ტრანსფობია გულისხმობს ტრანსგენდერი და სხვა გენდერულად მრავალფეროვანი ადამიანების მიმართ არსებულ უარყოფით წინასწარგანწყობებს, შიშს და/ან ზიზღს. ტრანსფობიას შეიძლება მრავალი ფორმა ჰქონდეს, ისევე როგორც შევიწროებისა და დისკრიმინაციის სხვა ფორმებს, იქნება ეს ფიქრების, შეგრძნებების თუ ქმედებების სახით.

Contents

ცალკეულ ინდივიდებზე ზემოქმედების გარდა, ზოგიერთ ქვეყანაში, ტრანსფობია შეიძლება იყოს კანონის ნაწილი და ზღუდავდეს ტრანსგენდერი ადამიანების უფლებებსა და თავისუფლებებს, ის ასევე შეიძლება მათ ძალადობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ აყენებდეს.

სტატიაში განვიხილავთ, რა არის ტრანსფობია და მისი რა ფორმები არსებობს, ასევე, რა გავლენა აქვს მას ცალკეულ ადამიანებსა და საზოგადოებაზე და რისი გაკეთება შეგვიძლია ტრანსგენდერი ადამიანების მიმართ დისკრიმინაციის აღმოსაფხვრელად.

რა არის ტრანსფობია

ტრანსფობია აღწერს იმ მიმართებებს, განწყობებს, ქცევებს, რწმენა-წარმოდგენებსა და პოლიტიკას, რომელიც:

აზიანებს ტრანს, გენდერულად მრავალფეროვან (ინგლ. Gender-diverse) და გენდერულად არაკონფორმულ (ინგლ. Gender non-conforming) ადამიანებს და ახდენს მათ სტიგმატიზაციას;
უარყოფს ტრანს იდენტობების ვალიდურობას და მათ უფრო „ნაკლებად ადამიანურად“ აღიქვამს;
ექცევა ტრანს ადამიანებს ისე, თითქოს ისინი ნაკლებად იმსახურებენ მზრუნველობას, პატივისცემასა და იმ უფლებებს, რომლებიც სხვა ადამიანებს აქვთ.

ტრანსფობია და ტრანსფობიური განწყობები განსხვავდება სხვადასხვა კულტურასა და დროში. საზოგადოების მიმღებლობა გენდერულად მრავალფეროვანი ადამიანების მიმართ ცვალებადია და ის დიდწილად ადგილობრივ კულტურასა და ჯგუფურ იდენტობაზეა დამოკიდებული.

მაგალითად, ტრანსგენდერი ადამიანები ხშირად არიან მოხსენიებულნი ინდურ მითებსა და ლიტერატურაში, დაწყებული რამაიანადან, დამთავრებული მაჰაბჰარატათი. ზოგიერთი ქვეყნის კულტურები იმთავითვე უფრო მეტად მტრულადაა განწყობილი ტრანს თემის მიმართ, მაგალითად, ბრაზილიაში, მექსიკასა და აშშ-ში. ტრანსფობიური განწყობები საკმაოდ ძლიერია საქართველოშიც.

ტრანსფობიის მაგალითები

ტრანსფობიას ბევრი ფორმა აქვს და ის შეიძლება უარყოფითად ზემოქმედებდეს როგორც ცალკეულ ინდივიდებზე, ისე ადამიანთა ჯგუფზე. ეს განწყობები, რწმენა-წარმოდგენები და ქცევები შეიძლება იყოს ძალიან თვალსაჩინო ან ხშირად შეუმჩნეველიც კი.

ინდივიდუალურ დონეზე, ტრანსფობია შეიძლება გამოიხატოს შემდეგნაირად:

