“მე ვარ უფლებადამცველი, ქართველი მუსლიმი მაღალმთიანი აჭარიდან”, — ასე გვეცნობა ნესტან ანანიძე, რომელიც ხულოს მუნიციპალიტეტში, სოფელ დიაგონიძეებში, დაიბადა. მრავალშვილიან ოჯახში გაიზარდა, სადაც ერთმანეთზე ზრუნვის პრაქტიკა მნიშვნელოვანი ნაწილი იყო.
სწავლა გვერდით სოფელში დაიწყო — იქ მისასვლელად ყოველდღე 2 კილომეტრის გავლა უწევდა. შემდეგ მუნიციპალიტეტის სკოლაში გადავიდა და აღმოაჩინა, რამდენად უთანასწორო იყო გარემო სოფლისა და ცენტრის სკოლაში.
სტუდენტობამდე ხულოში ცხოვრობდა, სადაც მოსახლეობის უმეტესობა მუსლიმია. ეს მისთვის ბუნებრივი გარემო იყო და ვერ წარმოედგინა, რატომ შეიძლებოდა სხვაგან ყოფილიყო “განსხვავებული”, სანამ საზაფხულო ბანაკში არ ჰკითხეს, რატომ იყო “მტრის რელიგიაზე”.
თავიდან სტერეოტიპულ დამოკიდებულებებზე პასუხის გაცემა უჭირდა, მოგვიანებით კი ბრძოლა დაიწყო. ბრძოლა არამხოლოდ ქართველი მუსლიმების უფლებების დასაცავად, არამედ ინკლუზიური გარემოს შესაქმნელად, მაღალმთიანი აჭარის პრობლემების მოსაგვარებლად და პოპულარიზაციისთვის.
ნესტანი “სოლიდარობის თემის” წევრია. მედია აპრილს ის პირად გამოცდილებებზე, ქართველი მუსლიმების მდიდარ კულტურაზე, მრავალფეროვანი საზოგადოების მნიშვნელობასა და იმ კანონებზე ესაუბრა, რომლებიც ეწინააღმდეგება ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს.
ცხოვრება მაღალმთიან აჭარაში
ნესტანის სოფელში, დიაგონიძეებში, სკოლა მხოლოდ 9 კლასამდე იყო. ამიტომ სწავლა მეზობელ სოფელში, ოქროაშვილებში, დაიწყო. შემდეგ კი ხულოს მუნიციპალიტეტის ცენტრში სასწავლებლად გადავიდა, რადგან იქ უკეთესი შესაძლებლობები იყო.
“როგორც იცით, მაღალმთიანი აჭარა არის მთიანი და სკოლამდე მისასვლელად, დაახლოებით, 1-2 კილომეტრი უნდა გაგვევლო ფეხით, აღმართი. მთაგორიანი იყო და ზამთარში იყო ყველაზე რთული, როცა დიდი თოვლი მოდიოდა. იმდენი თოვლი მოდიოდა, რომ მე მფარავდა საერთოდ. მახსოვს, არაერთხელ გაყინული რომ მივსულვარ, გათბობისას ვტიროდი.
ჩვენ, მაღალმთიან აჭარაში შეჩვეული ვართ მძიმე პირობებში ცხოვრებას და იმ პირობებზე, როგორშიც ვსწავლობდით, დიდ პრეტენზიას არ ვაცხადებდით. თუმცა, ჩემთვის ყველაზე გულდასაწყვეტი ის იყო, რომ სოფელში ადამიანური რესურსი იყო ნაკლები, მათ შორის, პედაგოგები. რამდენიმე საგანს ერთი და იგივე მასწავლებელი ასწავლიდა, ზოგიერთი საგნის კვალიფიციური პედაგოგი საერთოდ არ იყო და ახლაც არ არის. გულდასაწყვეტია, რომ ცენტრში უკეთესი მასწავლებლები იყვნენ, ან სხვადასხვა წრე იყო: მუსიკა, ხატვა, ცეკვა, ჭიდაობა. ეს შესაძლებლობები სოფელში არ გვქონდა.
პრობლემური იყო ინფორმირებულობის საკითხიც. მაგალითად, სოფლებში არ მიდიოდა და დღემდე არ მიდის საკმარისი ინფორმაცია არაფორმალურ განათლებაზე. სოფელში ვინც სწავლობს, არ აქვთ ინფორმაცია, რომ წავიდნენ, მონაწილეობა მიიღონ, უფრო განვითარდნენ, სხვადასხვა უნარი შეიძინონ. განსხვავებით ცენტრში მცხოვრებ ახალგაზრდებთან, რომელთაც მეტი ინფორმაცია აქვთ პროგრამებზე, არაფორმალურ განათლებაზე”.
