მონიტორინგის მხარდამჭერია UNDP. მასალაში გამოთქმული მოსაზრებები, დაკვირვებები და ანალიზი ეკუთვნის მედია აპრილს.
საქართველოში ჰომოფობიის, ბიფობიისა და ტრანსფობიის მაჩვენებელი, ასევე, სკეპტიკური დამოკიდებულება გენდერული თანასწორობის მიმართ, ჯერ კიდევ მაღალია. ამ განწყობების გამოყენებით მოსახლეობაზე გავლენის მოხდენა წლების განმავლობაში უცდია არაერთ პოლიტიკურ პარტიას, რომლებიც გენდერსა თუ სექსუალობას ქართულ ტრადიციებთან დაპირისპირებაში მყოფად წარმოაჩენენ, თანასწორობის მომხრეებს კი — ტრადიციების მტრებად.
მოსახლეობის ირაციონალური შიშებით მანიპულირება ბევრ ქვეყანაში გავრცელებული პრაქტიკაა, ლიდერთა შორის კი რუსეთი მოიაზრება, რომელიც დასავლეთით და ტრადიციების “წართმევით” აშინებს არა მხოლოდ საკუთარ მოსახლეობას, არამედ, ცდილობს ეს პროპაგანდა აწარმოოს იმ ქვეყნებშიც, სადაც პოლიტიკური ინტერესები აქვს. ხშირად, ტრადიციების “წამრთმევებად” ქალებსა და ქვიარ ადამიანებს წარმოაჩენენ, აპელირებენ რა ერთი ჯგუფის უპირატესობაზე, ხოლო დანარჩენების მიმართ არსებობს მორჩილების მოლოდინი.
ამომრჩეველთა გულის მოგების მიზნით, პოლიტიკოსების მხრიდან ჰომოფობიური და სექსისტური რიტორიკა განსაკუთრებით წინასაარჩევნოდ აქტიურდება.
მედია აპრილი 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინა (26 აგვისტო-26 ოქტომბერი) და შემდგომ (27 ოქტომბერი-26 ნოემბერი) პერიოდში პოლიტიკურ აქტორებს აკვირდებოდა და ლგბტქია+ და ქალების უფლებების შესახებ გავრცელებული ის ნარატივები შეისწავლა, რომლებსაც საარჩევნოდ ხმების მობილიზებისთვის იყენებენ. მონიტორები პოლიტიკური სუბიექტების ოფიციალურ Facebook გვერდებს, ასევე პრესაში, ტელევიზიაში თუ ონლაინ მედიაში გავრცელებულ განცხადებებს აკვირდებოდნენ.
მედია საშუალებების მონიტორინგი განხორციელდა წინასწარ შემუშავებული მეთოდოლოგიით და განცხადებების საძიებოდ გამოყენებული იქნა კონკრეტული საკვანძო სიტყვები. მონიტორინგის მეთოდოლოგიისა და მთავარი მიგნებების მიმოხილვის შემდეგ, კვლევის ძირითადი ნაწილი თვისებრივი ანალიზის შედეგებს ეთმობა. კერძოდ, განხილულია წინასაარჩევნო და პოსტსაარჩევნო პერიოდში პოლიტიკური სუბიექტების მიერ გამოვლენილი გენდერული დეზინფორმაცია და ჰომოფობიური ნარატივები.
საქართველოს პარლამენტში თუ მის მიღმა, ბრიფინგებსა თუ სამუშაო შეხვედრებზე, პოლიტიკურ დისკუსიებში თუ ჟურნალისტებთან გაკეთებულ განცხადებებში, პოლიტიკოსების მიერ სექსისტური და დისკრიმინაციული ენის გამოყენება, მიზოგინია წლების განმავლობაში გავრცელებული პრაქტიკაა. მსგავსი ქცევა ხშირად ქალების დამცირებას და მათ დისკრედიტაციას ისახავს მიზნად.
სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიის წარმომადგენელთა მხრიდან ხშირია ღიად სექსისტური და მიზოგინიური განცხადებებიც, ქალების შეურაცხყოფა და მათ წინააღმდეგ სიძულვილის კამპანიების წახალისება. Meta-სა და ატლანტიკური საბჭოს ციფრული გამოძიების კვლევის ლაბორატორიის არაერთი კვლევით დადასტურდა პოლიტიკური პარტიების კავშირები იმ არაავთენტურ ანგარიშებთან, რომლებიც, მათ შორის, ქალებსა და ქვიარებს თავს ესხმიან, შეურაცხყოფენ მათ და ახალისებენ სიძულვილს.
გარდა ამისა, ბოლო წლებში აღინიშნება გენდერის ტერმინის პოლიტიზების ტენდენცია და გენდერთან დაკავშირებული თემების, მათ შორის, დეზინფორმაციის, პოლიტიკური ბრძოლისათვის გამოყენება. პარალელურად კი, ქვიარების უფლებების, მათ შორის, გამოხატვის თავისუფლების დაცვა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაა სახელმწიფოსთვის და სხვადასხვა ძალადობრივი აქციის ორგანიზატორები ხშირად დაუსჯელები რჩებიან. მეტიც, ბოლო ორი წლის განმავლობაში ქართული ოცნების წარმომადგენლები თავად ახალისებენ ქვიარ თემის მიმართ სიძულვილის ენასა და ჰომო/ტრანსფობიას. გააქტიურდა პოლიტიკური ჰომოფობია და ქვეყნის მაღალჩინოსნები აქტიურად აკეთებენ დისკრიმინაციულ განცხადებებს.
ის, რომ პოლიტიკური ძალების უმეტესობა დაკავებულია არა სიძულვილთან ბრძოლით, არამედ, მისი გაძლიერებით, ხშირად განაპირობებს მოქალაქეების განწყობებსაც. წლების განმავლობაში, კვლევებში, სადაც მოქალაქეებს ეკითხებოდნენ, ვის არ ისურვებდნენ მეზობლად, ერთ-ერთი პირველი ქვიარ თემი იყო.
რა ხდებოდა წინასაარჩევნო პერიოდში
კვლევამ აჩვენა, რომ პოლიტიკური ჰომოფობია 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებისთვის მმართველი პარტიის ერთ-ერთი მთავარი დასაყრდენი იყო. წინასაარჩევნო კამპანიის მთავარი დაპირებებიც სწორედ ჰომოფობიურ ნარატივებზე იყო აგებული და საკანონმდებლო პაკეტიც, რომელიც ქვიარ ადამიანების უფლებებს ზღუდავს და აწესებს ცენზურას, სწორედ ამ პერიოდში მიიღეს. საქართველოს ისტორიაში ეს პირველი შემთხვევაა, როდესაც მმართველი პარტიამ ასე მძლავრად გამოიყენა ჰომოფობიური ნარატივები წინასაარჩევნო კამპანიაში.
წინასაარჩევნო პერიოდში, მმართველი პარტია ჰომოფობიურ ნარატივებს ორი მთავარი მიმართულებით იყენებდა. კერძოდ, “ტრადიციული ღირებულებების”, “ოჯახის” და “ქრისტიანული ღირებულებების” დაპირისპირებით ქვიარ თემთან. ასევე, დასავლური ღირებულებების გაიგივებით “ლგბტქია+ პროპაგანდასთან”. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ ამის მიზანი იყო, ერთი მხრივ, ქვიარ ადამიანებისგან მტრის ხატის შექმნა, ხოლო მეორე მხრივ, დასავლელი პარტნიორების დისკრედიტაცია.
მონიტორინგის პერიოდის განმავლობაში ქართული ოცნების წევრები გამოხატავდნენ მკვეთრ ანტიდასავლურ განწყობებს. ბრიფინგებზე, პრესკონფერენციებზე, სხვადასხვა მედიასთან ინტერვიუს დროს თუ რეგიონებში ვიზიტებისას ახდენდნენ იმ აზრის კულტივირებას, რომ ქვეყანაში “ლგბტ პროპაგანდა” დიდი პრობლემაა. ხშირად ისმოდა მესიჯები, რომ ხალხისთვის “ფსევდოდასავლური” ღირებულებების/იდეოლოგიის თავსმოხვევა დაუშვებელია; რომ “ელგებეტე პროპაგანდა” ძალიან სწრაფად ვრცელდება; რომ პარტია ირჩევს ტრადიციულ ღირებულებებს და იცავს ბავშვებს.
