“ექთნის პოზიციაზე საქართველოში ვმუშაობდი 30 წელი. პირველადი ჯანდაცვის სისტემის რეფორმაში მივიღე მონაწილეობა. ოჯახის ექთნის და ტრენერ-მასწავლებლის პოზიციაზე ვმუშაობდი. მაგრამ სახელმწიფოს მხრიდან არ ხდება ექთნის სახელფასო მოტივაციის მხარდაჭერა. იგივე მდგომარეობაა კლინიკებში. დამამცირებელი ანაზღაურების გამო კლინიკის ექთნებს უწევთ რამდენიმე კლინიკაში მუშაობა. რათა მინიმალური ხელფასი გამოიმუშაონ საარსებოდ… 1000 ლარი მინიმუმ. ღამენათევი, თითქმის შრომის უუნაროები არიან… ეს არაა ახალი ამბავი… ტელევიზიით არაერთი გადაცემა იყო გაკეთებული, შედეგი ( 0). ამიტომ საექთნო კადრი მიდის ემიგრაციაში. მალე ქართველი კვალიფიციური ექთანი სანთლით საძებარი გახდება… მეც ემიგრაციაში ვარ”.
სწორედ ამ პოსტით გამოეხმაურა მედია აპრილის კითხვას ერთ-ერთ ფეისბუქ ჯგუფში ექთანი. შეტყობინება ანონიმური იყო, თუმცა სათქმელი ცხადი.
არასათანადო ანაზღაურება, ზეგანაკვეთური შრომა, გადატვირთული სამუშაო რეჟიმი, პაციენტებისა და ექთნების შეუსაბამო თანაფარდობა — სხვადასხვა კვლევითა და ანგარიშით, წლების განმავლობაში, ერთგვარად გროვდებოდა და თან მეორდებოდა ის ძირითადი პრობლემები, რასაც ექთნები ყოველდღიური შრომის ფარგლებში აწყდებოდნენ. დღემდე აწყდებიან. სწორედ ამ მოუგვარებელმა პრობლემებმა ბევრი მათგანი აიძულა სამუშაო სფერო შეეცვალა, ბევრი კი ისევ პროფესიაში დარჩა, უბრალოდ ქვეყანა დატოვა. სახეზეა ექთნების დეფიციტი, რასაც ჯანდაცვის სამინისტრო სფეროს ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად ასახელებს.
რატომ ტოვებენ პროფესიას და ქვეყანას ექთნები, რა წუხილები და სურვილები მათ და რას გვეუბნება სტატისტიკა — ამ სტატიაში ექთნების შრომით პირობებზე მოგიყვებით.
“ხაზი გავუსვათ, რომ ამაზე ვსაუბრობ ორ წელზე მეტია და მაინც არაფერი ცვლილება არ არის”, — გვეუბნება ინტერვიუს დაწყებამდე ია ხელაძე. ის უკვე 15 წელია ექთნად მუშაობს.
ია ექთნების შრომითი პირობებსა და პრობლემებზე საჯაროდ საუბრობს. ფიქრობს, რომ არც ახლა და არც ადრე, არცერთი მთავრობის დროს, სამედიცინო სფერო დაფასებული და ადეკვატური პირობებით უზრუნველყოფილი არ ყოფილა. თუმცა ამბობს, რომ ეს საქმე იმდენად უყვარს, ვერ მიდის და ვერ ტოვებს.
“თავიდან რომ დავიწყე ამ სფეროში მოღვაწეობა არ იყო მაღალი ხელფასი, მაგრამ არც იყო დატვირთვა… წლების განმავლობაში იცვლებოდა ის, რომ ხელფასი დაბალი იყო, პაციენტების რაოდენობა კი იზრდებოდა და იზრდებოდა… რომ დავიწყე ექთნად მუშაობა 200 ლარი მქონდა ხელფასი, მაგრამ ფასები ვერ შეედრება”.
ია ახლა 24-საათიანი გრაფიკით მუშაობს, ორ დღეში ერთხელ. გვიყვება რომ იყო პერიოდი, როდესაც სამ სამსახურშიც იყო. შვილები ხშირად სთხოვენ, რომ არ იმუშაოს, ან პროფესია შეიცვალოს. ამბობს, რომ შეუძლებელია, სამედიცინო სფეროში ღირსეული პირობებით იცხოვრო.
