რა უნდა იცოდე ქალების წინააღმდეგ მიმართულ კამპანიასა და დეზინფორმაციაზე

“არ იქნება სამართალი, არ იქნება მშვიდობა”, “ცეცხლი ოლიგაქრიას”, “ბრძოლა ბოლომდე” — ფრაზები, რომლებიც ბოლო თვეებში პროტესტის სიმბოლოდ იქცა და ყოველდღე ხმამაღლა ისმის თბილისისა და სხვა ქალაქების ქუჩებში, ქალებს ეკუთვნით.

ფიზიკური ძალადობა, გინება, დაკავება, გაშიშვლება, გაუპატიურების მუქარა — ეს კი ის დამოკიდებულებებია, რომლებიც ქალების წინააღმდეგ პოლიტიკური ბრძოლის იარაღად გამოიყენება.

ბოლო დღეებში განვითარებული მოვლენებიც კი ცხადყოფს, რამდენად მასშტაბურია ქალების წინააღმდეგ მიმართული კამპანია, რომელშიც ჩართულნი არიან, როგორც სამართალდამცავები და პოლიტიკოსები, ასევე სოციალურ ქსელში ყალბ ექაუნთებს მიღმა მყოფი არაიდენტიფიცირებადი პირები. რამდენიმე დღის წინ, როცა აქციაზე პოსტერით მდგარი აქტივისტი ქალი, თამარ კურატაშვილი დააკავეს, საზოგადოების ნაწილი გაკვირვებას და ბრაზს ვერ მალავდა: რატომ ეცა პოლიცია ქალს, რომელსაც ქაღალდი ეჭირა წარწერით “ანწუხელიძე უკვდავია”?! და მისი დაკავებისას, რატომ მოექცა პოლიცია უხეშად სხვა ქალებს?! მეორე ნაწილი კი, ყალბ და რეალურ ექაუნთებს მიღმა, იმ მოსაზრების გაღვივებას ცდილობდა, რომ ქალებმა ეს დაიმსახურეს. არგუმენტებად მოჰყავდათ მათი მხრიდან არაფემინური, “ქალისთვის შეუფერებელი” ქცევა.

სიტყვები, რომლებითაც ტროლები და ქართული ოცნების მხარდამჭერები დაკავებულ ქალებს აკრიტიკებდნენ, ძირითადად სექსისტურ შინაარსს ატარებდა: “ქაჯები”, “ესენი არიან ქალები?”, “გოგოები როგორ იქცევიან” და მრავალი სხვა განმეორებადი მესიჯბოქების მიზანი პოლიციის მხრიდან ძალადობის გამართლება იყო და ისე წარმოჩენა, თითქოს აქტივისტებმა ეს დაიმსახურეს, რადგან “ქალებივით არ იქცეოდნენ”. პარალელურად, პროპაგანდისტული იმედის ვებგვერდზე გამოჩნდა ნიუსი, რომ კურატაშვილს პოლიცია დაუმორჩლებლობას და გზის გადაკეტვას ედავებოდა და მიზეზი საქართველოს ეროვნული გმირის, გიორგი ანწუხელიძისთვის მიძღვნილი პოსტერი არ ყოფილა.

მსგავსი სქემით განვითარდა მოვლენები, როცა პოლიტიკოსი ელენე ხოშტარია დააკავეს. კადრებში ჩანს, რომ ის პოლიციას ფიზიკურ წინააღმდეგობას არ უწევდა, როცა გაისმა ფრაზა “მოკიდე ახლა და დაკაავე”. ის უხეშად გაიყვანეს შსს-ს მანქანისკენ. დაკავების შემდგომ ხოშტარიამ ღირსებისშემლახავ მოპყრობაზე, ფიზიკურ ძალადობაზე და იძულებით გაშიშვლებაზე ისაუბრა. მსგავს პრაქტიკაზე უკვე არაერთმა დაკავებულმა გაავრცელა ინფორმაცია. “ბინძური ქალი” — ეს არის სიტყვები, რომელიც ხოშტარიას დისკრედიტაციისთვის გამოიყენეს და როგორც მედია აპრილის, ასევე, სხვა არაერთი მედიის გავრცელებული ინფორმაციების კომენტარებში ტროლებისგან შეგხვდებოდათ. მასაც “ქალისთვის შეუფერებელ” ქცევას ედავებოდნენ. შსს განცხადებაში ხაზს უსვამდა, რომ ხოშტარია კანონით დადგენილი პროცედურების გავლაზე ამბობდა უარს და მას აღმოაჩნდა “კანონსაწინააღმდეგო ნივთიერება”, ამავდროულად, უწყება, თანხმობის შემთხვევაში, იზოლატორში გადაღებული კადრების გასაჯაროებაზე საუბრობდა. ხოშტარიას დისკრედიტაციას კამპანიური სახე რომ მიეცა. ამას ადასტურებს ქართული ოცნების ერთ-ერთი ლიდერის, თეა წულუკიანის კომენტარიც, რომელმაც საგამოძიებო კომისიის საკითხებზე საუბრისას თქვა, რომ “ხოშტარია, იმ დროს ჩაცმულ-დახურული ხელმძღვანელობდა ჯარის განადგურების დასაწყისს”, რითაც ირონიულად გამოეხმაურა მის იძულებით გაშიშვლებას. ხოშტარიას თქმით, ამას ემატება ისიც, რომ პროპაგანდისტული არხები მიუქსიეს კითხვით, რატომ არ ითხოვს მომხდარის კადრების გასაჯაროებას, სწორედ იმის, რომელზეც შსს-მ პირველივე განცხადებაში ისაუბრა.

“მე უნდა მოვითხოვო ჩემი იძულებითი და ძალადობრივი გაშიშვლების კადრების გასაჯაროვება. ანუ ის არ მეყო, ახლა უნდა სამყაროს ვაყურებინო”, — ასე გამოეხმაურა ამ ფაქტს ხოშტარია.