ხაზს უსვამს, რომ რესურსების გადანაწილების კუთხით, კიდევ უფრო დიდი სხვაობაა ხულოს ცენტრსა და ბათუმს შორის.
“დღესაც ასეა, რომ აჭარაზე თუ საუბრობ, ძირითადად მოიაზრება ბათუმი და ბათუმის პრობლემები. თუ რაღაც შეხვედრები ტარდება, ბათუმში ტარდება. ისიც პრობლემაა, რომ დონორები, ელჩები თუ საელჩოები თუ მიდიან, ბათუმში მიდიან. ბოლო პერიოდში წამოვიდა ინიციატივები, რომ მუნიციპალიტეტშიც დაორგანიზდეს შეხვედრები, თუმცა ძირითადი ტენდენცია იყო ის, რომ როდესაც ვსაუბრობდით აჭარაზე, ისრები მიემართებოდა ბათუმს. არადა, მის მიღმა ცხოვრობს ძალიან ბევრი ადამიანი, მათ შორის, ქობულეთში, ხელვაჩაურში და მთიან აჭარაშიც”.
როცა მაღალმთიან აჭარაში არსებულ პრობლემებზე ვკითხეთ, გვითხრა, რომ ბევრი რამ იქნება საერთო სვანეთის, თუშეთის, სამცხე ჯავახეთის და სხვა მაღალმთიანი რეგიონის პრობლემებთან.
“ძირითადად, ეს არის სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები, რაც მასობრივად და მასშტაბურად აწუხებთ ადამიანებს. ეს არის ინფრასტრუქტურის პრობლემები, მაგალითად, შიდა სასოფლო ან ცენტრალური გზის. უკვე წლებია, მოსახლეობა ითხოვს ბათუმი-ახალციხის გზის მშენებლობას, რომელიც უსასრულოდ გაიწელა და დღემდე არ არის მოგვარებული, უმძიმესი მდგომარეობაა.
მთიან აჭარას აწუხებს ეკომიგრანტების პრობლემაც და ძალიან ბევრი ადამიანი იძულებული გახდა, დაეტოვებინა თავისი სახლი და ახლა ცხოვრობს ბათუმში ან სხვა რეგიონებში. თითქმის ყველა რეგიონში არის ეკომიგრანტი აჭარიდან.
ასევე, არის ელექტროენერგიის პრობლემა. ზამთარში დიდთოვლიანობა და ხშირ შემთხვევაში გზებზე გადაადგილების პრობლემა აწუხებთ ადამიანებს. ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც ქალებზე განსაკუთრებით აისახება, ეს არის ჯანდაცვაზე ხელმისაწვდომობის პრობლემა. არცერთ მუნიციპალიტეტში მთიან აჭარაში არ არსებობს გამართული სამედიცინო დაწესებულება”.
ბაზისური მოთხოვნები რაც არის, სასმელ წყალზე, საკვებზე, ჯანდაცვის სერვისებზე ხელმისაწვდომობაზე, ეს აკლიათ და არ აქვთ ადამიანებს. ამ მოწყვლადობას ხშირ შემთხვევაში იყენებენ მმართველი ხელისუფლებები. შემდეგ მაღალ მატერიებზე გვაქვს მოთხოვნა ამ ხალხის მიმართ, რაც, ჩემი აზრით, უსამართლოა.
ჯანდაცვის სერვისებზე ხელმისაწვდომობის პრობლემა განსაკუთრებით მძაფრად იგრძნობა ორსული ქალებისთვის. ნესტანი გვიყვება, რომ ქედასა და შუახევში სამშობიარო განყოფილებები არ არის. ერთადერთი ფუნქციონირებდა ხულოში, რომელიც გასულ წელს დაიხურა. ორსულ ქალებს საბაზისო მომსახურების მისაღებად ბათუმში უწევდათ წასვლა, რაც მინიმუმ 2 საათის გზაა. ეს განსაკუთრებით რთულდებოდა ზამთარში დიდთოვლობისას.
ნესტანმა და მისმა მეგობრებმა შარშან ამ პრობლემით ადგილობრივ და ცენტრალურ ხელისუფლებას მიმართეს, მაგრამ პასუხები ვერ მიიღეს. შემდეგ საპროტესტო აქციები დაიწყეს სამშობიარო განყოფილების გახსნისა და ექიმების ღირსეული ანაზღაურების მოთხოვნით.