“ვერ იპოვით ექთანს რომ მუშაობდეს მხოლოდ ერთ სამსახურში. ხელფასების გამო ყველა მუშაობს ორგან, სამგან და ერთმანეთს როცა ვეკონტაქტებით და ვეუბნებით, ყველგან ერთი პრობლემაა, ყველგან არის ბევრი პაციენტი და ცოტა ექთანი. და ეს არ არის მხოლოდ იმიტომ, რომ არის კადრის ნაკლებობა, მაგალითად, იმიტომ რომ ცოტა სწავლობს ამ პროფესიას… თვითონ კლინიკები აკეთებენ ეკონომიას და თვითონ კლინიკები ამცირებენ კადრს”.
ია გვეუბნება, რომ ამ მოცემულობით, როდესაც კლინიკები თანაშემწეებისა და ექთნების რაოდენობებს ამცირებენ, პაციენტის უსაფრთხოება ვეღარ იქნება დაცული. ერთ ექთანს თვის განმავლობაში შეიძლება მინიმუმ 8 მორიგეობა, ანუ რვაჯერ გათენება მოუწიოს, თუმცა თუ 2 ან 3 ადგილას მუშაობს, 16 მორიგეობაც მოსალოდნელია.
სხვის ჯანმრთელობაზე მოდარაჯეებს საკუთარ ჯანმრთელობაზე ზრუნვის დრო და ფინანსები არ აქვთ.
“ყველაზე დიდი უბედურება კიდევ არის ის, რომ ჩვენ, სამედიცინო პერსონალს არ გვაქვს სამედიცინო დაზღვევა და ელემენტარული კვლევები რომ დაგვჭირდეს, ჩვენი მინიმალური ხელფასებიდან მოგვიწევს თანხის გადახდა და ფაქტობრივად, ვერ ვახერხებთ ჩვენს ჯანმრთელობაზე ზრუნვას”.
მიუხედავად იმისა, რომ ანაზღაურება ძალიან მნიშვნელოვანია, ხელფასი არ არის ის, რაც ყველაზე მეტად აწუხებს. უნდა რომ ისეთი შრომისუნარიანობა ჰქონდეს, როგორიც პაციენტებს სჭირდებათ.
“ყველაზე მეტად მაწუხებს ის, რომ პაციენტი არის ხშირად უკმაყოფილო, იმიტომ რომ ფიზიკურად ვერ ვასწრებთ მათ ისეთ მოვლას, როგორიც სჭირდებათ. შემთხვევას გავიხსენებ პედიატრიიდან, მყავდა 12 პაციენტი. მივიღე საყვედური იმიტომ რომ ვერ მოვასწარი ინჰალაცია გამეკეთებინა ერთისთვის, როცა მეორეს უფრო ვჭირდებოდი. ეს ვერ გაიგო პაციენტმა. მართალიც არის, იმიტომ არის კლინიკაში, რომ ჭირდება მომსახურება. მაგრამ ვერ მივედი, იმიტომ რომ ძალიან ბევრი პაციენტი მყავდა”.
ამბობს, რომ კოვიდის დროს ეს პრობლემა კიდევ უფრო საყურადღებო იყო. მაშინ პაციენტებს ძირითადად სუნთქვის სირთულეები ჰქონდათ და ჟანგბადზე იყვნენ დამოკიდებული.
“ვიყავი იქ, სადაც უფრო მეტად ვჭირდებოდი პაციენტს, მაგრამ სხვა პაციენტსაც ჰქონდა პრეტენზია რომ მასთანაც ვყოფილიყავით. დღესდღეობითაც ხშირად არის ასეთი საყვედური, რომ რატომ არ ხარ იქ, სადაც ჭირდები. ვერ ხარ, იმიტომ რომ ფიზიკურად ვერ ასწრებ, ხარ ერთი და გაქვს ორი ხელი და ორი ფეხი ხომ, ვერ ასწრებ უბრალოდ”.
