ანა კომლაძე და თამთა კაჭახიძე თბილისის მერიაში, კულტურის, განათლების, სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა დეპარტამენტში კულტურის მიმართულებით მუშაობდნენ. ორივე მათგანი იყო იმ პეტიციის ხელმომწერი, რომელიც ნოემბრის ბოლოს გამოქვეყნდა და კობახიძის განცხადების საპასუხოდ ევროპული კურსის მხარდაჭერას ისახავდა მიზნად. ორივე საჯარო მოხელე მარტში გაათავისუფლეს, რეორგანიზაციის შედეგად.

ანას თქმით, რეორგანიზაცია პოლიტიკური გადაწყვეტილება იყო, რადგან შედეგად არაფერი შეცვლილა — არც სტრუქტურულად და არც ფუნქციურად — უბრალოდ, მათი განყოფილებიდან გაათავისუფლეს ანა და თამთა, ორი უფროსი სპეციალისტი და დატოვეს ხელმძღვანელი და უმცროსი სპეციალისტი. კიდევ ერთი ადამიანი კი, განათლების განყოფილებიდან გაუშვეს — ისიც პეტიციაზე ხელმომწერი იყო. არადა, როგორც ანა გვეუბნება, მათი დეპარტამენტი იმდენად დატვირთული იყო, ხშირად უწევდათ სხვა განყოფილების თანამშრომლის დახმარება, რაც ოფიციალური დოკუმენტებითაც მარტივად დასადასტურებელია.

თამთას და ანას აერთიანებთ ისიც, რომ მუდმივად აპროტესტებდნენ მათთვის მიუღებელ პროცესებს, მათ შორის, 2023 წელს რუსული კანონის ინიციირებას, რადგან ხვდებოდნენ, რომ ეს იქნებოდა სამოქალაქო საზოგადოების მოგუდვის დასაწყისი.

ანა კომლაძისა და თამთა კაჭახიძის ამბავი

ანას თქმით, მასზე თავდასხმა ჯერ კიდევ 2023 წელს დაიწყო, როცა სოციალურ ქსელებში სამსახურიდან მის გათავისუფლებას ითხოვდნენ იმის გამო, რომ პოზიცია დააფიქსირა. მისი აზრით, განსაკუთრებული აგრესია განაპირობა იმანაც, რომ თავის დროზე “ქართული ოცნების” ღია მხარდამჭერი და ამომრჩეველი იყო, რის გამოც პარტიისთვის განსაკუთრებით მტკივნეული აღმოჩნდა მისი პოზიციის ცვლილება.

აღსანიშნავია, რომ პროპაგანდისტული ტელევიზიამ, იმედმა, ხუთ მარტს გამოაქვეყნა ინფორმაცია, რომელშიც ნათქვამია, რომ “თბილისის მერიის თანამშრომელი, რადიკალური ოპოზიციის მხარდამჭერი და აქციების აქტიური მონაწილე ანა კომლაძე სამსახურიდან გაათავისუფლეს“.

“გაშვების მიზეზი და საფუძველი არავის აუხსნია, დღემდე არ მაქვს დასაბუთება. ჩატარდა რეორგანიზაცია, რომელსაც წინაპირობა არ ჰქონია, უშუალო ხელმძღვანელებისგან არავითარი მზაობა თუ სამზადისი რეორგანიზაციისა არ ყოფილა. ეს რეორგანიზაცია იყო პოლიტიკური გადაწყვეტილება, რათა ჩვენ, კრიტიკულად განწყობილი თანამშრომლები, გავეშვით. რეორგანიზაციის შედეგად, ჩემს სამსახურში არაფერი შეცვლილა, გარდა იმისა, რომ სამი ადამიანი გაგვათავისუფლეს”, — გვეუბნება ანა და აღნიშნავს იმასაც, რომ უშუალო უფროსებთან კომუნიკაციის მცდელობა ჰქონდა, მაგრამ მათგანაც ვერ მიიღო პასუხი, რა იყო მისი გათავისუფლების მიზეზი.