“ამან შედეგი გამოიღო და [ხულოში] ისევ გახსნეს, თუმცა მე ვერ ვიტყვი, რომ დღეს ეს პრობლემა არის სრულყოფილად მოგვარებული, რადგან დღემდე არის ანალიზების აღების, ექოსკოპიის პრობლემები. არ არის გამართული ტექნიკა, თითქმის გაღარიბებულია ადგილობრივი სამედიცინო დაწესებულებები. თუ ორსული ქალი მიდის და იქ ანალიზს ვერ იღებს…
მნიშვნელოვანია, რომ არსებობდეს ეს სამშობიარო განყოფილება, რასაც ვითხოვდით, მაგრამ აუცილებელია, რომ ყველა სერვისი იყოს გამართული. ერთი ეს არის, რომ ყველა სერვისი არ მიეწოდება ადგილობრივ მოსახლეობას და უწევთ, ბათუმში წავიდნენ. მეორე კი ის არის, რომ ადამიანებისგან იცლება მთიანი აჭარა, მათ შორის ექიმებისგანაც. მით უფრო, რომ შრომა არ არის დაფასებული, სათანადო ანაზღაურება არ აქვთ, შესაბამისად, ხარისხიც მცირდება”.
ქართველი მუსლიმების მდიდარი კულტურა და სტერეოტიპები
“განსხვავებულად არასდროს აღმიქვია თავი, ძალიან ბუნებრივი იყო ჩემთვის ის, რომ ვყოფილიყავი მუსლიმი მთიანი აჭარიდან. ეს განსხვავებულობის აღქმა… შენ თვითონ ხომ არ გრძნობ თავს განსხვავებულად… ვიღაცა მეუბნება ან მანიშნებს ფარულად თუ ირიბად, რომ ვარ განსხვავებული, რასაც შემდგომ ეკვრის სტერეოტიპები. ჩემი პირველი გამოცდილება, როცა ეს ვიგრძენი, იყო ერთ-ერთ საზაფხულო ბანაკში. როცა ვუთხარი რომ აჭარიდან ვიყავი, მკითხა, ვიყავი თუ არა მუსლიმი. ვუპასუხე, რომ მუსლიმი ვიყავი და მკითხა, რატომ ვიყავი მტრის რელიგიაზე. ეს იმ დროს ჩემთვის ძალიან უცნაური კითხვა იყო. დავიბენი, არც ვიცოდი, რა უნდა მეპასუხა”, — იხსენებს ნესტანი.
სტერეოტიპული დამოკიდებულება არაერთი ახსოვს. თუნდაც იმაზე, რომ უნივერსიტეტში ბევრს უკვირდა, როგორ მოხვდა მაღალმთიანი აჭარიდან იურიდიულ ფაკულტეტზე. თითქოს მოლოდინი არ ჰქონდათ, რომ ამას შეძლებდა. იყო შემთხვევა, როდესაც აუდიტორიაში ცუდად საუბრობდნენ ისლამზე, არ მოეწონა, მაგრამ ხმა ვერ ამოიღო.
“საზოგადოებრივ ტრანსპორტში მქონია შემთხვევა, როცა ქართველ მუსლიმებზე საუბრობდა ერთი კაცი და ამაზე ვუპასუხე. ეს იყო ჩემი პირველი გამოცდილება, როცა ადამიანს საჯაროდ ვუთხარი, რა პრობლემა ჰქონდა იმასთან დაკავშირებით, რომ მე ვიყავი ქართველი მუსლიმი, ვსწავლობდი ამ ქვეყანაში და მინდოდა უკეთესი ქვეყნის შექმნა, რით ვიყავი მასზე ნაკლები.
არ იყო მარტივი, ხმა ამომეღო. პირველ წლებში თვითგამორკვევის, დაკვირვების პროცესი უფრო მქონდა. შემდგომ უკვე სხვადასხვა სივრცეში მოხვედრის, დისკუსიების შემდეგ, ეს ბარიერები გადავლახე და სტერეოტიპებს, უარყოფით დამოკიდებულებებს ღიად დავუპირისპირდი”.
მისთვის განსაკუთრებით უსიამოვნოა სტერეოტიპული დამოკიდებულება, რომ “არ არსებობს ქართველი მუსლიმი”, ისევე, როგორც ქართული ისლამური კულტურული მემკვიდრეობა.