ეს ისტორიები გენდერული პროპაგანდის და ქალების დისკრედიტაციის კამპანიის მარტივი მაგალითებია. ორივე შემთხვევაში მიზანი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაა ისე, რომ ამ ქალების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულები მასებისთვის მარტივად მისაღები იყოს. მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ გენდერული ნიშნით ბრძოლა სხვადასხვა ხერხით მიმდინარეობს — ეს შეიძლება იყოს ძალადობა და დაშინება, როგორც პროტესტის მონაწილე ქალების, ისე კაცების წინააღმდეგ, მაგრამ ამავდროულად შეიძლება იყოს ისეთი ტიპის სენსიტიური და მანიპულაციური ინფორმაციის ან სულაც ყალბი ამბების გავრცელება, რომლებიც მიზანმიმართულად აზიანებს ქალებს. ეს უკვე გენდერული დეზინფორმაციაა, რომელსაც დღეს აქტიურად იყენებენ.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: გენდერული დეზინფორმაცია, როგორც იარაღი — როგორ ცდილობენ პოლიტიკიდან ქალების განდევნას

როგორც საქართველოს მეხუთე პრეზიდენტმა, სალომე ზურაბიშვილმა, რომელიც თავადაც არაერთხელ გამხდარა გენდერული ნიშნით თავდასხმის სამიზნე, აქციაზე სიტყვით გამოსვლისას თქვა, მიმდინარე პროტესტის ძალის ზუსტი საზომი არის ერთი ქალის ხმა: “ცეცხლი ოლიგარქიას!”. მაშინ, როცა პროტესტს ქალის ხმა აქვს, თავდასხმის მთავარი სამიზნეც ქალია.

ამ სტატიაში განვიხილავთ, როგორ ებრძვიან ქალებს არამხოლოდ დღეს მიმდინარე პროტესტის ფარგლებში, არამედ იმასაც, როგორ აიღო სათავე ქართული ოცნების ანტიგენდერულმა და სიძულვილის კამპანიამ და როგორ აქციეს ქალები მთავარ სამიზნედ.

პოლიტიკურ ველზე შემოსვლისას ქართული ოცნება სულ სხვანაირად პოზიციონირებდა და ქმნიდა ზედაპირულ შთაბეჭდილებას, თითქოს ადამიანის უფლებები და თანასწორობა მათთვის პრიორიტეტული იყო. იმართებოდა შეხვედრები, იგეგმებოდა კამპანიები არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, სხვადასხვა დროს მუშაობდნენ ქალთა უფლებებზე, იღებდნენ ანტიდისკრიმინაციულ ან კვოტირების კანონებს, საჯარო განცხადებებში გმობდნენ ძალადობას, მაგრამ რეალური სურათი პრობლემური იყო, მათ შორის, ქალების უფლებებთან მიმართებაში, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა საქმე ლგბტქია+ თემს ეხებოდა.

მედიის განვითარების ფონდის დირექტორი, თამარ კინწურაშვილი ამბობს, რომ წლების წინ ქართული ოცნებას გენდერის მიმართულებით უფრო ლიბერალური პოზიციონირება ჰქონდა, თუმცა საგარეო პოლიტიკური რიტორიკის ცვლილებასთან ერთად, პოლიტიკური მიზნებისთვის პოპულისტური თემების გამოყენება უფრო ცალსახა გახდა.

“ქვიარების წინააღმდეგი ქართული ოცნება ყოველთვის იყო და ქვიარების დისკრიმინაციაში ქართული ოცნება თანმიმდევრულია, გაუგებრობას ქალებთან დაკავშირებული საკითხი იწვევს, იმიტომ, რომ წლების განმავლობაში ჩემპიონად ითვლებოდნენ ქალთა საკითხების მოგვარებაში და ახლა მოუტრიალდნენ ქალებს, თორემ ლგბტ თემის მიმართ ყოველთვის მტრულად იყვნენ განწყობილნი. თუმცა ქალების თემაზეც გაცხადებული პოლიტიკა სხვა იყო, მაგრამ თვითონ ქართული ოცნების ელიტა ამ პოლიტიკით არ ცხოვრობდა”, — განმარტავს საფარის დირექტორი, ქალთა უფლებადამცველი, ბაია პატარაია.

ფაქტია, რომ პოლიტიკოსები, რომლებიც პასუხისმგებელნი იყვნენ დისკრიმინაციის აღმოფხვრაზე და დეზინფორმაციასთან ბრძოლაზე, თავადვე იყვნენ წამხალისებლები. მაგალითად, წლების განმავლობაში ქართული ოცნების პოლიტიკოსების გაჟღერებულ არაერთ ფრაზაში ჩანს, რამდენად არასენსიტიურები იყვნენ ისინი სექსიზმის და დისკრიმინაციის საკითხების მიმართ, რა ხშირად იყენებდნენ სიძულვილის ენას, მაშინაც კი, როცა ამ საკითხებზე მუშაობდნენ. მედია აპრილი ემიჯნება პოლიტიკოსების მიერ გაჟღერებულ დისკრიმინაციულ და სექსისტურ განცხადებებს. ჩვენი მიზანი არ არის მათი ტირაჟირება, არამედ იმის ჩვენება, როგორ იქცეოდნენ ძალაუფლებაში მყოფი პირები. ამ ფრაზებზე დაკვირვება გვაჩვენებს იმასაც, წლების განმავლობაში როგორ იცვლებოდა მათი რიტორიკა და უფრო შეურაცხმყოფელი და დამამცირებელი ხდებოდა:

