ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერმა ჯგუფმა (WISG) საქართველოში პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების საჭიროებები იკვლია. გამოკითხული ქალების გამოცდილებებს მეტწილად საერთო მახასიათებლები აერთიანებს — პროსტიტუციაში ჩაბმის მიზეზი ხშირ შემთხვევაში ეკონომიკური საჭიროებებია, იქამდე სხვა სამსახურის მოძებნაც უცდიათ ან დაბალი ანაზღაურების გამო წამოსულან. სექს-სამუშაოს შესრულებისას კი, გამოკითხულთა 74% ძალადობის მინიმუმ ერთი ფორმის მსხვერპლი მაინც გამხდარა — ძალადობა გამოუცდია სისგენდერი ქალების 65.8%-სა და ტრანსგენდერი ქალების 98%-ს.

რაც შეეხება ძალადობის სხვადასხვა ფორმის გამოცდილებას, კვლევამ აჩვენა, რომ განსხვავებული ფორმების სამიზნე ბევრად ხშირად ხდებიან ტრანს ქალები, ვიდრე სის ქალები:

გამოკითხულთა მესამედი ერთხელ მაინც გამხდარა კლიენტის მხრიდან ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი — სამჯერ ან მეტჯერ ტრანს ქალების 27.5% და სის ქალების 8.1%;
18%-ს კლიენტი ერთხელ მაინც დამუქრებია იარაღით ან გამოუყენებია — ეს გამოცდილება ტრანს ქალების თითქმის ნახევარს ჰქონია და სის ქალების 7.5%-ს;
გამოკითხულთა 48% ერთხელ მაინც გამხდარა სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი კლიენტის მხრიდან — ყველაზე გავრცელებულია მოთხოვნის მიუხედავად კონდომის გამოყენებაზე უარი, რაც ტრანს ქალების 78.4%-ს ჰქონია და სის ქალების 37.6%-ს;
ბოლო 2 წლის მანძილზე ტრანს ქალების 51% კლიენტმა აივით დააინფიცირა, სის ქალების შემთხვევაში მაჩვენებელი 11.4%-ია;
სექსუალური კავშირის იძულების მსხვერპლი გამხდარა ტრანს ქალების 62.7%, ხოლო სის ქალების 10.1%;
ტრანს ქალების ნახევარზე მეტი და ყოველი მეათე სის ქალი ბოლო ორი წლის მანძილზე ერთხელ მაინც გამხდარა მისთვის შეურაცხმყოფელი სექსუალური პრაქტიკის იძულების მსხვერპლი;
გამოკითხული ქალების 43.5% ბოლო ორი წლის მანძილზე კლიენტის მხრიდან ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლი ერთხელ მაინც გამხდარა;
ტრანს ქალების 68.6%-სა და ყოველ მეოთხე სის ქალს ჰქონია იმგვარი შეურაცხყოფის გამოცდილება, რაც საკუთარ თავზე ცუდ შთაბეჭდილებას შეუქმნიდა;
სხვების წინაშე შეურაცხყოფისა და დამცირების მსხვერპლი კი თითქმის მესამედი ყოფილა, მათ შორის, ტრანს ქალების ნახევარზე მეტი და ყოველ მეოთხე სის ქალი;
გამოკითხულთა 17.5%-ს ერთხელ მაინც მიუღია კლიენტისგან მუქარის ან სიძულვილის გამომხატველი შეტყობინებები, რაც ტრანს ქალების შემთხვევაში დაახლოებით ხუთჯერ მაღალია, ვიდრე სის ქალების შემთხვევაში და 58.8%-ს შეადგენს;
ძალადობის ყველაზე გავრცელებული ფორმა ეკონომიკურია, როცა კლიენტი ფულის გადახდაზე უარს ამბობს ან ნაკლებს იხდის — ასეთი გამოცდილება სის ქალების ნახევარს და ტრანს ქალების 88.23%-ს ჰქონია.