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, საექთნო პერსონალის რიცხოვნობა 2023 წელს 21000 იყო. 2016 წლიდან 2021 წლამდე ექთნების რაოდენობა მცირედით, თუმცა იზრდებოდა, 2021 წლის შემდეგ კი იკლებს. ნიშანდობლივია, რომ კლება სწორედ კოვიდის შემდგომ პერიოდს უკავშირდება.
“კოვიდის პერიოდმა ექთნებზე გადაიარა, უმძიმესი პერიოდი გამოვიარეთ” — გვეუბნება უფროსი ექთანი, ნათია ცანავა. პაციენტების რაოდენობა გაზრდილი, მედპერსონალი არასაკმარისი, გზები ჩაკეტილი, ტრანსპორტირება გართულებული, პასუხისმგებლობა გაზრდილი — ასე აჯამებს მოცემულობას, რაც კოვიდის დროს გამოიარეს.
“ხშირად ექთნებს უზრუნველვყოფდით ჩვენი ფინანსებით, ჩვენც ვდებდით თანხას, რომ ოღონდ ექთანი მომეყვანა. სამი თვის მანძილზე სანიტრის მოყვანა ვერ ხერხდებოდა კლინიკაში, იმიტომ რომ მოგეხსენებათ, სანიტრები ძალიან მინიმალურ ხელფასზე მუშაობენ და სამი თვის მანძილზე ზოგი კასპიდან იყო ჩამოსაყვანი, ზოგი გორიდან. ფიზიკურად ვერ მიდიოდა მანქანა და ვერ ჩამოჰყავდა. ექთანმა, უფროსმა ექთანმა, ყველამ ვიმუშავეთ, ანუ როგორც პაციენტებთან, ასევე ვალაგებდით, ყველაფერს ვაკეთებდით. მიუხედავად იმისა, რომ პაციენტისთვის უნდა მიგვეხედა, კიდევ დამატებითი საქმე გამოგვიჩნდა”.
კოვიდმა შესაძლოა პრობლემები თვალსაჩინო გახადა, თუმცა ჯანდაცვის სფეროში არასახარბიელო შრომით პირობებზე, ექთნების დეფიციტსა და სხვა გამოწვევებზე ამბები მანამდეც ჟღერდებოდა. მაგალითად, ექთნების შრომის შესწავლის, ანალიზისა და დისკუსიისთვის სივრცის შესაქმნელად პროფკავშირმა “სოლიდარობის ქსელმა” 2019 წელს კვლევა ჩაატარა — “ექთნების შრომის პირობები საქართველოში”. კვლევის ფარგლებში ორგანიზაციამ 2018 წელს 200 მედდა და სანიტარი გამოჰკითხა 10 სხვადასხვა დაწესებულებაში.
ამ დოკუმენტით ირკვევა, რომ თუ საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით ერთ ექთანზე საშუალოდ 4 პაციენტი გამოიყოფა (დამოკიდებულია საავადმყოფოზე, განყოფილებაზე), საქართველოში ერთ ექთანს უმეტესად 11 და მეტი პაციენტის მოვლა უწევს.
“სამუშაო ტვირთი, პასუხისმგებლობა და ფსიქოლოგიური დაძაბულობა საკმაოდ დიდია განსაკუთრებით ექთნების შემთხვევაში. კადრების სიმცირე და სამუშაოს მოცულობის სიდიდე, ექთნებს აიძულებს პრიორიტეტების განსაზღვრას, თუ რა სამუშაო შეასრულონ, ვის დაუთმონ მეტი დრო, ვის ტკივილზე იფიქრონ და სხვა”, — ვკითხულობთ კვლევაში.
კვლევის რესპონდენტები სამსახურიდან წასვლის მთავარ მიზეზებად ხელფასს, სამუშაოს მოცულობას, ფიზიკურ დატვირთვას, კადრების ნაკლებობასა და დაუფასებელ შრომას ასახელებენ.