• 2016 წელი, კახა კალაძე: “საქმე გვაქვს ჭორიკნობასთან, როდესაც ქალბატონები ჭორაობენ”.
• 2019 წელი, გია ვოლსკი: “რატომ მიმართავს არათუ უზრდელობის უმაღლეს დონეს, არამედ ქალისთვის აბსოლუტურად შეუსაბამო და უღირს რიტორიკას”.
• 2019 წელი, ვანო ზარდიაშვილი: “ძალიან ცუდად გამოჩნდებოდა ჩემი მხრიდან ქალთან, სუსტი სქესის წარმომადგენელთან პაექრობა”.
• 2022 წელი, ირაკლი კობახიძე: “ქალის სახე დაკარგე და პირი მოიწმინდე. სააკაშვილივით გაქვს პირი. დაემსგავსე ყველაფრით შენს ბელადს”.
• 2024 წელი, ბექა ოდიშარია: “დედა მოვტ*ან თქვენი, მოუტ*ვნელი დედაკაცების ჯოგი. ეს არის მოუტ*ვნელი ქალების სინდრომი, მოუტ*ვნელის”.
• 2025 წელი, თეა წულუკიანი: “ვიღაც წითლიძეების, უმადური და უნიჭო პოლიტიკოსი კორძაიების, ლამაზი თინიკოების, ლუზერი სალომეების (ამჯერად დეპუტატკაზე ვამბობ) და ასეთი საოცრებების მოხილვის მერე, აღარც პოლიტიკაში ქალის მხარდაჭერა მოგინდება ადამიანს (ანუ კაცს) და აღარც კვოტის”.

სიძულვილის ენას და გენდერულ დეზინფორმაციას ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციები წლების განმავლობაში სწავლობდნენ. ამ კვლევებზე დაკვირვებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ როცა ქართული ოცნების პოლიტიკა უფრო და უფრო ანტიდასავლური ხდებოდა, ანტიგენდერული კამპანიაც იზრდებოდა. მაგალითად:

• MDF-ის 2016 წლის წინასაარჩევნო კვლევის მიხედვით, ჰომოფობიური გამონათქვამების რაოდენობით პირველ ადგილს მმართველი კოალიციიs, ქართული ოცნების წარმომადგენლები იკავებდნენ.
• ამავე ორგანიზაციის 2017 წლის კვლევაში კი აღიშნულია, რომ ყველაზე ხშირად სიძულვილის ენას 10 პარტია აღვივებდა, რომელთაგან აბსოლუტური უმრავლესობა პრორუსული და ულტრამემარჯვენე იყო, ათეულში იყო ქართული ოცნებაც.
• მსგავსი ტენდენციები შენარჩუნდა 2018 და 2019 წლის კვლევებშიც, მაგრამ ამჯერად, ქართულ ოცნებასთან და პრორუსულ პარტიებთან ერთად, სიაში ოპოზიციურებიც იყვნენ.

MDF-ისა და საფარის 2020 წლის წინასაარჩევნო მონიტორინგში, რომელშიც შესწავლილია სექსიზმი და გენდერული სტერეოტიპები, ვკითხულობთ, რომ ქალი პოლიტიკოსები თავდასხმის სამიზნეები ხდებოდნენ როგორც პოლიტიკური კუთვნილების და ქმედების, ასევე გენდერული იდენტობის გამო. აქვე აღნიშნულია, რომ უმრავლეს შემთხვევაში, ქალი პოლიტიკოსების მიმართ სექსისტური სიძულვილის ენას და სტერეოტიპიზაციას პოლიტიკური პარტიები არ იყენებდნენ და ასეთი დარღვევების უდიდესი უმრავლესობა მათთან დაკავშირებული და ასოცირებული გვერდების, საჯარო ჯგუფებისა და ინდივიდუალური Facebook ანგარიშების მხრიდან გამოვლინდა. ახლა ეს მოცემულობა რადიკალურად შეცვლილია.

მაშინ კვლევამ აჩვენა, რომ დარღვევების ტიპოლოგიის მიხედვით, ექვსი კატეგორიიდან ხუთში ხელისუფლების ოპონენტების მადისკრედიტირებელი ანგარიშები ლიდერობდნენ. სექსიზმის/მიზოგინიის კატეგორიაში დარღვევების რაოდენობით პირველობა ანტილიბერალურ ჯგუფებთან დაკავშირებულ ანგარიშებს ჰქონდა. ყველაზე ხშირად ქალ პოლიტიკოსებს შეურაცხყოფას მორალური კრიტერიუმების საფუძველზე აყენებდნენ, რომელსაც თითქმის თანაბარი სიხშირით გონებრივი შესაძლებლობების და გარეგნული მახასიათებლების ნიშნით დაცინვა/შეურაცხყოფა მოსდევდა. რაოდენობრივად მათზე ოდნავ ნაკლები იყო გენდერული სტერეოტიპებით გაკიცხვა.

“გენდერული დეზინფორმაცია ყოველთვის მიმართულია რომელიმე კონკრეტული ქალის წინააღმდეგ დეზინფორმაციის გავრცელებით. ეს ზოგადი მოვლენა არ არის, მას ჰყავს თავისი კონკრეტული ობიექტები, ვისაც თავს ესხმის და როდესაც ამას სახელმწიფო აკეთებს, მისი მიზანია ამ ქალის გაჩუმება, ან თუ ვერ აჩუმებს, მისი რეპუტაციის შელახვა და პოზიციების დასუსტება პოლიტიკაში და საჯარო ცხოვრებაში.

ქალების წინააღმდეგ დეზინფორმაცია, როგორც წესი, ეყრდნობა გავრცელებულ სტერეოტიპებს, მაგალითად, რომ ქალები არიან არაპატიოსანი ადამიანები, ქალები არიან სულელები, ქალები არიან არაკვალიფიციურები და არაერთგულები. ამ სტერეოტიპის გამყარებს ცდილობს დეზინფორმაცია იმისთვის, რომ ქალების გავლენა მაქსიმალურად შეამციროს”, — განმარტავს ბაია პატარაია.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: ტესტი: შეძლებ გენდერული დეზინფორმაციის ამოცნობას?