დამამცირებელი სიტყვების გამოყენება ტრანსი ადამიანების მიმართ ან მათ შესახებ;
„ხუმრობები“ ტრანსი ადამიანების ხარჯზე ან ისეთი ხუმრობები, რომლებიც ასაზრდოებს უარყოფით სტერეოტიპებს;
ტრანსი ადამიანის ე.წ. „მკვდარი სახელის“ (ინგლ. Dead name; იმ სახელის, რომელსაც ის ტრანზიციამდე იყენებდა) გამოყენება;
უსაფუძვლო საზიანო მოსაზრებების გავრცელება ტრანზიციის შემდგომი „სინანულის“ შესახებ და სხვა დამამცირებელი წარმოდგენები;
ტრანსი ადამიანების განივთება და შეურაცხყოფა იმის თქმით, რომ ისინი „ტრანსს არ ჰგვანან“ ან რომ „ვერც კი მიხვდებოდით, რომ ტრანსი იყო“;
იმის თქმა, რომ ტრანსი ადამიანების მიერ საკუთარ თავზე ღიაობა სინამდვილეში საკუთარი ცხოვრების სტილის „სხვებისთვის თავს მოხვევაა“;
იმის გაუაზრებლობა, რომ თუ ადამიანი ღიად ტრანსია, ეს არ გაძლევთ უფლებას, თავისუფლად დაუსვათ კითხვები მის სხეულზე ან სექსუალობაზე;
ის წარმოდგენა, თითქოს ტრანსი ადამიანები საზიანონი არიან ბავშვებისთვის და მათ შეიძლება გავლენა იქონიონ ბავშვის ქცევებზე;
ის წარმოდგენა, რომ მშობელი „უპასუხისმგებლოა“, თუკი ის თავის ტრანს შვილს უჭერს მხარს;
ახალგაზრდა ადამიანის უპატივცემულობა იმ წარმოდგენით, რომ მათი ტრანზიციის სურვილი უბრალოდ „ფაზაა“;
ტრანსი ადამიანის ე.წ. „დააუთება“ (იმის საჯაროდ გამხელა, რომ ის ტრანსია, მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ);
(სხვა ენებზე) ადამიანის არჩეული ნაცვალსახელების განზრახ უგულებელყოფა;
ტრანს ადამიანზე ფიზიკური ან ემოციური ძალადობა მისი გენდერული იდენტობის გამო.

გარდა ამისა, არსებობს სისტემური ტრანსფობია, რომელშიც შედის:

კანონები, რომლებიც ტრანს ბავშვებს უკრძალავს კონკრეტული საპირფარეშოების თუ გასახდელების გამოყენებას, ასევე, სპორტში მონაწილეობას;
კანონები, რომლებიც კრძალავს სკოლებში LGBTQ+ ხილვადობას ან LGBTQ+ ისტორიის სწავლებას;
კანონები, რომლებიც კრძალავს არასრულწლოვანი ტრანსი ადამიანებისთვის გენდერული მზრუნველობის გაწევას;
ტრანსი ადამიანების განდევნა ან შეზღუდვა ჯარში მსახურობისგან;
ტრანსგენდერ-სპეციფიკური მგრძნობელობის ტრენინგების არარსებობა ჯანდაცვისა და საზოგადოებრივი სერვისების სფეროებში;
ჯანმრთელობის დაცვაზე ან არჩევნებში ხმის მიცემაზე წვდომის შეზღუდვა იმის მოთხოვნის საფუძველზე, რომ ადამიანმა უნდა გამოიყენოს თავისი „მკვდარი სახელი“.

რას ნიშნავს TERF?

ტრანს-ექსკლუზიური რადიკალური ფემინიზმი (ინგლ. TERF) არის ტერმინი, რომლითაც თავდაპირველად აღინიშნებოდა ტრანსფობიური რადიკალური ფემინისტების ჯგუფი, რომელთა მსოფლმხედველობაშიც იყო ისეთი პრობლემური რწმენა-წარმოდგენები, როგორებიცაა, რომ:

ტრანსგენდერი ქალები არ არიან ქალები;
ტრანსგენდერ ქალებს არ უნდა ჰქონდეთ უფლება, იყვნენ იმ სივრცეებში, რომლებიც ექსკლუზიურად ქალებისთვისაა განკუთვნილი;
ტრანსგენდერ ადამიანებს არ უნდა იცავდეს კანონი.

ბოლო წლებში ტერმინი „TERF“ უფრო ზოგადად გამოიყენება ნებისმიერი იმ ადამიანის აღსანიშნად, ვისაც ტრანს-ექსკლუზიური (ტრანსი ადამიანების „გამომრიცხავი“) წარმოდგენები აქვს.

ტრანსფობიის გავლენა და სტატისტიკა

2015 წელს აშშ-ში 27 000-ზე მეტმა ტრანსგენდერმა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა გამოკითხვაში, რომელიც ეხებოდა მათ მიერ გამოცდილ დისკრიმინაციას მათი ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტში. შედეგებმა აჩვენა, რომ ტრანსგენდერი ადამიანები ხშირად ხდებიან ტრანსფობიის სამიზნე ჯერ კიდევ ბავშვობის ასაკიდან.

გამოკითხვის მიხედვით, იმ ტრანსგენდერ ადამიანებს შორის, ვინც სკოლის დამთავრებამდე „დაქამინგაუთდა“ (საჯაროდ განაცხადა საკუთარი სექსუალური ორიენტაციის/გენდერული იდენტობის შესახებ):

50%-ს გამოუცდია სიტყვიერი ძალადობა;
25%-ს გამოუცდია ფიზიკური ძალადობა;
13%-ს გამოუცდია სექსუალური ძალადობა;
17%-ს მოუწია დაეტოვებინა ან შეეცვალა სკოლა აუტანლად დისკრიმინაციული გარემოს გამო.

