მედია აპრილის ბლოგის რუბრიკა ეთმობა სხვადასხვა ადამიანს და განსხვავებულ შეხედულებებს. ბლოგები არ არის სარედაქციო კატეგორია და მოიცავს ავტორების პერსონალურ მოსაზრებებს. მათ მიერ გამოთქმული პოზიცია შესაძლოა არ გამოხატავდეს მედია აპრილის პოზიციას.
ავტორი: ლიკა ბარაბაძე, ფსიქოთერაპევტი
“ფეხბურთი ქალების საქმე ნაკლებად არის” — თქვა გიორგი გველესიანმა და მთელი ნიუს ფიდი ამიფეთქდა. მანამდე კვარამ თქვა რაღაც; მანამდე ქოჩორაშვილის და სანდრას ცეკვას ვუყურეთ; მანამდე ბუდუს შვილ შაიზე აგვიჩუყდა გული; კიდევ მანამდე ერთმანეთს მოვუწოდებდით არაფერი ცუდი ნაკრების შესახებ არ გვეთქვა, მათი მოტივაცია რომ არ გაგვეფუჭებინა, თითქოს რომელიმე ფეხბურთელი ზის და ჩვენს საკუთარ ინსტა-ფბ-ტიკტოკ სივრცეს ათვალიერებს და ჩვენი კომენტარები პირადად სწყინს. ფეხბურთის ციებ-ცხელების ფონზე, ჩვენს ქვეყანას დაემართა ის, რაც სხვა საფეხბურთო ქვეყნებს უკვე დიდი ხანია სჭირთ — ეროვნულ ნაკრებთან პარასოციალური ურთიერთობა ავაწყვეთ.
პარასოციალური ურთიერთობა ცალმხრივი ურთიერთობაა, როდესაც ერთი მხარე გასცემს ემოციურ ენერგიას, ხარჯავს დროსა და ძალისხმევას, ხოლო მეორე მხარემ არც კი იცის, რომ პირველი მხარე არსებობს. როგორც წესი, პარასოციალური ურთიერთობები ცნობილ ადამიანებთან გვაქვს ხოლმე, ასეთია, მაგალითად, კაილი ჯენერი, ტეილორ სვიფტი, ია ფარულავა თუ გურამ კაშია.
მავანი იტყვის, რომ პარასოციალური ურთიერთობები ახალი ამბავია, თუმცა არასდროს დამავიწყდება, მოზარდობაში როგორც ვჭრიდი ჟურნალ “ოსკარიდან” ენრიკე იგლესიას შესახებ მწირ ინფორმაციას და მერე ამ ნაბეჭდი, ყავისფერი ქაღალდების მართკუთხედებს გულებიან ყუთში ვინახავდი. ვიცოდი ენრიკეს ოქროს რეტრივერების სახელები; ვიცოდი, რომ ერთხელ წყლის ბაიკზე ყური აითალა; ვიცოდი, რა ერქვა მის ძიძას, მის აგენტს, რა ფსევდონიმით გააფორმა პირველი კონტარქატი. საბოლოოდ ამ ყველაფერზე ფიქრს და განცდას იმიტომ დავანებე თავი, რომ ენრიკე დაქორწინდა და მეუხერხულა ჩვენი რომანის გაგრძელება. და თან ჩემს ცხოვრებაში სხვა მუსიკაც შემოვიდა.
რატომ მეგონა და მჯეროდა, რომ ენრიკეს ვიცნობდი? რატომ შევქმენი სრულიად უცხო ადამიანისგან ჩამოყალიბებული ხატი, გავამზადე მოლოდინები, მქონდა წარმოსახვითი დიალოგები? პარასოციალური ურთიერთობების დროს, ჩვენ შეგვიძლია ისე დავუკავშირდეთ მეორე ადამიანს, რომ არ განვიცადოთ უარყოფა, მარტოობა. შეგვიძლია თავი გავაიგივოთ იმ ხალხთან, ვინც ჩვენში ბუნებრივად იწვევს ემპათიას. შესაბამისად, ზოგიერთი ადამიანისთვის ეს ცალმხრივობა რეალურ ცხოვრებაში უსიამოვნო და იმედგამაცრუვებელი ურთიერთობებისგან თავშესაფარია.
პარასოციალური ურთიერთობები საუკუნეებს ითვლის (რაც გაზეთებში მაღალი საზოგადოების ამბების გაშუქება დაიწყო), თუმცა ასეთი ინტენსიობის აქამდე არ ყოფილა. სოციალური მედია ქმნის ილუზიას, რომ ცნობილ ადამიანებს მართლა ვიცნობთ, რადგან საშუალება გვეძლევა თითქმის ყოველდღე ვუყუროთ მათ ჩვეულებრივ, მიმდინარე, რუტინულ ცხოვრებას და არმხოლოდ დადგმულ ინტერვიუებსა და სპეციალურ გადაცემებს. მაგალითად, ინსტაგრამზე ბილი აილიშს მივყვები და თითქოს მართლა ვიცი, დღეს სად არის და რას აკეთებს. შესაბამისად, ჩემს გონებას მეტი დეტალი მიეწოდება, ხოლო დეტალებს შორის სივრცეს ჩემი ფანტაზია ავსებს და მგონია, რომ ბილი აილიში მომწონს არამხოლოდ როგორც მომღერალი, არამედ როგორც ადამიანი.