წლების განმავლობაში მოცემულობა რომ შეიცვალა, ამას მოწმობს 2023 წელს WECF-ისა და MDF-ის თანამშრომლობით მომზადებული ანგარიშიც, სადაც ვკითხულობთ, რომ მზარდ პოპულიზმთან ერთად, გენდერული და ლგბტქია+ თემებზე საზოგადოებრივი აზრით მანიპულირება ბოლო წლებში არა მხოლოდ უფლებრივ პრობლემად, არამედ პოლიტიკურ გამოწვევადაც იქცა. აქვე აღნიშნულია, რომ პოლიტიკასთან დაკავშირებული დისკრიმინაციული განცხადებები მეტწილად ქალი პოლიტიკოსების წინააღმდეგ იყო მიმართული. გარდა ამისა, პოლიტიკის თემატიკასთან დაკავშირებული განცხადებები ლგბტქია+ თემის მიმართ, დისკრიმინაციულ შინაარსთან ერთად, ანტიდასავლური ხასიათის იყო და ამკვიდრებდა აზრს, რომ დასავლეთი პროპაგანდით “თავს გვახვევს” ჰომოსექსუალობას და ებრძვის ტრადიციულ იდენტობას. აქვე შეგახსენებთ, რომ ლგბტ პროპაგანდა არ არსებობს, ისევე, როგორც არ არსებობს არანაირი სამეცნიერო მტკიცებულება იმისა, რომ ე.წ. პროპაგანდა ორიენტაციას ან გენდერულ იდენტობას ცვლის. 

MDF-ის  2023 წლის კიდევ ერთ კვლევაში, სადაც გენდერული დეზინფორმაციის გავრცელებაა შესწავლილი, წერია, რომ როგორც ჰომოფობიური, ასევე გენდერული იდენტობის ნიშნით გამოვლენილი შემთხვევების უმრავლესობაში სამიზნე დასავლეთი იყო; ხოლო უკრაინის წინააღმდეგ მიმართული ყალბი ამბები მეტწილად ჰომოფობიური იყო. საქართველოს შიდა საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ პროცესთან კავშირში კი სამიზნეები პოლიტიკოსები, მათთან დაკავშირებული პირები, ჟურნალისტები და სამოქალაქო აქტივისტები იყვნენ, რომელთა წინააღმდეგ, დეზინფორმაციის გარდა, მიზანმიმართული დისკრედიტაციის კამპანიებიც მიმდინარეობდა.

“ქართველი ქალი პოლიტიკოსების და პოლიტიკოსებთან დაკავშირებული პირების წინააღმდეგ ძირითადად სლატშეიმინგის და მორალური კრიტერიუმებით თავდასხმის მაგალითები გამოიკვეთა. გამოიკვეთა შემთხვევები, როდესაც ინდივიდუალური ჟურნალისტების ლესბოსელებად ან გეებად მოხსენიება, მათ შორის, სექსისტური, შეურაცხმყოფელი ლექსიკის გამოყენებით, მათ პროფესიულ ან საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ აქტივობასთან დაკავშირებით ხდებოდა”, — ვკითხულობთ კვლევაში.

თამარ კინწურაშვილი განმარტავს, რომ გენდერული დეზინფორმაციის სამიზნე შეიძლება იყოს არამხოლოდ ის ქალი, ვისაც თავს ესხმიან, არამედ სხვა ქალებიც.

“მორალური კრიტერიუმებით გაკიცხვის მიზანი არის, რომ ამ ქალებმა საკუთარ წარმატებას პოლიტიკაში მიაღწიეს მხოლოდ კაცებთან ურთიერთობით და არა საკუთარი შესაძლებლობების დემონსტრირებით. პატრიარქალურ საზოგადოებაში შეიძლება ამას ჰქონდეს რაღაც გავლენა და ამაზე არის გათვლა. გენდერული დეზინფორმაცია შეიძლება არ მოქმედებდეს იმდენად სამიზნეებზე, რამდენადაც სხვა ადამიანებს უკარგავს პოლიტიკაში მოსვლის სურვილს. თუ ასეთ ბინძურ მეთოდებს გამოიყენებენ და შეეხებიან ადამიანების პირად ცხოვრებას, სხვები თავს შეიკავებენ საჯარო ცხოვრებაში ჩართვისგან. ადამიანებს ჰყავთ ოჯახები, ახლობლები და არ უნდათ, მათაც მიაყენონ ტკივილი თავიანთი გადაწყვეტილების გამო”, — ამბობს კინწურაშვილი.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: ტესტი: გაიხსენე გენდერული დეზინფორმაციის მაგალითები პოლიტიკაში

გარდა ამისა, 2023 წლის კვლევაში ვკითხულობთ, რომ ფემინიზმი დასავლეთიდან თავსმოხვეულ მოვლენად წარმოჩინდებოდა, რომელიც კაცის ჩაგვრასა და ოჯახების დანგრევაზე იყო ორიენტირებული და ანგარებითი მოტივით მკვიდრდებოდა. ხდებოდა ფემინიზმის საკითხის ევროინტეგრაციასთან, კერძოდ, ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსის მინიჭებასთან მანიპულაციური დაკავშირება.

“გენდერული სტერეოტიპები ამკვიდრებდა აზრს, რომ ქალები ისტერიულები, სექსუალურად დაუკმაყოფილებლები არიან, პოლიტიკოსი ქალების ქცევა გაუწონასწორებელია, ქალის ნდობა არ შეიძლება და საქმე კაცთან უნდა დაიჭირო, ქართველი ქალის ადგილი კი ოჯახშია. საქართველოს პრეზიდენტის, ოპოზიციონერი ქალების, უფლებადამცველებისა და საპროტესტო აქციების მონაწილეების დისკრედიტაციის მიზნით, ანონიმური სახელისუფლებო, გარკვეულ შემთხვევებში, კი კონსერვატიულ მოძრაობასთან დაკავშირებული გვერდები, ხშირად ვიზუალურ მანიპულაციას იყენებდნენ და დასპონსორებული სახით ავრცელებდნენ”, — ვკითხულობთ კვლევაში.