კვლევაში ვკითხულობთ რომ, პაციენტის მკურნალობის დაწყებიდან, ექიმის მიერ დანიშნულების დაწერის შემდეგ სამუშაო ტვირთი და პასუხისმგებლობა სრულიად ექთანზე გადადის, სწორედ ექთნები ასრულებენ ექიმის დანიშნულებას:
- ზრუნავენ პაციენტზე როგორც ფიზიკურად, ასევე მენტალურად;
- ავსებენ პაციენტის შესახებ დოკუმენტაციას;
- აწარმოებენ წამლების აღრიცხვას;
- აწესრიგებენ პალატებსა და სამანიპულაციო იარაღებს;
- პაციენტებს საჭირო კვლევებს უტარებენ;
- ექიმის დანიშნულ მანიპულაციებს ასრულებენ.
ექთანი ქალების სამუშაო პირობები და სოციალურ გარანტიები შეფასებულია 2022 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშშიც: სოციალური დაცვის სისტემის ძირითადი გამოწვევები სხვადასხვა დაუცველი ჯგუფებისათვის საქართველოში.
ზეგანაკვეთური მუშაობა, არასათანადო ანაზღაურება, შრომა კოვიდის დროს, სოციალური პოლიტიკის არარსებობა ექთნების მიმართ— სწორედ ეს საკითხებია ძირითადად განხილული.
“ექთნების შრომის მძიმე პირობებზე საუბრისას უნდა აღინიშნოს, ექთნების მხრიდან კანონმდებლობით დაწესებული შვებულებით სათანადოდ სარგებლობის პრობლემაც. ფოკუს-ჯგუფის მონაწილეთა განცხადებით, იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე კოლეგა შვებულებაში გადის, მათი სამუშაო გრაფიკი თითქმის ორმაგდება. მათი მორიგეობის ოდენობა შვებულებაში გასული თანამშრომლის შესასრულებელი სამუშაოს გადანაწილების გამო იზრდება. დამატებით შესრულებული სამუშაოს ანაზღაურება კი არ ხდება. დამკვიდრებული პრაქტიკის გამო შეიძლება ითქვას, რომ მედდები საკუთარი კუთვნილი შვებულებით, რომელიც შრომის კოდექსით არის განსაზღვრული, ვერ სარგებლობენ, მათ შვებულების გამოყენება ერთმანეთის დამატებითი საათებით მუშაობის ხარჯზე უწევთ”.
სწორედ შვებულება და ბიულეტენი იყო ერთ-ერთი თემა, რაზეც ნათია ცანავამ ყურადღება გაამახვილა.
“ზოგ კლინიკაში არის შვებულება ანაზღაურებადი, მაგრამ ფიზიკურად არ არის კადრი რომ გაგიშვან შვებულებაში. ზოგჯერ ასე ხდება ხოლმე, ჯერ შენ უნდა უმორიგეო, მერე მან უნდა გიმორიგეოს და ანუ ორმაგი დატვირთვა გამოდის. ბიულეტენს რაც შეეხება, ზოგან არის ანაზღაურებადი, მაგრამ ზუსტად რამდენს გიხდიან, ეს ყოველთვის გაურკვეველია. ზოგ კლინიკაში ამბობენ, რომ თუ ერთი შტატი გაქვს მხოლოდ, მაგ შემთხვევაში არის ანაზღაურებადი ბიულეტენიც და შვებულებაც, მაგრამ საქართველოში, როგორც მოგეხსენებათ, ერთი შტატი არავის არ აქვს, ანუ ყველას აქვს დამატებული მორიგეობები თანხის გამო”.
ნათია ერთ-ერთია იმ ექთნებს შორის, რომლებიც პროფესიაში დარჩნენ, მაგრამ არასახარბიელო შრომითი პირობების გამო სხვა ქვეყანაში გააგრძელეს მოღვაწეობა.
2008 წლიდან 2024 წლამდე ნათია ცანავა არაერთ კლინიკაში, ბავშვთა რეანიმაციაში როგორც ექთნად, ასევე უფროს ექთნად მუშაობდა. საქართველოში 16-წლიანი შრომის შემდეგ გერმანიაში წავიდა. წასვლის გადაწყვეტილება ძალიან რთული და სტრესული იყო. ამბობს, საზღვარგარეთ კარგია, თუმცა ჩემს ქვეყანაში, ჩემს კოლეგებთან ერთად მუშაობით ძალიან კმაყოფილი ვიყავი და ხელფასი, რომ ადეკვატური და ღირსეული ყოფილიყო, არასდროს წავიდოდიო.