დოკუმენტში ვკითხულობთ, რომ ჰომოფობიურ განცხადებებთან ერთად, ქართული ოცნება და მასთან დაკავშირებული პირები ეწეოდნენ ოპოზიციური პარტიებისა და პრეზიდენტ ზურაბიშვილის დისკრედიტაციას ქვიარ უფლებების ინსტრუმენტალიზაციის გზით, წარმოაჩენდნენ რა მათ ქვიარების დამცველებად.
რაც შეეხება ოპოზიციას, კვლევაში ჩანს, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში, ოპოზიციური პარტიების დიდი ნაწილი მიღებულ საკანონმდებლო პაკეტთან დაკავშირებით პოზიციას საერთოდ არ აფიქსირებდა და ჟურნალისტების კითხვაზე პასუხად, უმეტესწილად აღნიშნავდნენ, რომ ეს ქართული ოცნების მორიგი დაპირებაა ხალხზე ზემოქმედებისთვის. მაგალითად:
- თინა ბოკუჩავა, ნაციონალური მოძრაობა — “ჩვენ აღნიშნულ დისკუსიაში მონაწილეობას არ მივიღებთ, რადგან ის რეალური პრობლემები, რომლის წინაშეც საქართველოს მოქალაქეები დგანან, ჩვენ გვესმის არა იზოლაციაში მოქცეულ საქართველოს პარლამენტში, სადაც ცრუ ნარატივებით ცდილობს ხელისუფლება გადაფაროს ადამიანის რეალური პრობლემები, არამედ საქართველოს თითოეულ რეგიონში, ქალაქში თუ სოფელში, სადაც ჩვენ მივდივართ”.
- ზურაბ ჯაფარიძე, გირჩი-მეტი თავისუფლება — “წინასაარჩევნო ამბავია, ცდილობენ მოიგონ იმ ადამიანების გული, რომლებიც ჯერ ამ პროპაგანდით დააშინეს და დააჯერეს, რომ ჩვენ თუ წავალთ დასავლეთისკენ და გავხდებით დასავლეთის ნაწილი, რაც ყოველთვის იყო საქართველო, თითქოს ამით რამე დაემართებათ ჩვენს შვილებს. თავიდან ბოლომდე ბოდვაა და წინასაარჩევნოდ იყენებენ ამ შიშებს”.
მონიტორინგის თანახმად, განსხვავებული პოზიცია ჰქონდათ პარტია “გახარია საქართველოსთვის” წარმომადგენლებს. მათი თქმით, აპირებდნენ მხარი დაეჭირათ პაკეტში შემავალი რამდენიმე კანონპროექტისთვის, რომლებიც დაკავშირებულია ბაღებში და სკოლებში ბავშვების უფლებების დაცვასთან, “მათ შორის პროპაგანდის შეზღუდვის ნაწილში”.
უფრო ხშირად ეხებოდა ამ საკითხს პარტია გირჩი, მათ შორის, ნაწილობრივ ჰომოფობიური და დამაზიანებელი განცხადებებით — ზოგ შემთხვევაში გამონათქვამები არ გამორიცხავდა “ოცნების” პროპაგანდისტულ ნარატივს ან იკითხებოდა პარტიის წევრების მხრიდან ლგბტქია+ უფლებებისადმი ნაკლები ინტერესი.
დოკუმენტის მიხედვით, პატრიოტთა ალიანსის წევრები სამონიტორინგო პერიოდში აღნიშნულ კანონზე კომენტარს ნაკლებად აკეთებდნენ. ხოლო იმ შემთხვევებში, როცა ისინი ამ თემაზე საუბრობდნენ, იყენებდნენ ჰომოფობიურ ტერმინოლოგიას და აკეთებდნენ ანტიდასავლურ განცხადებებს.