გენდერული საკითხებით მანიპულაცია და დეზინფორმაციის მასშტაბები განსაკუთრებით გაიზარდა 2024 წლის წინასაარჩევნო პერიოდში და შემდგომ განვითარებული პროტესტისას კულმინაციას მიაღწია. 2024 წლის წინასაარჩევნო პერიოდში მედიაში გავრცელებული გენდერული და იდენტობის ნიშნით დეზინფორმაციის შესახებ ქალთა ფონდის მიერ მომზადებულ კვლევაში აღნიშნულია, რომ გენდერული დეზინფორმაცია მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ულტრა-მემარჯვენე მედიებში, მარტიდან კი არსებითად გაიზარდა ხელისუფლების ნარატივებში და საარჩევნო კამპანიის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულება იყო.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: როგორ მუშაობს სიძულვილზე, ჰომოფობიასა და კონსპირაციის თეორიებზე აგებული საარჩევნო კამპანია

კვლევის ავტორები აღნიშნავენ, რომ საზოგადოებაში გამჯდარი მიზოგინიის და ჰომოფობიის გამო, ქალები და ლგბტქია+ ადამიანები სახელმწიფოსთვის “ადვილი” სამიზნეები არიან. ეს კარგად ნაცადი პოლიტიკური ინსტრუმენტიცაა, რომელიც წინასაარჩევნოდ აქამდეც გამოუყენებია ქართულ ოცნებას, როცა 2017 წელს ქორწინება კონსტიტუციით ქალის და კაცის ერთობად განსაზღვრა.

წლების განმავლობაში სიძულვილით ნასაზრდოები ანტიგენდერული კამპანია მხოლოდ სოციალურ ქსელებში არ დარჩენილა და, პროტესტის მასშტაბების ზრდასთან ერთად, ქუჩებში გადაინაცვლა. სოციალური სამართლიანობის ცენტრი განმარტავს, რომ მშვიდობიან პროტესტში ჩართული ქალების დევნამ და სექსიზმმა მძიმე ფორმები მიიღო და, პოლიციაში რეპრესიული პრაქტიკების მიღმა, მიზოგინიური კულტურის გაძლიერებაზე მიანიშნებს.

ამის მაგალითი იყო დაკავებული ჟურნალისტი ქალის, მზია ამაღლობელის მიმართ ღირსებისშემლახავი მოპყრობა, რომელსაც ირაკლი დგებუაძისთვის სილის გაწვნის გამო უწყება პოლიციელზე თავდასხმას ედავება.

“სისხლის სამართლის წესით დაკავების შემდეგ, პოლიციის განყოფილების ეზოსა და განყოფილების შენობაში, ბათუმის პოლიციის უფროსის, ირაკლი დგებუაძის მიერ მის მიმართ განხორციელდა არასათანადო მოპყრობა. პოლიციის შენობაში შეყვანამდე, ეზოში, ირაკლი დგებუაძემ მას არაერთხელ მიაყენა სიტყვიერი შეურაცხყოფა და დაემუქრა, რომ მის წინააღმდეგ საქმეს სისხლის სამართლის წესით დაიწყებდა. დგებუაძემ განყოფილებაში რამდენჯერმე სცადა მას ფიზიკურად გასწორებოდა. პოლიციის სხვა თანამშრომლებმა შეძლეს ირაკლი დგებუაძის შეკავება და მისი ოთახიდან გაყვანა. ოთახში ერთ-ერთი შესვლისას მან მზია ამაღლობელს სახეში შეაფურთხა. ასევე, მისი ბრძანების შესაბამისად, მზია ამაღლობელს გარკვეული დროის განმავლობაში არ ეძლეოდა წყლის დალევისა და სხვა პირველადი საჭიროებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობა. მზია ამაღლობელი პერიოდულად ითხოვდა ადვოკატებთან დაკავშირებას, თუმცა, მისი მოთხოვნა იგნორირებული იყო”, — განაცხადა საიამ.

მზია ამაღლობელი ამის შემდეგაც არაერთხელ გახდა თავდასხმის სამიზნე, როგორც ქალი. მაშინ, როცა ქართული ოცნების ლიდერები მისგან შეცდომის მონანიებას და ბოდიშის მოხდას ითხოვდნენ და მაშინაც, როცა სოციალურ ქსელში დეზინფორმაციული კამპანიები ვრცელდებოდა და დისკრედიტაციის მიზნით მას და მის კოლეგას, ეთერ თურაძეს ლგბტ წყვილად მოიხსენიებდნენ.

“აღსანიშნავია, რომ გენდერული დეზინფორმაცია ძალაუფლების გასამყარებლად და მოსაპოვებლად მხოლოდ ერთ-ერთი მეთოდია. ჩვენი დაკვირვების პერიოდში (მარტი-ნოემბერი), აქტივისტებისა და პოლიტიკოსების მიმართ ხელისუფლების მიერ მობილიზებული პოლიციისა და კრიმინალური დაჯგუფებების მხრიდან აქციების თანმხლები ძალადობა გახდა ყველაზე გავრცელებული მეთოდი, დეზინფორმაცია კი ამ არალეგიტიმური ძალის გამართლების მთავარი საშუალება”, — ვკითხულობთ ქალთა ფონდის კვლევაში. 