“სხვა გზა უბრალოდ არ მქონდა. მე რამდენიმე კლინიკაში ვიმუშავე, მაგრამ ხელფასი ყველგან ერთი და იგივეა, სადაც არ უნდა წახვიდე და თან ყველგან ბევრი უნდა იმუშაო. გარდა ამისა, პასუხისმგებლობა გაქვს ყველაზე და ყველაფერზე. ეს შეიძლება გაგრძელდეს ერთი წელი, ორი, სამი, ჩემს შემთხვევაში 16 წელი გაგრძელდა, მაგრამ არის რაღაცები, რომ მერე უბრალოდ ვეღარ აგრძელებ ამ ყველაფერს და გჭირდება თანხაც, რომ გააგრძელო შენც ცხოვრება, ელემენტარული ჯანმრთელობას იქ ტოვებ, სულ რომ იქ ხარ”.
ექთნის შრომა მძიმეა, მითუმეტეს რეანიმაციაში, ამბობს ნათია. თავადაც მუშაობდა, იღლებოდა, ხელფასიც არასაკმარისი იყო, თუმცა ორმაგად დამთრგუნველი და ორმაგად სტრესული იყო მისთვის ის, რომ თანამშრომლებსაც არ ჰქონდათ სათანადო დაფასება და შესაბამისი ხელფასი. მიუხედავად იმისა, რომ ნათიას, როგორც უფროსი ექთნის, სამუშაო 5 საათზე სრულდებოდა, იშვიათად ტოვებდა კლინიკას ამ დროს. სამუშაო დღე ყოველთვის გაცილებით ადრე იწყებოდა და გვიან მთავრდებოდა. სამსახურიდან გასულა რვა საათზე, ღამის ათზე, თორმეტზე, ორზე, ოთხზე. რამდენიმე დღეც გაუტარებია კლინიკაში.
“რატომ ხარ აქ? უკითხავთ, თუნდაც დირექტორს. მაშინ ვერ აკეთებ შენს საქმეს? მე როგორ ვერ ვაკეთებ ჩემს საქმეს, დღის მანძილზე, უფროსი ექთნის მოვალეობებს შევასრულებ, ვთქვათ 5 საათამდე, მაგრამ როცა პაციენტს უჭირს, როცა ექთანს დახმარება სჭირდება, არ შეიძლება რომ არ მივიდე პაციენტთან, ანუ ჩემი დრო ამაში გადის, იმიტომ რომ მე არ მყავს საკმარისი რაოდენობით ექთანი, რომ მიხედონ პაციენტებს”.
ღირსეული პირობებისთვის ექთნების ნაწილი ემიგრაციაში მიდის, ნაწილი კი, სხვა მიმართულებით საქმდება.
“ექთნების უმრავლესობა წავიდა კოსმეტოლოგიაში. საქმე სტრესული არ არის, მეტი ხელფასია. ზოგადად კი, პროფესიიდან ისეთი ექთნები წავიდნენ, რომ არ შეიძლებოდა მათი საზღვარგარეთ გაშვება. […] არავის უნდა მედიცინაში ისევ მობრუნება, იმიტომ რომ 600 ლარად შეუძლებელია, ადამიანმა შვილები დატოვოს და კლინიკაში მოვიდეს, იმორიგეოს და მეორე დღეს სრულყოფილად ბავშვსაც მიხედოს”.
კადრების დეფიციტიდან გამომდინარე, სწორედ პაციენტისა და ექთნის თანაფარდობა არის მნიშვნელოვანი გამოწვევა. ანაზღაურების საკითხი, სპეციალისტების ნაკლებობა, პაციენტების დაფინანსება, კლინიკების რაოდენობა და კონტროლი — ნათია მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო მიდგომა არის შესაცვლელი ჯანდაცვის სფეროს მიმართ.