მიუხედავად ცალმხრივობისა, ასეთი ურთიერთობები ძალიან ჰგავს ნამდვილს. ადამიანები ისევე განიცდიან სიხარულს თუ გაბრაზებას, მეგობრობას თუ თანამონაწილეობას, როგორც ნამდვილ ურთიერთობებში. ხოლო, თუკი დავუშვებთ, რომ “სინამდვილეს” ჩვენი განწყობა და ემოციური მდგომარეობა განსაზღვარვს, მაშინ ეს ურთიოერთობები ძალიანაც ნამდვილია. როგორც ალბუს დამბლდორი იტყოდა, კი, ჰარი, ეს ყველაფერი შენს თავში ხდება, მაგრამ საიდან მოიტანე, რომ რეალური არ არის?
ზუსტად ისევე, როგორც რეალურ ურთიერთობებს, პარასოციალურ ურთიერთობებსაც შენარჩუნება და კვება სჭირდება. ჩვენ ვეძებთ ინფორმაციას საყვარელი სელებრითის შესახებ, ვსაუბრობთ მათზე კომენტარებში, გვაქვს ჩვენი ონალაინ საზოგადოებები, სადაც ერთმანეთს ცეცხლს ვუნთებთ და შეიძლება 150 კომენტარი დავწეროთ პატარა ვიდეოს ქვეშ, სადაც მიქაუტაძე შუა ინტერვიუდან ბიჭებთან გარბის და სიმღერაში უერთდება. ჩვენ მოგვწონს დანახული სილაღე და გულახდილი სიხარული. ჩვენი ემპათიის საცეცები მჭიდროდ უკავშირდება ამ გრძნობას და მერე, რომ არ დაიკარგოს, ერთამენთს ვუზიარებთ: ‘დაილოცე, შვილო” და “რა მაგარი ტიპია ეს!”.
სულ ცოტა ხნის წინ პარასოციალურ ურთიერთობები პათოლოგიურ მოვლენად მიიჩნეოდა — მარტოსული, იზოლირებული და სოციალური შფოთვის მქონე ადამიანების ბედად. თუმცა, აღმოჩნდა, რომ პარასოციალურ ურთიერთობებში ყველანი ვებმევით, ჩემნაირი გამოუსწორებელი ექსტრავერტების ჩათვლით. ხანდახან ძალიან მნიშვნელოვანია, საღამო “ძველ მეგობრებთან” გავატაროთ, რომელებიც ეკრანის მეორე მხრიდან ნაცნობი და კომფორტული ხმით გვესაუბრებიან და დამატებით პრობლემებს არ ქმნიან.
შესაბამისად, არ მიკვირს, რომ ფეხბურთელებზე უამრავი მოლოდინი ავაგეთ და აქედან ზოგი არ გამართლდა, ზოგი კი პირიქით — კიდევ უფრო გამყარდა. როგორც ნებისმიერ ურთიერთობაში, აქაც ემოციების მთელი სპექტრია, გაღმერთებიდან ჯოჯოხეთამდე. ისიც არ მიკვირს, რომ ლამის ყველა “შეგვიყვარდა” მათი მიღწევების გამო და ახლა გული გვწყდება, რომ ზოგიერთი კარგი სპორტსმენი, რომლისადმი უდიდესი ემპათია გვქონდა, ჩვენგან განსხვავებულ, ხანდახან კი საერთოდ მიუღებელ აზრებს გამოხატავს და გვჯერა, რომ გვიღალატეს. საერთოდაც, ეს ასე ხდება — მეგობრები მიყვებიან, რომ როდესაც მარადონამ ნაპოლის სტადიონზე იტალიის წინაღმდეგ ითამაშა, მთელმა ქალაქმა შეიძულა. მახსოვს, რუსეთ-უკარინის ომი რომ დაიწყო და როჯერ ვოტერსმა სისულელეები მოროშა, რამხელა დანაკარგის გრძნობა მქონდა, თითქოს ბავშვობისდროინდელი თავისუფლების სიმბოლო უცებ უსიამოვნო მოწუწუნე ბერიკაცად გადაიქცა და აქამდე რაც გაუკეთებია, გაუფერულდა.
შესაბამისად, არც ეს ემოციათა ვნება მიკვირს. “ასე ნუ რეაგირებთ-ისე ირეაგირეთ” ჭკუისმსავწლებელი ხალხის უფრო მიკვირს. ემოციები, ჩემი აზრით, პარასოციალურ ურთიერთობების მთავარი პრობლემა სულაც არ არის. პრობლემა ისაა, რომ გარკვეულ ეტაპზე სელებრითი მხარე ამის მონეტიზაციას აკეთებს — ანუ მოკლედ რომ ვთქვათ, ფანების გულწრფელ ემოციებს ფულის საკეთებელად იყენებს. ამით იკვებება ინფლუენსერების მთელი ურდო, რომლებიც ნელ-ნელა გვაპარებენ ხან პროდუქტებს, ხან სერვისებს — ხან საკუთარს და ხანაც სხვისას. და ეს პროდუქტი, რომელსაც ვიყიდით, საშუალებას გავძლევს, მიუწვდომელ სელებრითს ფიზიკურადაც შევეხოთ, ხელში დავიკავოთ ის, რაც მას ეჭირა. თუ ეს მომენტი არ გვაქვს გაცნობიერებული, სწორედ მაშინ იქცევა აქამდე უწყნარი ცალმხრივი ურთიერთობა ტოქსიკურ ურთიერთობად.