არაიდენტიფიცირებადი სამართალდამცავები, რომლებიც განსაკუთრებული აგრესიით ექცეოდნენ აქციის მონაწილეებს, ძალადობდნენ მათზე, როგორც აქციაზე, ასევე დაკავების შემდეგ მანქანებში, აგრესიულები იყვნენ ქალების მიმართაც. ხშირ შემთხვევაში, საჯაროდ და ნაწილობრივ კამერებს მიღმა, ისინი აგინებდნენ და ემუქრებოდნენ ქალ აქტივისტებს და იყენებდნენ შეურაცხყმოფელ, დამამცირებელ, სექსისტურ ფრაზებს.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: “ამ პროტესტსში მთავარი ხმა არის ქალის” — რატომ და როგორ ებრძვიან ქალებს ძალოვანები 

მედია აპრილთან ინტერვიუში აქციის მონაწილე ქალებმა ისაუბრეს, როგორ აგრესიულად და დამამცირებლად ექცეოდნენ პოლიციელები. მათი ისტორიებისა და სხვა დაშავებული ქალების მიერ გავრცელებული ინფორმაციის მიხედვით, “პოლიციის ლექსიკონი” შევადგინეთ, რომელიც ბოლო რამდენიმე თვეში სამართალდამცავების მხრიდან ქალებისთვის ნათქვამ ფრაზებს აერთიანებს.

“ავტორიტარული პოლიტიკური სისტემებისთვის დამახასიათებელია ქალების წინააღმდეგობის ჩახშობის ინსტინქტი. პოლიციის მხრიდან სექსუალური ძალადობის მუქარა, დამცირება და ღირსების შელახვა ამ პროცესის განუყოფელი ნაწილია – ეს არის არა უბრალოდ ძალაუფლების დემონსტრირება, არამედ ქალის საჯარო სივრციდან განდევნის მცდელობა”, — აცხადებს სოციალური სამართლიანობის ცენტრი.

ქართული ოცნების ანტიგენდერულ კამპანიაზე საუბარს გვერდს ვერ ავუვლით ისე, რომ არ განვიხილოთ მათი ბრძოლა არამხოლოდ გენდერულ საკითხებთან, არამედ სიტყვა გენდერთანაც. ქალებსა და ქვიარ ადამიანებზე თავდასხმის, მათზე ყალბი ინფორმაციების გავრცელებისა და საზოგადოებაში არსებული ირაციონალური შიშებით მანიპულირების პარალელურად, როგორც წინასაარჩევნოდ, ისე შემდგომ, ქართული ოცნება ხალხს უმტკიცებდა, რომ საჭიროა გენდერთან ბრძოლა. ამას ახლდა ჰომოფობიური, ტრანსფობიური და ანტიდასავლური მოტივიც, ასევე, მანიპულაციური საუბრები იმაზე, რომ მხოლოდ ორი სქესი არსებობს და სხვა ყველა თავსმოხვეულია ევროპის მიერ.

ბაია პატარაია განმარტავს, რომ გენდერთან ბრძოლის საწყის ეტაპად შეგვიძლია განვიხილოთ პერიოდი, როცა პრემიერმინისტრთან არსებული ადამიანის უფლებებისა და გენდერული თანასწორობის საკითხებში მრჩეველის პოზიციიდან სიტყვა “გენდერი” ამოშალეს. მისივე შეფასებით, ამის შემდეგ ეკონომიკური გაძლიერების კონცეფციაში არ ჩაწერეს “გენდერი” და ახლა უკვე კანონმდებლობიდანაც წაშალეს ეს სიტყვა, რაც, თავის მხრივ, აღარ მოდის შესაბამისობაში იმ საერთაშორისო ვალდებულებებთან, რომლებიც საქართველოს აქვს ნაკისრი და იმ კონვენციებთან, რომელთა ხელმომწერიც არის, მათ შორის, სტამბულის კონვენციასთან, რომელიც პირდაპირ გენდერულ ძალადობაზე საუბრობს.

“ეს არის კალკით გადმოკოპირებული ტენდენცია, რომელიც შეინიშნება იმ ქვეყნებში, სადაც მმართველობაში მოსული არიან უფრო ულტრამემარჯვენე, კონსერვატიული ტიპის მმართველობები, რომლებიც წლებია, ანტიგენდერულ მოძრაობასთან არიან შეკრულები, ბევრს საუბრობენ და ღია ანტიგენდერული პოლიტიკა აქვთ. ჩვენთან ქართულ ოცნებას არ ჰქონია ანტიგენდერული პოლიტიკა და ახლა ეს რას ნიშნავს ხალხისთვის არის დამაბნეველი, ანუ თავის თავთან მოვიდნენ წინააღმდეგობაში. მაგრამ უფრო დიდ სურათში თუ შევხედავთ, როგორი ძალაა ქართული ოცნება, ამ ლოგიკას იქ დავიჭერთ.

ზოგადად, პარტია იდეოლოგიის მატარებელი გახდა, რომელიც ვითომ ტრადიციების სახელით არის ძალიან ღრმად პატრიარქალური და ვერტიკალზე, იერარქიაზე ორიენტირებული, სადაც გადაწყვეტილების მიმღებად და საერთოდ ყველაფრის უფროსებად მოიაზრებიან მხოლოდ კაცები. ამ ლოგიკაში ცხადია ეს ზის, თუმცა თუ გავიხსენებთ, რამდენიმე წლის წინ როგორი იყო ქართული ოცნება, იმასთან შეუსაბამისობაშია. ამიტომ ადამიანებს არ ესმით, რატომ გააუქმეს კვოტები, რომელიც თვითონ მიიღეს, სხვას არ მიუღია; რატომ აუქმებენ გენდერს, რომელიც თვითონ შემოიტანეს. ცოტა გაურკვეველობას იწვევს, მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ნამდვილ სახეს ბიძინა ივანიშვილი ახლა აჩვენებს საზოგადოებას და ეს ნამდვილი სახე არის დიქტატურის სახე, რომელსაც არანაირი ადამიანის უფლებები არ სჭირდება და აბსოლუტურად არ სჭირდება რომელიმე ჯგუფის უფლებების დაცვა”, — ამბობს პატარაია.

მითების დეტექტორს შესწავლილი აქვს 2021-2023 წლებში საქართველოს პარლამენტში დაინიცირებული უფლებების შემზღუდავი ინიციატივები, რომლებიც ლგბტქია+ თემსა და გენდერს ეხებოდა. დოკუმენტი აჩვენებს, როგორ მივიდა ეს ინიციატივები ულტრამემარჯვენე ჯგუფებიდან ქართულ ოცნებამდე.