ტრანსფობიის შედეგები არანაკლებ მძიმეა ზრდასრულობის ასაკშიც. გამოკითხვის მიხედვით, დასაქმებული ტრანსი ზრდასრული ადამიანები ბოლო წელიწადის განმავლობაში სამუშაო გარემოში შემდეგ პრობლემებს ასახელებენ:

30%-მა განაცხადა, რომ ის სამსახურიდან გაათავისუფლეს, დაწინაურებაზე უარი უთხრეს ან არასათანადოდ მოეპყრნენ;
50% შეავიწროვეს მათი გენდერული იდენტობის გამო;
9%-ზე იძალადეს ფიზიკურად;
10%-ზე იძალადეს სექსუალურად.

ტრანსფობიას შეიძლება ადამიანი ყოველდღიურობაში გადააწყდეს, ზოგჯერ კი, სულაც, სახელმწიფო ინსტიტუციების მხრიდან. მაგალითად, კვლევის მიხედვით:

ზრდასრული ტრანსი ადამიანების 47%-მა განაცხადა, რომ გამოუცდია სექსუალური ძალადობა ცხოვრების განმავლობაში;
33%-ს არასათანადო მოპყრობა გამოუვლია ჯანდაცვის სფეროში, დაწყებული სერვისის გაცემაზე უარის თქმით, დამთავრებული სიტყვიერი, ფიზიკური ან სექსუალური ძალადობით;
უსახლკაროთა თავშესაფარში დარჩენილი ტრანსი ადამიანების 70%-მა განაცხადა, რომ გამოუვლია არასათანადო მოპყრობა გენდერული იდენტობის გამო;
უსახლკარო ტრანსი ადამიანების 58%-ს კი არასათანადო მოპყრობა გამოუვლია პოლიციის მხრიდან, დაწყებული ნაცვალსახელების განზრახ შეცდომით თქმით, დამთავრებული სექსუალური ძალადობით.

ტრანსფობიის გავლენა ჯანმრთელობაზე

ტრანსფობიას შეიძლება მნიშვნელოვანი საზიანო გავლენა ჰქონდეს ადამიანის მენტალურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე. ეს გავლენები შეიძლება იყოს როგორც პირდაპირი, ისე არაპირდაპირი. ერთ-ერთი ასეთი გავლენაა ე.წ. „უმცირესობის სტრესი“.

„უმცირესობის სტრესი“ აღნიშნავს ისეთ საზოგადოებაში არსებობის სირთულეს, რომელიც განგიხილავს, როგორც განსხვავებულს, „ნაკლებს“ ან სახიფათოს, რადგან უმრავლესობის კულტურის ნაწილი არ ხარ. სწორედ „უმცირესობის სტრესის“ ფენომენით იხსნება ის დამატებითი მენტალური წნეხი, რომელსაც განიცდიან ტრანსგენდერი და გენდერულად მრავალფეროვანი ადამიანები. ის მოიცავს დეპრესიის, შფოთვის, ნარკოდამოკიდებულებისა და სუიციდის გაზრდილს რიკს, რაც პირდაპირ არ უკავშირდება ტრანსგენდერობასთან დაკავშირებულ პრობლემებს, არამედ ასახავს იმას, თუ რა რთულია, იცხოვრო სამყაროში, რომელიც მტრულადაა შენ მიმართ განწყობილი.

ჯანმრთელობაზე ტრანსფობიის პირდაპირი გავლენების გარდა, ის ასევე ზღუდავს წვდომას სამედიცინო სერვისებზე. აშშ-ის ტრანსგენდერთა დისკრიმინაციის ეროვნულმა გამოკითხვამ აჩვენა, რომ რესპონდენტების თითქმის მეოთხედი პოტენციური დისკრიმინაციის შიშით არასდროს მისულა ექიმთან.

რისი გაკეთება შეგვიძლია?

ტრანსფობია ხშირად არცოდნით იწყება. თუკი ადამიანს არასდროს უნახავს ტრანსგენდერი ადამიანი ან არასწორად ესმის, თუ რას ნიშნავს, იყო ტრანსგენდერი, ის შეიძლება თავს არაკომფორტულად გრძნობდეს. ეს დისკომფორტი შეიძლება გადაიზარდოს მტრულ დამოკიდებულებაში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ამ შეგრძნებებს აძლიერებენ მედიები, პოლიტიკური პირები თუ თანატოლები.

