციალური მანიშნებლის მიღმა გადამალეს ფოტო სახელად “ჰომოსექსუალობა”, რომელზეც ჩანს წელს ზემოთ შიშველი ორი კაცი და ერთი მეორეს მხარზე ხელით ეხება.

ამ კანონს ქვეყანაში არაერთგვაროვანი რეაქციები მოჰყვა. ტრანსგენდერი ან გეი ადამიანების ცხოვრება უნგრეთში ჯერ კიდევ არ არის მარტივი. ძალადობის შემთხვევები გრძელდება, მაგრამ ჰომოფობიური თავდასხმების შესახებ ცნობები შედარებით იშვიათია.

როგორც რადიო თავისუფლების საერთაშორისო ბიურო წერს, კანონის ამოქმედების შემდეგ, უნგრეთში არა მხოლოდ უფრო მეტი ადამიანია დაინტერესებული გენდერული და სექსუალური იდენტობის საკითხებით, არამედ, გაიზარდა საზოგადოების მხარდაჭერა ლგბტქია+ თემისადმი და ინტერესი ლგბტქია+ თემებისადმი ხელოვნებასა და კულტურაში.

• 2023 წლის Ipsos-ის გამოკითხვის თანახმად, უნგრელების 47% მხარს უჭერს, რომ ქვიარ წყვილებს მიეცეთ უფლება კანონიერად დაქორწინდნენ;
• 20% კი ფიქრობს, რომ მათ უნდა მიეცეთ უფლება, მიიღონ რაიმე სახის იურიდიული აღიარება, მაგრამ არა ქორწინების.

პრაიდის ღონისძიებები კვლავ ტარდება. ორგანიზატორების თქმით, 2023 წლის ივლისში ბუდაპეშტის პრაიდში 35 000 ადამიანი მონაწილეობდა. მსვლელობამ მშვიდობიანად ჩაიარა და მათივე მონაცემებით, გასაპროტესტებლად მხოლოდ 30-მდე ადამიანი შეიკრიბა.

მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ლგბტქია+ თემის წევრები თავს საფრთხეში არ გრძნობენ. 2022 წლის კვლევის თანახმად, ლგბტქია+ სტუდენტების მხოლოდ 12% გრძნობს თავს უსაფრთხოდ სასწავლებელში, ხოლო ზრდასრულთა თითქმის 75% ამბობს, რომ მათ განუცდიათ რაიმე სახის დისკრიმინაცია სამუშაო ადგილზე.

რუსეთისა და უნგრეთის გამოცდილებებში არამხოლოდ მსგავსების, არამედ, მოსალოდნელი საფრთხეები დანახვაც შეგვიძლია — როგორც კანონის გამკაცრების, ისე მისი ინტერპრეტირების კუთხით. განსაკუთრებით იმის ფონზე, რომ რთულია პროგნოზირება, რა დარჩება ქართული ოცნების ინიციატივის საბოლოო ვერსიაში.

ქართული ოცნების ეს ჰომოფობიური ინიციატივა ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს ზღუდავს, შესაბამისად, ეწინააღმდეგება ევროპულ ღირებულებებს.

• ევროკავშირის ძირითად უფლებათა ქარტიის 21-ე მუხლი ცალსახად კრძალავს დისკრიმინაციას სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე.
• ევროკავშირის ფუნქციონირების შესახებ ხელშეკრულების მე-19 მუხლი კი საშუალებას იძლევა, მიიღონ ზომები ამ ტიპის დისკრიმინაციის წინააღმდეგ საბრძოლველად.

რუსული და ანტიდასავლური პროპაგანდა ხშირად იყენებს და კვლავ გამოიყენებს მცდარ არგუმენტს, თითქოს დასავლეთი ტრადიციებს ან სულაც “ქართველობას” გვართმევს. სინამდვილეში, დასავლეთის ერთ-ერთი უპირატესობა ისიცაა, რომ პატივს სცემენ ყველა ქვეყნის ეროვნულ თვითმყოფადობას, ტრადიციებს, კულტურას და ფინანსურადაც ეხმარებიან ამ ყველაფრის შენარჩუნებაში. ჩვენი ქვეყნისგან არავინ ითხოვს საკუთარი იდენტობის დათმობას და უარყოფას, პირიქით — იმისთვის, რომ დასავლური სტრუქტურების სრულფასოვანი წევრები გავხდეთ, პატივი უნდა ვცეთ ყველა ადამიანის თავისუფლებას, უფლებებს, იდენტობას, მოგვწონს თუ არა ისინი და სხვებმაც პატივი უნდა სცენ ჩვენს იდენტობას, მოსწონთ თუ არა ის. რა თქმა უნდა, თუ ადამიანის უფლებების შეზღუდვას, ჩაგვრას და დისკრიმინაციას ჩვენს იდენტობად არ მოვნათლავთ, რადგან ამაში პატივსაცემი და დასაფასებელი არაფერია, მით უფრო, რომ ქართველი ერის “ტოლერანტობის” შესახებ ლეგენდები ჯერ კიდევ არსებობს.