“თუ ექთნები არ გვყავს, თუ ექიმები არ გვყავს, მაშინ რატომ გვაქვს ამდენი კლინიკა, ანუ რისთვის გვაქვს ეს კლინიკები? რაღაცა არასწორად ხდება ეს გადანაწილება. არ არის ამდენი კლინიკაც საჭირო საქართველოში, იმიტომ რომ ჩვენ არ გვაქვს ამის რესურსი. პაციენტი, რა თქმა უნდა, გვყავს, მაგრამ ხარისხი იკარგება, მერე ინფექციები მოდის ამ ბევრ პაციენტთან და ერთი ექთანი, რომ ამდენ პაციენტთან მუშაობს არაფრით არ შეიძლება. ხანგრძლივდება დაყოვნება, მერე სიკვდილიანობაც არის და არაფრით შეიძლება ეს, აუცილებლად უნდა გააკონტროლოს ჯანდაცვამ”.
ნათიამ გერმანიაში წელიწადი და სამი თვე იმუშავა. რადგანაც დიპლომის აღიარების პროცედურა არ იყო დასრულებული, ექთნის ხელფასი ჯერ არ ჰქონდა დანიშნული, თუმცა იმ ანაზღაურებით გერმანიაში თავსაც ირჩენდა და ოჯახსაც უგზავნიდა. ახლა საქართველოშია და უკვე აქვს შეთავაზება კლინიკებიდან, თუმცა ამბობს, რომ არ იწყებს მუშაობას, რადგან პირობები არ გამოსწორებულა, გაუარესებულიც კი არის. თვითონ კი, საქმეს ყოველთვის მეტს აკეთებს, ვიდრე ევალება, უნდა რომ პაციენტები კარგად იყვნენ. ჯერ აქ არის, მაგრამ კვლავ გერმანიაში აპირებს სამუშაოდ დაბრუნებას.
“შეიძლება ხმამაღალი ნათქვამია, მაგრამ მე ამ საქმეს შევწირე ჩემი დრო და ჯანმრთელობა. საქართველოში რამდენიმე კლინიკაში მიმუშავია ექთნად და მაქსიმუმ იყო 5 ლარი საათში ანაზღაურება. ბოლოს, მქონდა 1200-1400 ლარი, მე მაგაზე მეტი არ მქონია. გერმანიას რაც შეეხება, ექთანს აქვს 3000-3500 ევრო. უფროს ექთანს რაც შეეხება, დაახლოებით 5000-5500 ევრო აქვს, თქვენ წარმოიდგინეთ ახლა ექთანს საქართველოში გზის ფულად არ ყოფნის 600-700 ლარი რო აქვთ, გზის ფულად არ ჰყოფნით და გერმანიაში თქვენ წარმოიდგინეთ, რომ აქედან ექთნები რომ მიდიან, ჩაჰყავთ ოჯახი, ქმარი, ზოგს ორი შვილი ჰყავს, იქ ჰყოფნით ბინის გადასახადში, სხვა გადასახადში, თავს ირჩენენ, მიდიან საქართველოში, მოდიან ანუ, წარმოიდგინეთ თქვენ ახლა როგორ ჰყოფნით იმათ და ჩვენ რაში გვყოფნის? არაფერში არ გვყოფნის ეს ხელფასი”.
ფიქრობს, რომ შეიძლება 3500 ევრო, ან ლარი საქართველოში არ იყოს ხელფასი, თუმცა უნდა იყოს მინიმუმ ისეთი ანაზღაურება და გრაფიკი, რომ ადამიანებს უღირდეთ მუშაობა და ემიგრაცია არ იყოს ერთადერთი გამოსავალი. გარდა ფიზიკური დაღლისა, ექთნების შრომა ემოციური და სტრესულიც არის.
“ბავშვები [პაციენტები] ისეთები არიან, რომ შეუძლებელია თქვა, დავიღალე, მაგ შემთხვევაში ვერ იტყვი ამ სიტყვებს, არ გაქვს იმის უფლება. ხედავ, ვიღაცას შვილი უკვდება, შენთვისაც ძალიან სტრესულია, უვლი იმ პაციენტს, ან ხშირ შემთხვევაში პედიატრიულშიც რომ მიმუშავია, გაზრდილი ბავშვი რომ უკვდება მშობელს, აი, ეს შენზეც ისე მოქმედებს, რომ განგრევს ადამიანს, მითუმეტეს თუ ისე არის რომ რაღაცას ვერ უკეთებ, არ არის ამის საშუალება”.