აჭარლებთან მიმართებით ხშირად არის დამოკიდებულება — “როდის უბრუნდებით ფესვებს, წინაპრების რელიგიას”. ეს ძალიან ბევრ ახალგაზრდას აიძულებს, საკუთარ თავთან შიდა ბრძოლები ჰქონდეს, იმის ნაცვლად, რომ უფლებებისთვის იბრძოლოს.
ამ სტერეოტიპების გამომწვევ მიზეზებზე ბევრი აქვს ნაფიქრი. ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად განათლების სისტემას ასახელებს და სვამს კითხვას, როგორი საქართველოს შესახებ ასწავლიან ახალგაზრდებს, რამდენად იცნობენ ისინი განსხვავებულ კულტურებს და ხალხს.
“რამდენად ვასწავლით ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების შესახებ?! საერთოდ, როდესაც საქართველოს ისტორიას ვასწავლით, როგორ ისტორიას ვასწავლით — რა არის საქართველო, როგორი ქვეყანაა საქართველო, როგორი ხალხი ცხოვრობს აქ, რა ენაზე საუბრობენ?! ვასწავლით, რომ არსებობენ ეთნიკური, რელიგიური უმცირესობები, გვაქვს სვანური, მეგრული, აფხაზური ენები, ან პანკისზე თუ ვესაუბრებით, ქისტებზე?!
პირველ რიგში, ეს არის მთავარი, განათლების სისტემა და სახელმწიფო როგორ უყურებს იმას, ახალ თაობებს როგორი საქართველო უნდა ასწავლოს და როგორ საზოგადოებაში უნდა, რომ იცხოვრონ ამ თაობებმა. თუ ჩვენ ერთმანეთს არ ვასწავლით და არ დავანახებთ ამ მრავალფეროვნებას წიგნებით, პროგრამებით, მერე რიგითი ნესტანი წავა საზაფხულო ბანაკში და შეხვდება ახალგაზრდას, რომლისთვისაც უცხო იქნება”.
ნესტანი ამბობს, რომ პოლიტიკოსები, რომლებიც გადაწყვეტილებებს იღებენ, იმ თაობის არიან და იმ საგანმანათლებლო სისტემიდან მოდიან, რომელიც მრავალფეროვნებას უარყოფს, და გადაწყვეტილების მიღების დროს ისინი სწორედ ასეთი შინაგანი წარმოდგენებითა და დამოკიდებულებებით ხელმძღვანელობენ.
ახალგაზრდა თაობებს როგორ საქართველოს ვასწავლით? სად ვცხოვრობთ და როგორ საზოგადოებაში ვცხოვრობთ? ისეთში, რომელიც არის მრავალფეროვანი ეთნიკურად, რელიგიურად, სადაც ცხოვრობენ განსხვავებული გენდერის მატარებელი ადამიანები, სექსუალური უმცირესობები. თუ ვასწავლით, რომ ჩვენ ვართ ერთგვაროვანი, მართლმადიდებელი, ეთნიკურად ქართველი საზოგადოების ქვეყანა.
ნესტანს უნდა, რომ საზოგადოებამ უკეთ გაიცნოს მაღალმთიანი აჭარის კულტურა, თავისი რელიგიური და კულტურული მახასიათებლებით.
“გაიცნონ ადგილობრივი ქალები, რომლებიც ქმნიან უნიკალურ ნაქარგებს, უმშვენიერეს ნაქარგებს, ავთენტურსა და ძალიან ღირებულს. იცოდნენ ქართულ-ისლამურ კულტურულ მემკვიდრეობაზე ხის და ძველი მეჩეთების სახით, რომელიც არის ეროვნული კულტურული მემკვიდრეობა.
ჩვენ ამისთვის ყველაფერს ვაკეთებთ, მათ შორის სოლიდარობის თემი, მე პირადად. შევქმენით ტურისტული რუკები, ინტერაქციული და ფიზიკური. სხვადასხვა რესურსს ვქმნით, რომ უფრო მეტმა ადამიანმა ნახოს ქართულ-ისლამური კულტურული მემკვიდრეობა, რომელიც შექმნა ადგილობრივმა მოსახლეობამ, ადგილობრივ ხელოსნებთან, ლაზებთან ერთად.
დავასახელებდი ქართველ მუსლიმ მოღვაწეებს: ჰაიდარ აბაშიძეს, მემედ აბაშიძეს, კადირ შერვაშიძეს და მათ თანამოაზრეებს. ახლა ჩვენ ვქმნით ნაშრომს, სადაც 35 ადამიანის ბიოგრაფიას ვკრებთ. აქ აღწერილია, რა წვლილი შეიტანეს ქართველმა მუსლიმებმა ისტორიაში, ერთიანი საქართველოს შენების პროცესში”.