ანას თქმით, გადაწყვეტილების პოლიტიკურ სარჩულს ისიც ადასტურებს, რომ საქმიანობას 10 წლის განმავლობაში ასრულებდა პირნათლად, დეკემბერში სამოხელეო კლასიც კი მიენიჭა და აქედან ორ თვეში გაათავისუფლეს.

ანა გვიყვება, რომ სამსახურიდან გათავისუფლების მომენტისთვის მისი ხელფასი 1400 ლარს შეადგენდა, ხოლო 2015 წელს, როცა საჯარო სამსახურში დასაქმდა — 1040 ლარს. მისი თქმით, იქიდან მოყოლებული მერის ხელფასი დაახლოებით 2600 ლარიდან დაახლოებით 9600 ლარამდე გაიზარდა. ქვედა რანგის მოხელეებსა და მაღალი რანგის მოხელეებს შორის სახელფასო სხვაობა სულ უფრო მზარდი იყო.

“ჩემი შემოსავლის წყარო მხოლოდ ხელფასი იყო, ამ ხელფასზე ვცხოვრობდი. ძალიან რთულია საქართველოში იყო ქალი, იყო დედა და ამ უთანასწორო გარემოში გიწევდეს ცხოვრება. ჩემმა ხელმძღვანელობამ კარგად იცოდა ჩემი ფინანსური შეჭირვების შესახებ, ისიც, რომ საბანკო ვალდებულებაც მქონდა და ათი წლის თანამშრომელი ერთი ხელის მოსმით გამწირეს ეკონომიკური შეჭირვებისა და სიდუხჭირისთვის. როცა საუბრობენ ქალების გაძლიერებასა და მხარდაჭერაზე, ეს მხოლოდ ლიტონი სიტყვებია, რადგან ამას სჩადიან დედებისა და ქალების მიმართ. მათ არ ადარდებთ ადამიანი. მათი მინისტრების ჩანთის ფასი ჩემს წლიურ ხელფასზე მეტია”.

ანას გვეუბნება, რომ ბევრი ღირსეული საჯარო მოხელეა დარჩენილი სხვადასხვა სტრუქტურაში, თუმცა მძიმე სოციო-ეკონომიკური მდგომარეობის გამო, ხმის ამოღებას ვერ ბედავენ. სჯერა, ეს პროტესტი, რომელიც გროვდება, ერთ დღეს გზას მონახავს, ამოხეთქავს. მეტიც, მიაჩნია, რომ უსამართლობა, რომელიც საჯარო სამსახურის საფუძვლად იქცევა, ერთ დღეს მაღალი რგოლის მოხელეებსაც აქცევს სამიზნედ, რადგან “არაჯანსაღი მდგომარეობა თავის შეკავებას დიდხანს ვერ შეძლებს”.

თამთა კაჭახიძე კი იხსენებს, რომ 28 ნოემბერს კობახიძის მიერ გაკეთებული სიტყვის საპასუხო განცხადებაზე ხელმოწერიდან მალევე გაათავისუფლეს სამსახურიდან ბევრი, ვინც ხელშეკრულებით იყო დასაქმებული, მაგრამ მისი და ანას შემთხვევაში საქმე უფრო რთულად ჰქონდათ, რადგან ისინი შტატიანი თანამშრომლები იყვნენ. ამიტომ, როგორც ბევრ სხვა უწყებაში, თბილისის მერიაშიც რეორგანიზაცია გამოცხადდა.

“მაგალითად, ჩემი მეგობარი, რომელიც იუნესკოს პროექტის კურატორი იყო, ერთადერთი იყო, ვინც ამ საქმიანობას ეწეოდა. როგორ შეიძლებოდა, ეს კადრი არ დასჭირვებოდათ? ასევე, ერთადერთი იურისტი ჰყავდა სამსახურს, რომელიც მოხსნეს და სამსახური იურისტის გარეშე დატოვეს. რა თქმა უნდა, ეს კადრები საჭირო იყვნენ, უბრალოდ, რადგან განცხადებაზე ხელი მოაწერეს, ამის გამო გაათავისუფლეს. მე სტაჟიანი თანამშრომელი ვიყავი, ამიტომ დასჭირდათ რეორგანიზაცია და მე და ჩემი მეგობარი გაგვათავისუფლეს”.