კვლევის ფარგლებში თბილისში, ქუთაისსა და ბათუმში მცხოვრები 200 ტრანსგენდერი და სისგენდერი ქალი გამოიკითხა. იმის გამო, რომ პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების ჯგუფი ერთ-ერთი ყველაზე დაფარულია, გამოიკითხნენ მხოლოდ ის ქალები, რომლებიც სარგებლობენ ან უსარგებლიათ ორგანიზაციების სერვისებით და მის მიღმა პოპულაცია დაფარული არ არის.

კვლევა, საერთაშორისო სამართლის სტანდარტებისა და ფემინისტური ხედვების კონტექსტში, აღწერს და აანალიზებს [პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების] საჭიროებების განმსაზღვრელ სტრუქტურულ სოციო-ეკონომიკურ, ჯანმრთელობის, სამართლებრივ ფაქტორებსა და მხარდამჭერ სისტემებს.

ეკონომიკური მდგომარეობის მიმოხილვა

აღსანიშნავია, რომ კომერციული სექს საქმიანობის გარდა სხვა შემოსავლის წყარო გამოკითხული ქალების 71.5%-ს არ აქვს — სის ქალების ¾-სა და ტრანს ქალების დაახლოებით ნახევარს. ქალების ხარჯები ძირითადად საკვებზეა მიმართული:

სის ქალების ხარჯის 90% საკვებზე მოდის, ხოლო ტრანს ქალების შემთხვევაში — 84.3%;
ბინის ქირა ხარჯის ძირითადი ნაწილია სის ქალების 62.4%-ისა და ტრანს ქალების 64.7%-ისთვის;
ასევე, ძირითად ხარჯებზე საუბრისას გავრცელებული პასუხი იყო ტანსაცმელი, ოჯახის წევრების მხარდაჭერა, ჯანმრთელობა, სესხი/ვალი, კომუნალურები და დანაზოგი.

ქალები ამბობენ, რომ ამჟამად მათი საქმიანობის მთავარი განმაპირობებელი მიზეზი ფულის გამომუშავების სურვილი და საჭიროებაა — 91%. მათი უმრავლესობა (71.5%) ქირით ცხოვრობს, სისგენდერი ქალების 16.5%-ს შვილი ჰყავს, ქალების დაახლოებით 49% კი მარტო ცხოვრობს.

გარდა ამისა, კვლევამ აჩვენა ისიც, რომ ყოველი მეოთხე ქალი ძლივს ყიდულობს საკვებ პროდუქტებს, ნახევარს კი ფული პროდუქტებისთვის ჰყოფნის, თუმცა ტანსაცმელსა და ფეხსაცმელზე დაზოგვა უწევს. ქალების 85%-ს დანაზოგი არ აქვს, ნახევარს კი აქვს სესხი/ვალი. პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების მედიანური ხელფასი 1000 ლარია, რაც დაახლოებით ტოლია ქვეყნის მასშტაბით არსებული სტატისტიკის (1040 ლარი).

“ძაან ბევრია ჩვენს თემში, ბინაც რომ არ აქვს, არც ქირით და ქუჩაში რომ ღამეს ათევენ”, — ფოკუს ჯგუფის მონაწილე ტრანს ქალი.

“მე არ ვიცი ქუჩაში გოგო იდგეს და თავისი სახლი ქონდეს. ზოგი ვიღაცას ყავს შეფარებული. ვინც რეგიონიდანაა, ყველა ნაქირავებშია. აქაურებიც. ყველა”, — ფოკუს ჯგუფის მონაწილე სის ქალი.

გამოკითხული ქალების დიდი უმრავლესობისთვის (94%) პირველი კომერციული სექსის მიზეზად ეკონომიკური ფაქტორები იქცა, დაახლოებით ყოველი მე-4 ქალისთვის ეს მიზეზი ისეთი საბაზო საჭიროებების დაკმაყოფილება იყო, როგორიცა საკვები, საცხოვრისი და ტანსაცმელი, ამასთან, 17% ამბობს, რომ ფინანსური ვალდებულების დაფარვა უნდოდა, ყოველი მეხუთე სის ქალი კი მიზეზად შვილზე ზრუნვის ვალდებულებას ასახელებს.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ყოველი მეათე გამოკითხული არასრულწლოვანი იყო, როცა პროსტიტუციაში ჩაება — აღნიშნული მაჩვენებელი 4%-ია სის ქალების შემთხვევაში, თუმცა ტრანს ქალების შემთხვევაში 27.45%-ს აღწევს.