კითხვაზე, უწყობს თუ არა მათ ხელს ადგილობრივი ხელისუფლება, ასე გვპასუხობს: “ვისურვებდი, რომ ადგილობრივი ხელისუფლება და თვითმმართველობები აქტიურად იყვნენ ჩართული ამ პროცესში და ხელს უწყობდნენ ისეთ ინიციატივებს, რომლებიც მიმართულია ძლიერი ერთიანი სახელმწიფოს მშენებლობაზე, თუმცა, სამწუხაროდ, ეს რეალობა არ გვაქვს. მიუხედავად ჩვენი არაერთი მცდელობისა, მათი მხრიდან პროაქტიულად გადმოდგმული ნაბიჯები კი არა, შემხვედრი ნაბიჯებიც კი ვერ დავინახეთ”.
სამოქალაქო საზოგადოების როლი და რუსული კანონები
აქტივიზმში სტუდენტობიდან ჩაერთო, როცა სოციალური სამართლიანობის ცენტის პროგრამის, სოლიდარობის პლატფორმის შესახებ, გაიგო. ამბობს, რომ ეს მნიშვნელოვანი გამოცდილება იყო, რადგან დისკუსიებმა და საერთო გამოწვევებზე საუბარმა თვითრეფლექსიური შედეგები გამოიღო. დაიწყო ფიქრი იმაზე, რა გარემოში ცხოვრობდა, რა პრობლემები ჰქონდა და რატომ.
შემდეგ, მეგობრებთან ერთად სოლიდარობის თემი დააარსა, რომელზეც ჩვენ უკვე ვრცლად გიამბეთ. ორგანიზაცია სხვადასხვა საკითხზე მუშაობს: ქართველი მუსლიმები, ახალგაზრდები, რეგიონში მცხოვრები ქვიარები, ევროინტეგრაცია, ქართულ-ისლამური კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნება. ცდილობენ, ხელი შეუწყონ ინკლუზიური საზოგადოების მშენებლობას.
ნესტანი ამბობს, რომ აჭარაში სამოქალაქო საზოგადოება ძალიან სუსტად არის განვითარებული და ხშირად ორგანიზაციები “სანთლით საძებარია”, განსაკუთრებით ისინი, რომლებიც უმცირესობებსა და ინკლუზიურ საკითხებზე მუშაობენ. მიაჩნია, რომ ამის ფონზე ხელისუფლება უფრო მეტად უნდა აფასებდეს მათ, ვინც მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებს, თუმცა საპირისპირო რეალობას ხედავს.
“ინიციატივებს, რაც აქამდე არ ყოფილა, უყურებენ საფრთხით, შიშით და არა ისე, რომ თვითონაც ისწავლონ, ახალი მიდგომები დანერგონ. რაც საბოლოო ჯამში საფრთხე კი არ არის, ადგილობრივი მოსახლეობისთვის კეთილდღეობისთვის კეთდება, და არა იმისთვის, რომ ვიღაცამ რაღაც მოგება ნახოს”.
“რაც შეეხება რუსულ კანონს, რომელიც ნამდვილად არ არის გამჭვირვალობის კანონი”, — ასე იწყებს ამ საკითხზე საუბარს. მისი თქმით, თავიდანვე ჩართულნი იყვნენ პროტესტში და რთულად წარმოედგინათ, რომ ხელისუფლება, მასშტაბური პროტესტის მიუხედავად, კანონს მიიღებდა. განმარტავს, რომ ამჟამინდელ ხელისუფლებას ყველაზე მეტად დემოკრატიული და ინკლუზიური პროცესები აწუხებდა, რომლებზეც არასამთავრობო სექტორი მუშაობდა.
ხელისუფლებას, რომელსაც სურს, ხანგრძლივად შეინარჩუნოს ძალაუფლება, ამ პროცესში მრავალფეროვნება, ინკლუზიური გარემო, ძლიერი საზოგადოება ეღობება ბარიერად. შესაბამისად, ეს იყო მიზანმიმართული დარტყმა საზოგადოებაზე, ზოგადად, მოსახლეობაზე. იმიტომ, რომ ეს გავლენას იქონიებს თითოეულ ადამიანზე, არამხოლოდ სამოქალაქო ორგანიზაციებზე.