რაც შეეხება ქალთა უფლებებს და სექსისტურ ნარატივებს, მართალია, წინასაარჩევნო და პოსტსაარჩევნო პერიოდში მთავარი გზავნილები ჰომოფობიური იყო, თუმცა, კვლევაში ვკითხულობთ, რომ როგორც სხვა წლებში, არც ახლა ჩაუვლია ამ პერიოდს სექსისტური განცხადებების გარეშე როგორც ქართული ოცნების, ისე ოპოზიციის მხრიდან. იყო შემთხვევები, როცა ამ პროცესში მონაწილეობდნენ ქალებიც.
დოკუმენტში ხაზგასმულია ისიც, რომ ნაკლებად გვხვდებოდა პოლიტიკოსების კომენტარები ქალების უფლებების შესახებ, მათ შორის, არც როგორც წინასაარჩევნო კამპანიების ნაწილი. ამასთან, პოლიტიკური პარტიების მიერ წარდგენილ საარჩევნო სიების ოცეულებში რაოდენობის მიხედვით კაცები ჭარბობდნენ ქალებს.
რა ხდებოდა არჩევნების შემდეგ
კვლევაში აღნიშნულია, რომ პოსტსაარჩევნო პერიოდში ქართული ოცნების წარმომადგენლები პირდაპირ იმეორებდნენ მათ მიერ წინასაარჩევნო პერიოდში გაჟღერებულ არამხოლოდ ნარატივებს, არამედ, კონკრეტულ სიტყვებსაც კი. მაგალითად, გურამ მაჭარაშვილი კვლავ აცხადებდა, რომ ოპოზიციამ “ლგბტ დროშა” ხელიდან არ გაუშვა, ასევე, აკეთებდა ჰომოფობიურ და მანიპულაციურ განცხადებას “კაცების გათხოვებაზე”.
არჩევნების მეორე დღეს, 27 ოქტომბერს, ირაკლი კობახიძემ გამოყო ორი მთავარი გზავნილი, რამაც, მისი აზრით, ხელი შეუწყო მათი ამომრჩევლის მობილიზაციას: რეფერენდუმი ომსა და მშვიდობას შორის და ტრადიციული ფასეულობების დაცვა.
დოკუმენტის თანახმად, უკვე არჩევნების შემდეგ, პარტიის მთავარი გზავნილი იყო, რომ ტრადიციული ფასეულობების დაცვა იყო მთავარი, რამაც ხელი შეუწყო მათი ამომრჩევლის მობილიზაციას.
ამასთან, არჩევნების ლეგიტიმურობასთან დაკავშირებით კითხვებს ქართული ოცნების წარმომადგენლები დეზინფორმაციულ ნარატივს უპირისპირებდნენ და აცხადებდნენ, რომ ეს რუსულმა და ჰომოფობიურმა კანონებმა განაპირობა.
რაც შეეხება ოპოზიციას, კვლევაში ვკითხულობთ, რომ მათი მხრიდან პოსტსაარჩევნო პერიოდში კიდევ უფრო ნაკლები განცხადება გაკეთდა ჰომოფობიურ კანონზე და ზოგადად, ლგბტქია+ უფლებებზე.
რა გავლენა შეიძლება ჰქონდეს ამას?
პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ წინასაარჩევნოდ მიღებული ჰომოფობიური საკანონმდებლო პაკეტი წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციასთან, რადგან არის დისკრიმინაციული და ზღუდავს კონსტიტუციით გარანტირებულ არაერთ უფლებას.
იმის გათვალისწინებით, რომ ქვიარ ადამიანების მიმართ საზოგადოებრივი აზრი ჯერ კიდევ გაყოფილია, მოქალაქეების ნაწილს კი ლგბტქია+ ადამიანების მეზობლად ცხოვრებაც ვერ წარმოუდგენია, ჰომოფობიურ წინასაარჩევნო კამპანიას და პოლიტიკური თანამდებობის პირების მიერ ნაწარმოებ სიძულვილის კამპანიას, შესაძლოა, მნიშვნელოვანი დამაზიანებელი ეფექტი ჰქონდეს.