ძალადობის გამოცდილება და სექსუალური ურთიერთობები პროსტიტუციაში ჩაბმამდე

კვლევისას გამოკითხული სის ქალების სექსუალური გამოცდილება 13 წლის ასაკიდან იწყება, ტრანს ქალების შემთხვევაში კი სექსუალური გამოცდილება უფრო ადრეულ ასაკში თითქმის მეხუთედს — 17.65%-ს ჰქონია, მათ შორის, ზოგიერთი გამოკითხული პირველი აქტისას 7-12 წლის ასაკის იყო (9 რესპონდენტი).

ტრანს ქალების შემთხვევაში, ბევრი ოჯახში დესტრუქციული გარემოს გამო ადრეულ ასაკში აღმოჩნდა ქუჩაში და არიან დაუცველები. სისგენდერი ქალების ნაწილი კი საუბრობს ადრეულ ასაკში განცდილ სიყვარულსა და სექსის ინტერესზე, რომელიც ქორწინებით დასრულდა. თუმცა, სექსუალური შევიწროების, ადრეულ ასაკში ქორწინების იძულებითი ბუნებისა და ძალადობის ნიშნების აღქმა გამოკითხული ქალების დიდ ნაწილს არ აქვს — ერთ შემთხვევაში გენდერული და სექსუალური თვითგამორკვევის თანმდევ პროცესად არის აღქმული, მეორე შემთხვევაში კი სიყვარულისა და ურთიერთობის ლოგიკურ გაგრძელებად.

რესპონდენტთა 80% აღნიშნავს, რომ პირველი სექსი ორმხრივ თანხმობას ეფუძნებოდა, დანარჩენი შემთხვევების უმეტესობაში კი საუბარია გაუპატიურებაზე, “შეცდენასა” და დაუგეგმავ შემთხვევებზე. ტრანსგენდერი ქალების შემთხვევაში ყოველი მეოთხე გამოკითხული ამბობს, რომ პირველი სექსი გაუპატიურების, “შეცდენის”/მოტყუების ნიადაგზე ჰქონდა.

ამასთან, გამოკითხული ქალების 68.5% პროსტიტუციაში ჩაბმამდე ინტიმური პარტნიორის მხრიდან ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, სექსუალური თუ ეკონომიკური ძალადობის მსხვერპლი ერთხელ მაინც გამხდარა. ძალადობის ყველა ფორმის გამოცდილება ტრანს ქალებს უფრო ხშირად ჰქონიათ, ვიდრე სის ქალებს. განსხვავებული მოცემულობაა სიხშირის მიხედვით — სის ქალების შემთხვევაში ძალადობა უფრო ხანგრძლივად განმეორებადია, რასაც კვლევის ავტორები ქორწინებიდან თავის დაღწევის სირთულეს უკავშირებენ.

რაც შეეხება პროსტიტუციაში ჩაბმას, განსხვავებულია გამოცდილებები, რომლებიც ტრანს და სის ქალებს აქვთ:

ტრანსი ქალების შემთხვევაში საქმიანობის დაწყება უმეტესად საცხოვრებლის დატოვების აუცილებლობით იწყება, რაც იდენტობის გამო ოჯახთან კონფლიქტს მოსდევს ან მცდელობას, რომ ოჯახი მტრულად განწყობილი გარემოცვისგან დაიცვან.

“გამოკითხულთათვის პროსტიტუცია არ არის ავტომატური გადაწყვეტილება და მითუმეტეს, მარტივი და უსაფრთხო არჩევანი. ზოგიერთ შემთხვევაში, მას წინ უძღვის დასაქმების მრავალი წარუმატებელი მცდელობა, სამუშაო ადგილას დისკრიმინაციისა და ძალადობის გამოცდილება”, — აღნიშნულია კვლევაში.