მტკიცებულებები ცხადყოფს, რომ ცოდნის გავრცელება ერთ-ერთი საუკეთესო გზაა ტრანსფობიასთან საბრძოლველად. იმ ადამიანებს, რომლებმაც მეტი იციან ტრანსგენდერულ იდენტობებზე, უფრო ნაკლები ალბათობით აქვთ ტრანსფობიური წარმოდგენები.

გარდა ამისა, ტრანსფობები უფრო ნაკლები ალბათობით ხდებიან ის ადამიანები, ვისაც ჰყავს ლესბოსელი, გეი ან ბისექსუალი ნაცნობები. ასეთ ადამიანებს შეიძლება ასოციაციურად დადებითი შეგრძნებები უჩნდებოდეთ თემის სხვა წევრების მიმართ, ვინაიდან ქვიარ თემებზე საუბრისას LGBTQ+ ადამიანები ხშირად ერთ ჯგუფად განიხილებიან.

თუკი ტრანსფობიურ ინციდენტს გადააწყდებით, მნიშვნელოვანია, რომ ხმა აიმაღლოთ, თუმცა აუცილებელია, ეს გააკეთოთ შესაფერისად:

დაანახეთ ტრანსფობიურად განწყობილ ადამიანს, რატომ არის მისი ქცევა არასწორი, უბიძგეთ მას ამ ქცევის შეცვლისკენ და არა — თავდაცვის რეჟიმში ჩადგომის თუ ტრანსფობიური დამოკიდებულებების კიდევ უფრო გაღრმავებისკენ;
ეცადეთ, თავი აარიდოთ გაცხარებულ კამათში შესვლას, რადგან ამან შეიძლება ტრანსი ადამიანი კიდევ უფრო მეტი საშიშროების წინაშე დააყენოს;
თუკი საჭიროა, განერიდეთ სიტუაციას და ტრანსი ადამიანი, რომელიც ტრანსფობიის სამიზნე გახდა, მარტო არ დატოვოთ, სანამ ის უსაფრთხო ადგილას არ იქნება;
საჭიროების შემთხვევაში, ითხოვეთ დახმარება, მათ შორის, პოლიციის მხრიდანაც;
თუკი თქვენი მეგობარი ან ძვირფასი ადამიანი ტრანსფობიის სამიზნეა, გაესაუბრეთ მას და ჰკითხეთ, როგორ შეგიძლიათ დახმარება და სიტუაციაში ჩარევა.

გახსოვდეთ, რომ ის, თუ როგორი რეაქცია გაქვთ ტრანსფობიური ინციდენტების დროს, არ უნდა იყოს დამოკიდებული თქვენზე და თქვენს პრეფერენციებზე. ასეთ დროს მთავარია, პატივი სცეთ თქვენი მეგობრის, ძვირფასი თუ უცნობი ადამიანის საჭიროებებსა და სურვილებს.

► თუკი თავად ხართ ქვიარი და ჰომოფობია, ბიფობია ან ტრანსფობია გამოგიცდიათ, შეგიძლიათ დახმარებისთვის მიმართოთ საქართველოში მოქმედ LGBTQ+ ორგანიზაციებს, მაგალითად:

„თანასწორობის მოძრაობა“ LGBTQ+ ადამიანებს უზრუნველყოფს უფასო ფსიქოლოგიური მომსახურებით, სოციალური მუშაკისა და იურისტის დახმარებით. უფასო და ანონიმური კონსულტაციის მისაღებად შეგიძლიათ მიხვიდეთ „თანასწორობის მოძრაობის“ ოფისში. მისამართი: უშანგი ჩხეიძის ქუჩა #19. ვიზიტამდე შეგიძლიათ ორგანიზაციას დაუკავშირდეთ ტელეფონით (0322 47 97 48) ან Facebook გვერდზე.
ქვიარ ასოციაცია „თემიდა“ ტრანს/ქვიარ ადამიანებს სთავაზობს ფსიქოლოგის უფასო მომსახურებას, სოციალური მუშაკისა და იურისტის დახმარებას, ასევე დროებით საცხოვრისს, რომელიც ფუნქციონირებს 24 საათის განმავლობაში. აღნიშნული მომსახურების მისაღებად შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ ორგანიზაციას ტელეფონით (995 599 42 83 31) ან ელ.ფოსტაზე: [email protected]. ორგანიზაციის Facebook გვერდი.
„ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფი“ (WISG) ქალებსა და ქვიარ ადამიანებს სთავაზობს სოციალური მუშაკის დახმარებას, იურისტის სამართლებრივ კონსულტაციას და შემდგომ მომსახურებას, ასევე ფსიქოლოგისა და სექსოლოგის კონსულტაციას. ორგანიზაციას შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ Facebook გვერდზე, ტელეფონით (595190303) ან ელ.ფოსტაზე: [email protected]

წყარო: VerywellHealth