კვლევებმა გვაჩვენეს, რომ ადამიანებს ძალიან უნდათ დაემხარონ თავიანთ “კუმირებს”. ისინი გადაურიცხავენ ფულს, იყიდიან პროდუქტს, გაუგზავნიან ფასიან ემოჯის, დაიხარჯებიან, თუკი იგრძნეს, რომ მათი წვლილი მნიშვნელოვანია და შანსი ექნებათ პოზიტიური ზეგავლენა მოახდინონ ცნობილი ადამიანების ცხოვრებაზე. გამოდის, რომ ამით ბოროტად სარგებლობენ.
მე არ მგონია, რომ ინფლუენსერი, რომელიც უამრავ ენერგიას ხარჯავს სოციალური მედიის აწყობაში და შემდეგ ამ არხით თავის შექმნილ პროდუქტს ყიდის, არაეთიკურად იქცევა. აქ ჩვენ წინასწარ ვიცით, რომ მისი შრომა უნდა ვიყიდოთ და ეს ჩვეულებრივი გარიგებაა. თუკი მე პერსონალური ტრენერი ვარ და სოციალურ მედიას ჩემი სერვისის უკეთ წარმოჩენისთვის ვიყენებ, რა თქმა უნდა, შემოგთავაზებთ ჩემთან ვარჯიშსაც. მაგრამ უამრავი ადამიანია, რომელიც იმიტომ კი არ მოგვწონს, რომ, მაგალითად, კრემს ყიდის — მოგვწონს, რადგან ცეკვავს, მღერის, გადაცემა მიყავს, სპორტს თამაშობს, გვართობს და მის დარეკლამებულ კრემს იმიტომ ვყიდულობთ, რომ მასთან კავშირი კიდევ უფრო გავაღრმავოთ, გავაძლიეროთ ილუზია, რომ ჩვენი ურთიერთობა ცალმხრივი არ არის და ჩემი დახარჯული ფულით მეორე მხარეს ვაწვდი ხმას. ხანდახან სელებრითი ჩვენს ნდობასა და მთელ ამ პარასოციალურ ქსელს თავისი მერჩის გასაყიდად, სპონსორი ბრენდების ცნობადობის ასაწევად, ანდაც პოლიტიკური ქულების დასაწერად იყენებს. ზუსტად ამ დროს უნდა გავიხსენოთ — მიუხედავად იმისა, რომ გვგონია, ამ ადამიანს ვიცნობთ, სინამდვილეში, არ ვიცნობთ და არ ვართ ვალდებულები “ვიყიდოთ” მასთან სიახლოვე.
აქციების და პროტესტის ფონზე, საქართველოს ნაკრების ევროპის ჩემპიონატზე გასვლა ჩვენთვის ამ საერთო მოძრაობის ნაწილი იყო და გაგვიჩნდა მოლოდინები, რომ ფეხბურთლებიც ისე მოიქცეოდნენ და ისე ილაპარაკებდნენ, როგორც ჩვენ გვინდოდა, რომ მოქცეულიყვნენ და ელაპარაკათ. თუკი ისინი ვერ ამართლებენ ჩვენს მოლოდინს, ვბრაზობთ. ამავე დროს, მრჩება შთაბეჭდილება, რომ თავად ფეხბურთელები ჯერ ვერ ხვდებიან, რას ნიშნავს, გქონდეს ამხელა გავლენა და რამხელა პასუხისმგებლობა გეკისრება (თუნდაც გამართული PR-ის), რადგან შენს ყოველ სიტყვას ლამის ბიბლიასავით ისმენენ. არის შემთხვევები, როდესაც ეს პარასოციალური ურთიერთობების მაშტაბებს ცდება, იღებს მოწოდებების, შეფასებების, დასკვნების სახეს, ცვლის არამხოლოდ ქომაგებთან ურთიერთობას, არამედ უფრო დიდი ეფექტი გააჩნია, მაგალითად, აღრმავებს სექსისტურ განწყობებს ქალი სპორტსმენების მიმართ. შესაბამისად, კრიტაკაც უფრო მძაფრი მოჰყვება, რადგან ახლა ფეხბურთელს განვიხილავთ არა როგორც “კუმირს”, რომელმაც გული დაგვწვიტა და ჩვენ გავიბუტეთ, არამედ ვაკრიტიკებთ, როგორც გავლენის მქონე ადამიანს, რომლის ნათქვამმა, შესაძლოა, საზოგადოებაში განწყობები მნიშვნელოვანდ შეცვალოს.