“რომ წამოვედი იქიდან, ჩამოვედი თბილისში, არ ვიცოდი არანაირად რა იყო ცირკი, სად იყო, როგორ იყო და გამიჭირდა ძაან. 100 ლარი მქონდა და სადამდე გეყოფა… ვიძინებდი ვაგზალზე, ცოტა ხანი 5 ლარი ღირდა ერთი საათი სასტურმო, მაგრამ ვთხოვდი ხოლმე და ერთი დღე მტოვებდნენ 5 ლარად. ხოდა, შემდეგ ფული რომ აღარ მქონდა, ვეძებდი სამსახურს, შემოვიარე მთელი სასტუმროები, რესტორნები იქ… რომ ვერ დავიწყე მუშაობა, გადავწყვიტე რომ მემუშავა ცირკთან”, — ფოკუს ჯგუფის მონაწილე ტრანს ქალი.

სის ქალების შემთხვევაში მათი გზა პროსტიტუციამდე დახუნძლულია ისეთი ცხოვრებისეული სირთულეებით, როგორიცაა ადრეული ქორწინება, ქმართან ძალადობრივი ან/და ღირსებისშემლახავი ურთიერთობა, განქორწინება, ურთიერთობის ან მისი დასრულების გამო მშობლებისგან უარყოფა, ხანდაზმულ მშობლებზე ზრუნვა და შვილებზე ზრუნვის ვალდებულება.

“გამოკითხული სისგენდერი ქალებისთვისაც პროსტიტუცია არ არის ავტომატური და მარტივი გადაწყვეტილება. იგი, როგორც წესი, მოსდევს დასაქმების არაერთ წარუმატებელ მცდელობას. გამოკითხულთა დიდ ნაწილს შეზღუდული აქვს წვდომა ნებისმიერი ტიპის პროფესიულ განათლებაზე. თუმცა, ფოკუს-ჯგუფების მონაწილეებს შორის არიან ისეთებიც, ვისაც გააჩნია ცოდნა და უნარები ამა თუ იმ ანაზღაურებადი საქმიანობისათვის. ყველა შემთხვევაში, პროსტიტუციამდე მათი დასაქმების გამოცდილება არის პრეკარიული, ხოლო შემოსავალი – არასაკმარისი”.

“იყო მომენტი, მაგალითად, 200-250-300 ლარში პოულობდი. კაი, ვთქვათ, წავედი და აღარ მინდა ეს სამუშაო. ქირა, კომუნალურები და ჩემს შვილებს რა ვუყო? ვიცხოვრო იმ კედლებში? წესიერ სამსახურს აქ ვერ იპოვი. ან უნდა იყო ისეთი, გქონდეს ჩაბარებული, რაღაცა. ეხლა ეგ ტყუილია ჩემთვის რა. მე წავედი გავთხოვდი”, — ფოკუს-ჯგუფის მონაწილე ქუჩაში მომუშავე სის ქალი.

გამოკითხული ქალების 17% ამბობს, რომ ჰყოლია ან ჰყავს სუტენიორი/”მამაშა” და ამ ქალების:

მეოთხედი აღნიშნავს, რომ ერთხელ მაინც გამხდარა მისგან ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი;
11.76% მისგან სექსუალური შევიწროების მსხვერპლი ერთხელ მაინც გამხდარა;
41.17%-ს კი ფსიქოლოგიური ძალადობა განუცდია;
ქალების დიდ ნაწილს, 38.23%-ს ჰქონია ეკონომიკური ძალადობის გამოცდილებაც;
ქალების 29.41%-ს სუტენიორი უკონტროლებდა გარეგნობასა და ჩაცმულობას.