ამბობს, რომ ახლა მძიმე პროცესს გადიან. ხშირ შემთხვევაში, უწევთ ბრძოლა იმ წარმოდგენებთანაც, რომელთა მიხედვით, თუ მოქალაქეები მათთან ითანამშრომლებენ, სოციალურ დახმარებას დაკარგავენ. წინააღმდეგობების მიუხედავად, არ აპირებენ, დაემორჩილონ რუსული კანონის ანტიკონსტიტუციურ მოთხოვნებს.
“სოლიდარობის თემი ამ პროცესის ერთ-ერთი ობიექტია, ვისი მუშაობის შეჩერებაც სურთ. საბოლოო ჯამში, ეს გამოიწვევს იმას, რომ რეგიონში აღარ იქნებიან ახალგაზრდები, რომლებიც ისაუბრებენ ადგილობრივ საჭიროებებსა და გამოწვევებზე.
არ იქნებიან ადამიანები, რომლებიც იტყვიან, რომ ქალებს არ აქვთ სამშობიარო განყოფილება; რომლებიც ისაუბრებენ, რომ გზა არის გასაკეთებელი, რომ ადამიანებს ელექტროენერგიასა და ხარისხიან განათლებაზე ხელმისაწვდომობა არ აქვთ.
არ იქნებიან ადამიანები, რომლებიც ისაუბრებენ ქართულ-ისლამურ კულტურულ მემკვიდრეობაზე; რომლებიც მოსთხოვენ ხელისუფლებას, სამინისტროებს, განახორციელონ მეჩეთების რესტავრაცია, რადგან სასწრაფოდ სჭირდება რეაბილიტაცია”.
ნესტანი გვესაუბრა კიდევ ერთი რუსული სტილის კანონზე, რომელიც ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს ზღუდავს. ის განმარტავს, რომ ჰომოფობიური კანონი, რომლის სამიზნე ქვიარ თემია, ეხება მთელ საზოგადოებას. ამბობს, რომ წინასაარჩევნოდ ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფი ქვიარ თემი იყო და იმიტომაც არის საჭირო ახალი თაობების ინფორმირება ინკლუზიურ საზოგადოებაზე, რომ მარტივად ვერ შეძლონ ხალხის მართვა არარაციონალური შიშების დანერგვით.
“რეალურად, კანონები, რომლებიც მიღებულია რომელიმე ჯგუფის წინააღმდეგ, საფრთხეა არა მხოლოდ კონკრეტულად იმ მოწყვლადი ჯგუფისთვის, ვისაც მიემართება და ვის წინააღმდეგაც იღებს მმართველი ხელისუფლება, არამედ ყველა უფლებადარღვეული ჯგუფისთვის”.
თუ დღეს მტრის ხატად შექმნეს ლგბტ ადამიანები და მათ წინააღმდეგ იღებენ კანონს, ხვალ შესაძლებელია, ეს საკმარისი აღარ აღმოჩნდეს ძალაუფლების შესანარჩუნებლად და ახალი მტრის ხატი დახატონ. მაგალითად, რელიგიური უმცირესობების სახით და ახალი კანონი მიიღონ, რომელიც კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაში ჩააგდებს საზოგადოებას. ამიტომაც როდესაც ვსაუბრობთ ერთ უსამართლობაზე, ერთ არაკონსტიტუციურ კანონზე ერთი ჯგუფის მიმართ, ის რეალურად ეხება მთელ საზოგადოებას.
ნესტანი არჩევნებზე დამკვირვებელი იყო, ამიტომ ამ საკითხზეც ვესაუბრეთ. ხმის ფარულობის დარღვევის გარდა, მან ნახა ნაკადის მომწესრიგებლის ფუნქციის დარღვევა და აგიტატორები.
“გარდა არჩევნის ფარულობის მასობრივად დარღვევისა, წინასაარჩევნო პერიოდში, წლების განმავლობაში მასობრივი იყო მოსახლეობის თავისუფალ არჩევანზე ზემოქმედების მცდელობები, რაც საფუძველს გვაძლევს ვთქვათ, რომ ეს არჩევნები არ ყოფილა თავისუფალი, დემოკრატიული და სამართლიანი”.
სამომავლო გეგმებზე საუბრისას გვეუბნება, რომ მძიმე სიტუაციაში ვართ, მაგრამ დანებებას არ აპირებენ, ამ პროცესში კი ძალიან მნიშვნელოვანია ადამიანების მხარდაჭერა — მათიც, ვისთვისაც სამოქალაქო ორგანიზაციები ამ პროექტებს ახორციელებენ.