თამთას თქმით, რეორგანიზაცია მას არ უნდა შეხებოდა თუნდაც იმის გამო, რომ მცირეწლოვანი შვილის მშობელია, რაც, კანონის მიხედვით, სამსახურიდან გათავისუფლების შემზღუდავი საფუძველია.

კანონი მართლაც ამბობს, რომ “მოხელე ქალი არ შეიძლება გათავისუფლდეს სამსახურიდან ორსულობის ან ბავშვის 3 წლის ასაკამდე აღზრდის პერიოდში საჯარო დაწესებულების რეორგანიზაციის ან/და მისი სხვა საჯარო დაწესებულებასთან შერწყმის ან მოხელის შეფასების შედეგების გამო”.

“მინდა, გულისწყვეტით ვთქვა, რომ გათავისუფლებულების უმეტესობა არიან ქალები. ერთ-ერთი პროფკავშირის დამფუძნებელიც ვარ და ჩვენს ბენეფიციარებს თუ გადავხედავთ, უმეტესობა ქალია. ასევე, ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, პროევროპული კურსის მომხრე ადამიანების უმრავლესობა ქალები არიან და გათავისუფლებულებშიც ასეა. ჩემი კოლეგა, პეტიციის ხელმომწერი 4 შვილის დედა გაუშვეს, რომლის ერთადერთი შემოსავალი იყო ეს და სხვა არაერთი ასეთი ამბავია”, — გვეუბნება თამთა.

მისი თქმით, ესმის, რომ უწყებაში დარჩენილი ადამიანების უკან ოჯახები დგანან, მაგრამ გათავისუფლებულების უკანაც დგანან ოჯახები და შვილები. წუხს, რომ სამსახურიდან პოლიტიკური ნიშნით ადამიანების გამოშვება ნორმალიზდა.

“იყო მომენტები, როცა, ერთიანობის შემთხვევაში, ვერ გაუშვებდნენ ადამიანებს და ეს ერთიანობის შეგრძნება, სამწუხაროდ, არ გვაქვს და არ გვქონდა სწორ დროს. ერთიანობის შემთხვევაში ყველას ვერ გაუშვებ, რადგან ჩამოგექცევა სისტემა თავზე. სწორედ ამ ერთიანობას უშლიდნენ ხელს, იყო შეხვედრებზე ცალკე დაბარებები, ცალკ-ცალკე ცდილობდნენ მათზე ზემოქმედებას, ჩვენ გამოყვანას რადიკალებად. მჯერა, რომ ისევ იქნება გარდამტეხი მომენტები, ისწავლიან შეცდომებზე, უკვე მომხდარ შემთხვევებზე და ერთიანები იქნებიან”.

თამთა გვეუბნება, რომ უწყებები ინფორმაციის შეგროვებაში ხელს უშლიან, თუმცა საჯარო მოსამსახურეთა დამოუკიდებელი პროფესიული კავშირის — კონსტიტუციის 78-ე მუხლის ვარაუდითა და იმ ბაზებზე დაყრდნობით, რაც აქვთ, გათავისუფლებულთა რიცხვი 1200-დან 1500-მდე მერყეობს. მას მოლოდინი აქვს, რომ ეს რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზრდება. თამთამ უკვე მიმართა სასამართლოს და აპირებს, საქმეს ბოლომდე მიჰყვეს. როგორც აღნიშნავს, თუ ქვეყანაში ვერაფერს გახდება, ევროპულ სასამართლოშიც წავა.

აღსანიშნავია, რომ ანასა და თამთას აწ უკვე ყოფილმა ხელმძღვანელმა, კახა კალაძემ, მერიის თანამშრომლების მიერ განცხადების გამოქვეყნებიდან მეორე დღესვე პირდაპირ თქვა, რომ ამ ტექსტზე ხელმოწერა “თვითლუსტრაცია” იყო.