ფსიქო-ემოციური სირთულეები და ფიზიკური ჯანმრთელობა

გამოკითხულთა დიდი ნაწილი, 3/4-ზე მეტი ამბობს, რომ მათი საქმიანობის შესახებ მათთვის მნიშვნელოვანი ადამიანებიდან არავინ (32%) ან მხოლოდ მცირე ნაწილმა (44%) იცის. ამასთან, არაერთი გამოკითხვის შედეგი აჩვენებს, რომ თვითსტიგმის გამო გამკლავების სირთულე აქვთ, თუმცა ამ პროცესში მეტნაკლებად ყველას აქვს მარტოობის განცდა და შეზღუდული წვდომა ინსტიტუციურ და პერსონალურ ან სათემო მხარდაჭერის საშუალებებზე. მოთხრობილი ამბები ცხადყოფს, რომ საქმიანობის გასაიდუმლოების აუცილებლობა, ერთი მხრივ, თავდაცვის ბერკეტია, მეორე მხრივ კი, მიზეზი იმის, რომ მხარდაჭერ სისტემებზე წვდომა შეზღუდული აქვთ. ამასთან, პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალები ძალადობის ან სხვა რისკების შემთხვევაში ერიდებიან სამართალდამცავ უწყებებს — მიზეზები რთული ბიუროკრატიული პროცედურები და უნდობლობაა.

“[პოლიციის გამოძახების] აზრი? უნდა წაგიყვანონ, უნდა გაყურყუტონ. 2 საათში იმდენ რამეს ვაკეთებ. პოლიცია წავა ხო? ისევ გარეთ უნდა შეხვდე იმას. მაშინ დაცვა უნდა დააყენო, რომ არავინ არ შეგეხოს. ისევ შენ უნდა მოაგვარო შენი საქმე”, — ამბობს ფოკუს ჯგუფის მონაწილე სის ქალი.

გამოკითხული ქალების 30%-ს ქრონიკული მდგომარეობა/დაავადება აქვს, რაც ექიმის მუდმივ მეთვალყურეობას ან მედიკამენტურ მკურნალობას საჭიროებს, თუმცა ყოველ მეხუთე ქალს არ მიუწვდება ხელი მკურნალობაზე. ამასთან, გამოკითხული ქალების ნახევარზე მეტი (53%) წელიწადში ორჯერ მაინც იტარებს ტესტირებას სქესობრივი გზით გადამდებ ინფექციებზე — ეს მაჩვენებელი ყველაზე მაღალი თბილისშია, ყველაზე დაბალი კი ბათუმში.

დაბალია კვლევაში მონაწილე ქალების ცხოვრებით კმაყოფილებაც — 5-ბალიან სკალაზე საშუალო მაჩვენებელი 3 ქულაზე დაბალია. ქალების 57% სხვადასხვა ინტენსივობით მოიხმარს ალკოჰოლს, მათ შორის, ყოველი მეათე ქალი მოიხმარს ყოველდღიურად, 5%-ს კი სექსი მხოლოდ ალკოჰოლური თრობის ქვეშ აქვს. ბევრად დაბალია ნარკოტიკებისა და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარება — 87% საერთოდ არ მოიხმარს. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვნად განსხვავებულია ტრანს და სის ქალების მაჩვენებლები:

ნარკოტიკს საერთოდ არ მოიხმარს სის ქალების 91.3% და ტრანს ქალების 62.8%;
ტრანს ქალების 21.5% ნარკოტიკს გამონაკლის შემთხვევებში ან დროდადრო მოიხმარს;
ხოლო ტრანს ქალების 11.8% ნარკოტიკულ საშუალებებს რეგულარულად მოიხმარს.

აღსანიშნავია, რომ ყოველი მე-5 სის ქალის აზრით, პროსტიტუციაში ჩართული ერთ წელზე ნაკლები კიდევ იქნება, ტრანს ქალების ნახევარზე მეტს (52.9%-ს) კი წარმოუდგენია, რომ პროსტიტუციაში იქნება ჩართული, რამდენ ხანსაც ფიზიკური და ფსიქიკური ფაქტორების გათვალისწინებით შეძლებს. ეს მაჩვენებელი სის ქალებში 32.9%-ს შეადგენს. ქალების 60% ალტერნატიული სამსახურის პოვნაში დახმარების წინადადებას დათანხმდებოდა, თუმცა ამ ქალების თითქმის ნახევარი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ღირსეული ანაზღაურება ან პროსტიტუციაზე მაღალშემოსავლიანი იქნებოდა.