“მმართველ პარტიამდე მსგავსი საკანონმდებლო ინიციატივების ავტორებად შემდეგი სუბიექტები გვევლინებოდნენ: კრემლისტური პარტიები/ორგანიზაციები (ალტ-ინფო/კონსერვატიული მოძრაობა; საქართველოს სლავ ხალხთა ეროვნული კონგრესი და მრავალეროვნულ საქართველოს ანტიფაშისტური კოალიცია); ანტილიბერალური ჯგუფები (დემოგრაფიული განვითარების ფონდი (ზვიად ტომარაძე), სრულიად საქართველოს გვარის წინამძღოლთა დარბაზი; უფლის სახელით – უფალია ჩვენი სიმართლე); სხვადასხვა პარტიული კუთვნილების ცალკეული პარლამენტის წევრები (ფრაქცია ქართული ოცნების წევრი სოსო ჯაჭვლიანი და პატრიოტთა ალიანსის წევრი ემზარ კვიციანი)”, — წერს მითების დეტექტორი.

მაგალითად, 2019 წელს ემზარ კვიციანი ინიცირებული საკანონმდებლო ცვლილებებით ითხოვდა ანტიდისკრიმინაციული კანონიდან ტერმინების, “სექსუალური ორიენტაცია” და “გენდერული იდენტობისა და გამოხატვის” ამოღებას.  მაშინ ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტმა კვიციანის მიერ ინიცირებული კანონპროექტი ადამიანის უფლებების შემზღუდავად მიიჩნია და უარყოფ დასკვნაში განაცხადა, რომ “ინიციატივის განხორციელების შემთხვევაში საქართველოს კანონმდებლობით აღარ იქნება უზრუნველყოფილი ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული პირისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით თანასწორად სარგებლობა”.

მოცემულობა შეიცვალა. 2025 წელს ქართული ოცნება იმის მტკიცებას ცდილობს, რომ საქართველოს კანონმდებლობაში, “გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, უცხოური გავლენით მიზანმიმართულად ხდებოდა ხელოვნური ტერმინის “გენდერის” დანერგვა და აღნიშნული წარმოადგენდა მსოფლიოში მიმდინარე გლობალური პროცესების ერთგვარ ანარეკლს”. პირველ აპრილს მედიის, არასამთავრობო ორგანიზაციების და ადამიანის უფლებების შემზღუდავ სხვა მრავალ კანონთან ერთად, ქართულმა ოცნებამ მესამე მოსმენით კანონმდებლობიდან ტერმინი “გენდერიც” ამოიღო.

წლების განმავლობაში განვითარებულ მოვლენებსა და ქართული ოცნების პოლიტიკური კურსის ცვლილებაზე დაკვირვება ცხადყოფს, რომ ანტიგენდერული კამპანია და გენდერული დეზინფორმაცია მასების სამართავად და სენსიტიური საკითხებით მანიპულაციისთვის გამოიყენებოდა. ამ პროცესში ელექტორატის ხმების მიღების სანაცვლოდ, ქართულმა ოცნებამ დიდი ზიანი მიაყენა ყველას, განსაკუთრებით ქალებსა და ქვიარებს.

“გენდერული დეზინფორმაცია ეხება ძალიან ინტიმურ საკითხებს, ადამიანები უფრო მოწყვლადები და ემოციურები არიან, როცა საქმე ეხება ჩვენს იდენტობას და იდენტობის დაკარგვის შიშს და არარაციონალურად მოქმედებენ. ემოციური თემაა და უფრო იოლია მანიპულირება ჩვენი ემოციებით და განწყობებით, ვიდრე სხვა თემებით”, — განმარტავს თამარ კინწურაშვილი.

საფარის 2025 წლის კვლევაში ბაია პატარაიამ შეისწავლა, რა გავლენას ახდენს ქალ პოლიტიკოსებზე გენდერული დეზინფორმაცია. კვლევის რესპონდენტები ერთხმად თანხმდებიან, რომ დეზინფორმაციას ყოველთვის აქვს მიზანი. მიზნებად ასახელებენ ქალი პოლიტიკოსების დისკრედიტაციას, გაჩუმებას, მათზე ფსიქოლოგიური გავლენის მოხდენას და პოლიტიკიდან განდევნას.

ამ კვლევის ჟურნალისტი რესპონდენტების აზრით, გენდერული დეზინფორმაცია ქალი პოლიტიკოსების პოლიტიკური ველიდან გარიყვის მცდელობაა. პოლიტიკოსი ქალი რესპონდენტები მიიჩნევენ, რომ ოპონენტის მხრიდან ეს ერთგვარი განეიტრალების მცდელობაა იმ მომენტში, როდესაც პოლიტიკოსი საუბრობს და სურთ მისი გაჩუმება, თუმცა, თუ ძლიერია პოლიტიკოსი ქალი, შეიძლება ვერ გააჩუმონ და ამიტომ, მოწინააღმდეგისთვის “მთავარია, მსმენელის და აუდიტორიის თვალში შენ, როგორც სანდო სპიკერი, გაგანადგუროს”.

კვლევის თანახმად, გენდერულ დეზინფორმაციას სისტემური ხასიათი აქვს და მას ხშირად სახელმწიფო იყენებს ოპოზიციური ფლანგის წარმომადგენელი ქალების პოლიტიკური სივრციდან განსადევნად. რესპონდენტების დაკვირვებით, ხელისუფლება, გარდა დაქირავებული ტროლებისა და ბოტებისა, რომლებიც შეგნებულად და კოორდინირებულად ავრცელებენ გენდერულ დეზინფორმაციას ქალი პოლიტიკოსების შესახებ, მსგავსი დეზინფორმაციის გასავრცელებლად იყენებს საკუთარი გუნდის წევრ პოლიტიკოსებს (პარლამენტარებს, მერიისა და მუნიციპალიტეტის თანამშრომლებს და ა. შ.). კვლევამ გამოავლინა, რომ ხელისუფლებამ მსგავსი კოორდინირებული მოქმედებები 2016 წლიდან დაიწყო.