“ჩემთვის ესეც გასაგებია. ჩვენ წინა კვირას, მერიაში გამოვაცხადეთ რეორგანიზაცია. ამიტომ, კარგია, თვითლუსტრაციაა. ყველას თავისი გზა აქვს. ეს ადამიანები ირჩევენ ამ გზას. ეს მათი გადასაწყვეტია. ამას ველოდებოდი კიდეც, გულწრფელად გითხრათ, იმიტომ, რომ რეორგანიზაცია გამოცხადებული გვაქვს, ბევრი ცვლილება და გადაადგილება იგეგმება. ყველას თავის გზაზე გაუმარჯოს ღმერთმა”, — აცხადებდა კალაძე.

რამდენიმე დღეში კალაძემ ამ თემაზე კვლავ ისაუბრა — თანამშრომლების განცხადებას “საბოტაჟი” უწოდა და თქვა, რომ ეს პასუხგაუცემელი არ დარჩებოდა.

საჯარო სამსახური და გენდერული სტატისტიკა

საჯარო სამსახურის ბიუროს 2023 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით დათვლილი მონაცემების მიხედვით, პროფესიული საჯარო მოხელეების, შრომითი და ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით დასაქმებული, ასევე მაღალი თანამდებობის პირების საერთო რაოდენობა 25 196-ს შეადგენს (შსს-ს გამოკლებით დათვლილი მონაცემი), რომელთაგან 12 696 არის ქალი, რაც საერთო რაოდენობის 50.3%-ია. აქედან პროფესიული საჯარო მოხელე 15 839 პირია, რომლის 59.1%-ს ქალები შეადგენენ.

უნდა ითქვას ისიც, რომ მაღალი თანამდებობის პირი სულ 1 128 საჯარო პირია, რომელთაგან სულ რაღაც 238 არის ქალი, რაც საერთო რაოდენობის 21%-ია.

თუ სტატისტიკას შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემიანად გავითვალისწინებთ, აღმოვაჩენთ, რომ კაცები დასაქმებულთა 60%-ს აჭარბებენ.

გაეროს ქალთა ორგანიზაცია საქართველოში საჯარო სამსახურში გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციებზე თანასწორობის აუცილებლობას შემდეგნაირად განმარტავს: “ქალების დაბალი წარმომადგენლობა გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციებზე არის გენდერული თანასწორობის, დემოკრატიული მმართველობისა და ინკლუზიური განვითარების ერთ-ერთი მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი. პარლამენტსა და საკრებულოებში ქალთა წარმომადგენლობასთან ერთად, გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში გენდერული თანასწორობის მისაღწევად, ასევე, მნიშვნელოვანია საჯარო სამსახურში ქალთა მონაწილეობა და ლიდერობა. როდესაც ქალები იკავებენ ხელმძღვანელ პოზიციებს საჯარო სამსახურში, საჯარო დაწესებულებები ხდება გენდერულად უფრო ინკლუზიური; ასეთი დაწესებულებები კი უზრუნველყოფენ ეფექტიანი მომსახურებების მიწოდებას და პოლიტიკის შექმნას”.

უნდა ითქვას ისიც, რომ საჯარო სამსახურში ხელმძღვანელებისა და მოადგილეების პოზიციაზე ქალების რაოდენობა არათუ იზრდება, პირიქით, მცირდება. მაგალითად, ქალები ხელმძღვანელებისა და მოადგილეების პოზიციაზე 2019 წელს 33%-ს შეადგენდნენ, ხოლო 2022 წელს — 24%-ს.

ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა 86% მიიჩნევს რომ კაცებს უფრო მეტი გავლენა და ძალაუფლება აქვთ, 69% კი ფიქრობს, რომ სამსახურებრივ საქმიანობაში კაცებს უფრო მეტად აფასებენ. ამასთან, გამოკითხული ქალებისა და კაცების 79%-ის აზრით, საჯარო სამსახური “კაცური” უფროა, ვიდრე “ქალური”.