ამასთან, კვლევის მიხედვით, მომავლის ხედვებზე საუბრისას იკვეთება, რომ მონაწილეებისთვის, ძირითადად, ბუნდოვანია სამომავლო გეგმები, ნაწილი კი ბინის შეძენასა და ბავშვზე ზრუნვას გეგმავს. მნიშვნელოვანი ნაწილი ამბობს, რომ მიზნად ემიგრაციაში წასვლას ისახავს, რადგან ეს ღირსეული ცხოვრების ერთადერთ შესაძლებლობად ესახებათ. ტრანს ქალების შემთხვევაში საზღვარგარეთ ცხოვრების სხვა ბენეფიტებს ემატება საკუთარი გენდერული იდენტობით დაუფარავად ცხოვრების შესაძლებლობა, რაც მთავარ პრიორიტეტად სახელდება.

“[თურქეთში] ზოგს ძალიან ცუდად ექცეოდნენ, ზოგს ყიდიდნენ საერთოდ, ერთი სუტინიორიდან მეორე სუტინიორამდე, მზეს არ აჩვენებდნენ საერთოდ, ისე ამუშავებდნენ და თვითონ იღებდნენ ფულს”, — ფოკუს ჯგუფის მონაწილე სის ქალი.

კვლევაში გამოკვეთილია ის საკითხები, რა მიმართულებით მუშაობაც აუცილებელია, რათა პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების უფლებების დაცვა, მათ კეთილდღეობაზე ზრუნვა და რისკებისგან დაზღვევა მოხდეს, მათ შორის:

პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების კეთილდღეობის მიზნით დაგეგმილი ადვოკაცია და სხვა ინსტიტუციური ინტერვენციები საჭიროა, უპირველესად მიემართებოდეს პროსტიტუციაში მათი მოწყვლადობის ისეთ განმაპირობებლებს, როგორიცაა სიღარიბე, განათლება და სოციალური მხარდაჭერა;
პროსტიტუციაში ჩაბმულ ქალთა უსაფრთხოებისა და უფლებრივი დაცულობის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია გადაუდებელი სამართლებრივი რეაგირების მექანიზმების გამართვა და შემუშავება;
პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების გაძლიერებისა და მათი სურვილის შემთხვევაში, კომერციული სექს საქმიანობის მიტოვების შესაძლებლობის ხელშესაწყობად, საბაზისოა ღირსეული და ეფექტიანი ალტერნატივებისა და ქმედითი მხარდაჭერის სისტემების ჩამოყალიბება;
საჭიროა პროსტიტუციასთან დაკავშირებული ადგილობრივი კანონმდებლობის გადახედვა, ნორმებში ქალთა საჭიროებების გათვალისწინება, მათი დაცვის მექანიზმების ინტეგრირება და კეთილდღეობის სერვისებზე ხელმისაწვდომობით შევსება;
პროსტიტუციაში ჩაბმულ ქალთა ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის გამოწვევებზე საპასუხოდ კრიტიკული მნიშვნელობა აქვს ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობას, ზიანის შემცირების სტრატეგიებსა და ტრავმაინფორმირებული ზრუნვის (trauma-informed care) სოციალურ და სათემო სერვისებს;
პროსტიტუციაში ჩაბმული ქალების მდგომარეობის საფუძვლიანი შესწავლისა და შეფასებისათვის, ისევე როგორც, გამოწვევების საპასუხო პოლიტიკის ეფექტურად დაგეგმვისათვის, ფუნდამენტურია ინტერსექციური ანალიზი.

სრული კვლევის სანახავად მიჰყევით აღნიშნულ ბმულს.