“პირველ რიგში, დეზინფორმაციის პირდაპირი ზიანი არის ქალებისთვის პრობლემების შექმნა. ხშირად ჯანმრთელობის პრობლემებიც კი ექმნებათ, თუ ძალიან დიდი ხანი არიან თავდასხმის მსხვერპლი და თუ ძალიან განიცდიან ამ ვითარებას. ქალს ხომ ჰყავს მხარდამჭერად ოჯახი და ხშირად ოჯახიც არის თავდასხმის მსხვერპლი, რომ როგორმე ოჯახმა განახორციელოს ზეწოლა ქალზე და მან ურჩიოს, რომ თავი დაანებოს და გამოვიდეს პოლიტიკიდან. მესამე არის თვითონ ქალის რეპუტაციის შელახვა, როგორც წესი, ქალებს ძალიან სიმპატიური და კარგი რეპუტაცია აქვთ და ამის შელახვას ცდილობენ ამ ტყუილების და ჭორების გავრცელებით. ხშირად ეს ჭორები ქალის პირად ცხოვრებასაც ეხება ხოლმე, იმიტომ, რომ პირად ცხოვრებაში არის მოწყვლადი. საზოგადოება ადვილად იჯერებს ჭორს ქალის პირადი ცხოვრების შესახებ.

ზოგი ადამიანი ამას უბრალოდ იჯერებს, იმიტომ, რომ ძნელია დაეწიო სახელმწიფო პროპაგანდას და გაანეიტრალო ის, ძალიან ძნელია, ხშირად შეუძლებელიც არის, რომ სადამდეც ეს ჭორი და დეზინფორმაცია მივიდა, ყველა იმ ადამიანამდე მიხვიდე და ყველას აუხსნა, რომ ეს იყო ტყუილი, ამიტომ ზიანი ერთმნიშვნელოვნად დგება”, — განმარტავს ბაია პატარაია.

კვლევამ გამოავლინა, რომ გენდერულ დეზინფორმაციასთან ბრძოლის სისტემური მიდგომა განათლებაზე გადის. კვლევის მონაწილეებს მიაჩნიათ, რომ გენდერული დეზინფორმაცია ეფექტიანად მუშაობს გენდერული სტერეოტიპების არსებობის გამო და გამოსავალიც გენდერულ სტერეოტიპებთან ბრძოლაა.

“საერთოდ, ნებისმიერი სახის ბრძოლაში, თუკი სახელმწიფო გებრძვის, ძალიან ძნელია თავი დაიცვა, რადგან იმას შეუზღუდავი რესურსები აქვს და შენ ძალიან პატარა. პროპაგანდა და რაღაც ტიპის დეზინფორმაცია ყველგან არის და ვრცელდება, მაგრამ, როგორც წესი, სახელმწიფო არის ის, ვინც დეზინფორმაციას ებრძვის და რაღაც შედეგებზე გადის. ჩვენთან არის პირიქით — სახელმწიფო ქმნის დეზინფორმაციას და პროპაგანდას და ამასთან ბრძოლა, როცა ამხელა სტრუქტურები ჰყავთ ჩართული, არის დავითის და გოლიათის ბრძოლის შესადარი”, — ამბობს პატარაია.

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი განმარტავს, რომ ქართული ოცნების მსგავსი ავტოკრატიები ქალების აქტივიზმს ემტერებიან, ვინაიდან ის არსებულ სტატუს-კვოს, რეჟიმის სიხარბეს, მმართველი ელიტების ხელში ძალაუფლების კონსოლიდაციას უპირისპირდება. მსგავსი რეჟიმები აქტივიზმისთვის გადამწყვეტ ინსტრუმენტებს — სიტყვის და შეკრების თავისუფლებებს ზღუდავს, ხოლო აქტივისტი ქალები, რომლებიც სამართლიანობისთვის, გენდერული თანასწორობისთვის, ადამიანის უფლებებისთვის და, ზოგადად, პოლიტიკური ცვლილებებისთვის იბრძვიან, ხშირად დაშინების, პატიმრობის, ცენზურის და ძალადობის სამიზნე ხდებიან.

“სწორედ ამიტომ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ავტორიტარიზმის პირობებში ქალის სხეული არა მხოლოდ ბიოლოგიური, არამედ პოლიტიკური ბრძოლის ველად იქცევა. სექსუალური მუქარა, ფიზიკური ძალადობა და დამამცირებელი მოპყრობა მიზნად ისახავს არა მხოლოდ კონკრეტული აქტივისტი ქალების დასჯას, არამედ მთელ საზოგადოებაში შიშის დათესვას. ეს მექანიზმი პატრიარქატის ძირეულ ლოგიკას მიჰყვება, რომ ქალის სხეული უნდა დარჩეს კონტროლქვეშ, მისი აგენტობა უნდა დასუსტდეს და მისი ხმა დაიკარგოს”, — აცხადებს სოციალური სამართლიანობის ცენტრი.

სათაურის ვერსიები:

1. როგორ იქცა გენდერული დეზინფორმაცია ქართული ოცნების ხელში იარაღად
2. ქალები გენდერული დეზინფორმაციის პირისპირ — რა უნდა იცოდე
3. გენდერული დეზინფორმაცია და ქალების საჯარო სივრციდან გაქრობის მცდელობა
4. აგიხსნით, რატომ უნდა იცოდე ყველაფერი გენდერულ დეზინფორმაციაზე
5. ყველაფერი, რაც გენდერულ დეზინფორმაციაზე და მის მავნე გავლენაზე უნდა იცოდე
6. ბრძოლა ქალებთან — ანტიგენდერული კამპანიის და გენდერული დეზინფორმაციის საწყისებთან