აღნიშნული კვლევა კიდევ ერთ საინტერესო მონაცემს აჩვენებს, რომლის მიხედვითაც, ქალებს უფრო მეტად ხვდებათ სტრესი და უსიამოვნება საჯარო სამსახურში, თუმცა, ამის მიუხედავად, უფრო მეტი ქალი ამბობს, რომ კმაყოფილია სამსახურით, რაც, ალბათ, შესაძლებლობების უთანასწორო განაწილებასა და ქალებისთვის იმთავითვე რთულ გარემო პირობებთან უნდა იყოს დაკავშირებული.

ვინაიდან, მიმდინარე პერიოდში საჯარო სამსახურებში რეორგანიზაციებთან დაკავშირებით არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ ის პოლიტიკური ნიშნით ხდება, რთულია ერთმნიშვნელოვნად იმის თქმა, რომ ამ შემთხვევაშიც არსებობს გენდერული განზომილება. თუმცა ის, რომ ზოგადად რეორგანიზაციების შედეგად ქალები უფრო მეტად ზარალდებიან, კვლევებითაც დასტურდება. მაგალითად, ევროპის საჯარო სამსახურის კავშირმა რვა ქვეყნის მონაცემი იკვლია და აღმოაჩინა, რომ საჯარო სამსახურში რეორგანიზაცია რვიდან ხუთ ქვეყანაში ქალებისთვის ნაკლებ სამუშაო ადგილს უდრიდა, სამ ქვეყანაში კი სხვა სიტუაცია იყო, თუმცა მონაცემების გენდერული განზომილება არასათანადოდ იყო გაზომილი. იქვეა აღნიშნული ისიც, რომ როცა კრიზისი ამოიწურება და ქალების დასაქმების შესაძლებლობისა და ანაზღაურების ისევ კალაპოტში დაბრუნებაზე მიდგება საქმე, ეს აღარც ისეთი მარტივია და შემაშფოთებელი მდგომარეობაა.

საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების თავმჯდომარის მოადგილე, იურისტი რაისა ლიპარტელიანი მედია აპრილთან ამბობს, რომ კრიზისული სიტუაციებისას განსაკუთრებით მოწყვლად მდგომარეობაში ქალები აღმოჩნდებიან ხოლმე, რასაც კვლევებიც ადასტურებს. მისი თქმით, ქალების ეკონომიკურ აქტივობაზე ეს აისახება, თუმცა მიმდინარე რეორგანიზაციების გენდერულ ჭრილზე დაკვირვებისთვის ჯერ ძალიან ადრეა, რადგან არც ოფიციალურად დათვლილი მონაცემი გვაქვს და გათავისუფლებულთა რაოდენობა, სავარაუდოდ, კიდევ მნიშვნელოვნად გაიზრდება.

“წლების პრაქტიკაზე დაკვირვებით, შემიძლია ვთქვა ის, რომ ქალები უფრო მეტად საუბრობენ და ასაჩივრებენ, როცა საქმე გვაქვს შრომითი უფლებების დარღვევასთან. ფაქტია ისიც, რომ რყევებისას ქალები განსაკუთრებით მოწყვლადები არიან და შედარებით დაბალია მათი ეკონომიკური აქტივობაც. თუმცა, მიმდინარე რეორგანიზაციების გენდერულ განზომილებაზე ხელაღებით საუბრისთვის ჯერ მაინც ადრეა”.

რაისას თქმით, საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში ბოლო დროს შესული ცვლილებები შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციაში გაასაჩივრეს, რადგან ისინი სტანდარტებთან შეუსაბამობაშია, რაც დადგინდა კიდეც: “სახელმწიფომ სექტემბრამდე უნდა წარუდგინოს ორგანიზაციას, რა ნაბიჯები გადადგა იმისთვის, რომ ეს საკანონმდებლო ბაზა მეტად მოვიდეს შესაბამისობაში”.

რას ამბობს კანონი და რას ამბობენ “ოცნების” წევრები

მას შემდეგ, რაც “ქართული ოცნების” პარლამენტმა პრეზიდენტის პოსტზე მიხეილ ყაველაშვილი დანიშნა, მან მალევე მოაწერა ხელი მთელ რიგ ცვლილებებს, რომლებიც, მათ შორის, საჯარო სამსახურზეც ვრცელდება.