პოლიტიკური სუბიექტების მიერ მტრული ნარატივების გავრცელება, ქვიარ ადამიანების დემონიზების მცდელობის რიგი შემთხვევები, რაც ანგარიშშიც აისახა, შესაძლოა პროპაგანდისტული ნარატივების ბადეში გაბმული მოქალაქისთვის მწვანე შუქად იქცეს, რათა ოჯახების, ბავშვების, ეროვნულობისთვის მტრად გამოცხადებული ადამიანების წინააღმდეგ იმოქმედოს. ამასთან, პოლიტიკური ქვიარფობია ისედაც სოციალურად წამგებიან პოზიციაში მყოფ ადამიანებს შიშისა და უიმედობის გრძნობას უმძაფრებს, რაც მენტალური ჯანმრთელობის რისკებს ქმნის. მეტიც, პოტენციური საფრთხის წინაშეა ყველა ადამიანი, რომლის თვითგამოხატვა დაწესებულ გენდერულ ნორმებთან შესაბამისობაში არ არის.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ოჯახები, რომლებშიც ქვიარ მოზარდები/ადამიანები ცხოვრობენ მეტად მოწყვლადი არიან სოციუმის განწყობების მიმართ, რის გამოც შეიძლება გაიზარდოს წნეხი ოჯახის ქვიარ წევრზე, მისი დაცვის საბაბით თუ მიზნით. ქვიარ სათემო ორგანიზაციები აღნიშნავენ კიდეც, რომ სიძულვილის კანონის სახალხო განხილვების, განსაკუთრებით კი მისი მიღების შემდეგ მნიშვნელოვნად გაიზარდა იმ თემის წევრების რიცხვი, ვისაც ფსიქოლოგის სერვისი დასჭირდა. როდესაც ხელისუფლება საარჩევნო სტრატეგიად ადამიანის დევნას აცხადებს, მნიშვნელოვნად იზრდება იმ ადამიანების რაოდენობაც, ვინც იძულებულია ქვეყანა დატოვოს და არასაიმედო, გაურკვეველ ახალ რეალობაში აღმოჩნდეს, რაც კიდევ ერთი დარტყმაა სახელმწიფოსგან უარყოფილი მოქალაქისთვის.
კანონის ეფექტის მიღმა, ქვიარფობიური ნარატივების გავრცელება ფიზიკური და ფსიქოლოგიური საფრთხის წინაშე აყენებს ქვიარ და ტრადიციულად გაგებული თვითგამოხატვის არმქონე ადამიანებს. მეორე მხრივ, კი აღნიშნულმა მოცემულობამ, შესაძლოა, სერვისის გამცემ ორგანიზაციებში შექმნას კრიზისი — სწრაფად მზარდი მოთხოვნისა და საჭიროებების, ამის საპირწონედ კი შეზღუდული რესურსების გამო.
რაც შეეხება სექსიზმს, ის, ისევე როგორც დისკრიმინაციის ყველა სხვა ფორმა, მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს მის სამიზნეს და იმ ადამიანებს, რომლებმაც ის გამოიარეს. ამასთან, სექსიზმი დამაზიანებელია საზოგადოების ყველა წევრისთვის, რადგან ართმევს უფლებას, იარსებოს თანასწორ საზოგადოებაში, სადაც ყველას უფლება დაცულია, განურჩევლად მათი გენდერისა თუ სხვა ნიშნებისა.
პოლიტიკოსების მხიდან გამოყენებული სექსისტური და ჰომოფობიური ენა არამხოლოდ ეწინააღმდეგება საერთაშორისოდ გარანტირებულ ადამიანის უფლებებს, არამედ ზრდის რისკებს და მოაქვს პირდაპირი ზიანი ასეულობით ადამიანის ცხოვრებაზე. ღირსეული და თანასწორი სიცოცხლის უფლება კი ბევრად უფრო მაღალი ღირებულებაა, ვიდრე ნებისმიერი პოლიტიკური პროცესი.
იხილეთ დოკუმენტი სრულად: გენდერული დეზინფორმაცია და ჰომოფობია საარჩევნო სუბიექტების წინასაარჩევნო და პოსტსაარჩევნო განცხადებებში — ნარატივების კვლევა