მაგალითად, რეორგანიზაციის გამოცხადების საფუძვლად შესაძლოა ისეთი ცვლილებაც კი იქცეს, როგორიც სტრუქტურულ ერთეულში თითოეული დასაქმებულისთვის ფუნქციის დამატება ან არსებული ფუნქციის ცვლილებაა. სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა რეორგანიზაციის ცნების ამგვარ გაფართოებას “დაუსაბუთებელი” უწოდა და აღნიშნა, რომ “მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლება ხდება გაცილებით უფრო მარტივი, ვიდრე ეს დღეს მოქმედი კანონით არის განსაზღვრული”.

“რეორგანიზაციის საფუძვლების აბსურდულად გაფართოების გარდა, უაღრესად საგანგაშოა, რომ ინიციირებული ცვლილებებით, დაწესებულების რეორგანიზაციისას, მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლება ხდება ავტომატურად, კერძოდ, რეორგანიზაციის დროს თუ სტრუქტურულ ერთეულში თითოეულ დასაქმებულს ახალი ფუნქცია ემატება ან არსებული ფუნქციები ეცვლება, ან შესაბამის სტრუქტურულ ერთეულთან სხვა ერთეულის შერწყმა ხდება, ან შესაბამის სტრუქტურულ ერთეულში მცირდება შტატები, შესაბამის სტრუქტურულ ერთეულში დასაქმებული მოხელეები თავისუფლდებიან და ინიშნება კონკურსი”,  — წერს სოციალური სამართლიანობის ცენტრი.

გარდა ამისა, შეიცვალა საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში არსებული წესი, რომლის მიხედვითაც, არსებობდა უფლება, რომ რეორგანიზაციისას შემცირებულ მოხელეს მობილობის ანუ ტოლფასი თანამდებობის შეთავაზებით ესარგებლა, რაც ცვლილების შემდგომ ასე აღარ იქნება. ამასთან, რეორგანიზაციის მაქსიმალური ვადაც ორ თვემდე შემცირდა.

SJC პრობლემურად აფასებს კიდევ ერთ ცვლილებას, რომლის მიხედვითაც, სამსახურიდან გათავისუფლებული პირის მიერ სასამართლოსთვის მიმართვა და საჩივრის დაკმაყოფილება მოხელის სამსახურში აღდგენის წინაპირობა აღარ არის და საქმის მის სასარგებლოდ დასრულების შემთხვევაშიც კი, მას მხოლოდ სამი თვის თანამდებობრივი სარგო ერგება, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს აქამდე უკვე უცნია არაკონსტიტუციურად.

ის, რომ “ქართული ოცნება” შეეცდებოდა, რეორგანიზაცია კრიტიკულად განწყობილი მოხელეების მიმართ დევნის იარაღად გამოეყენებინა, კახა კალაძის ზემოთ აღნიშნული განცხადებების მიღმაც ცხადი იყო. მაგალითად, მამუკა მდინარაძეც პირდაპირ ამბობდა, საჯარო სექტორის გაჯანსაღება გვინდა გამარტივებული რეორგანიზაციითო. სულ ახლახან კი თეა წულუკიანმა პირდაპირ ჰკითხა სახალხო დამცველს, რეორგანიზაცია გამოაცხადე და გაუშვი ლომჯარიას დროს დანიშნული თანამშრომლები თუ — არაო.

როგორც ირაკლი კობახიძემ თქვა, “თვითწმენდის პროცესი ძალიან საინტერესოდ წარიმართა, ჩვენ ვაკვირდებოდით, რა თქმა უნდა, ყველას მოქმედებას და ყველას მოქმედებაზე გვექნება რეაგირება”.

არსებული ინფორმაციით, რეორგანიზაცია გამოცხადდა ჯერ თბილისის მერიაში, თავდაცვის სამინისტროში, შემდგომ საბავშვო ბაღებში, პარლამენტის აპარატში, რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროსა და საგარეო საქმეთა სამინისტროში.