გარდა ფიზიკურად რთული სამუშაო პირობებისა, ხშირად პრობლემაა დამოკიდებულება. ნათია გვეუბნება, რომ სოციალურ ქსელებში, ჯგუფებში, ხშირად შეხვედრია პოსტები სწორედ მსგავს გამოცდილებებზე.
“ექთანი, რომელიც ამ ხელფასზე მუშაობს, არ არის მონა. მას თუ რამე პრეტენზია აქვს და გამოხატავს ამას, უნდა მოუსმინო. ხშირად ვკითხულობ განცხადებებს, რომ თანხა არ დაურიცხეს, სადაც წერენ რომ ინტერვიუზე მოატყუეს, ზოგი კლინიკა შეურაცხყოფას აყენებს, ესეც გასაკონტროლებელია. ასეთი ტექსტებიც არის, შენ წახვალ და სხვა მოვა. ეს ხომ არ არის ისეთი საქმე, რომ ადგეს თანამშრომელი და წავიდეს. კი, სხვა სამსახურში რომ ადგეს და წავიდეს, შეიძლება არაფერ დაგიზარალდეს, მაგრამ შენ რომ პაციენტი გრჩება უექთნოდ, პაციენტი ზარალდება”.
ამ თემაზე მომზადებული კვლევების მიხედვით ირკვევა, რომ ექთნების დეფიციტის დროს პაციენტის ჯანმრთელობასთან ერთად საფრთხე ექთნების ჯანმრთელობასაც ექმნება. ხშირია “გადაწვის” შემთხვევები სამსახურში, სხვადასხვა მანიპულაციის გამოტოვების შემთხვევები, უფრო და უფრო დიდია რისკი ექთნებში პროფესიული დაავადების განვითარების და ასევე, რაც საყურადღებოა საფრთხე ექმნება პაციენტის ჯანმრთელობას.
ექთნებისა და პაციენტების თანაფარდობის პრობლემურობა აღწერილია ჯანდაცვის სფეროს ბარომეტრშიც, რომელიც საერთაშორისო ფონდმა “კურაციომ” 2022 წელს გამოაქვეყნა. ქვეთავში — ადამიანური რესურსი ჯანდაცვის სექტორში ვკითხულობთ:
ჯანდაცვის სექტორში დასაქმებული ადამიანების რაოდენობით საქართველო მკვეთრად განსხვავდება ევროპის საშუალო მაჩვენებლებისგან:
- ექიმებით უზრუნველყოფის მაჩვენებელი 100000 მოსახლეზე 1.8-ჯერ აღემატება ევროპის საშუალოს;
- ექთნების რაოდენობა (100000 მოსახლეზე) 1.3-ჯერ ნაკლებია ევროპის საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით;
- საქართველოში ექთანი/ექიმის თანაფარდობა ბოლო 5 წლის განმავლობაში არ აღემატება 0.9-ს. მაშინ როდესაც ევროპის რეგიონის და ევროკავშირის ქვეყნებში ერთ ექიმზე საშუალოდ 2 ექთანი მოდის. ეს ყოველივე ეჭვქვეშ აყენებს მიწოდებული სამედიცინო სერვისის ხარისხს;
- სამედიცინო პერსონალის გეოგრაფიული განაწილება ქვეყანაში არათანაბარია. მიუხედავად იმისა, რომ თბილისშია თავმოყრილი სამედიცინო დაწესებულებების დიდი ნაწილი, სამედიცინო კადრების გეოგრაფიულ განაწილებაში კვლავ დიდია სხვაობა თბილისსა და რეგიონებში.
საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში ექთნების სიმცირე რომ არის, 2023 წლის ეფექტიანობის აუდიტის შედეგადაც გამოვლინდა. სხვა საკანონმდებლო ცვლილებებთან ერთად, სახელმწიფომ პრობლემის საპასუხოდ რეფორმა დააანონსა. სამედიცინო პერსონალის სავალდებულო მინიმალური საათობრივი ანაზღაურების რეფორმის პირველი ეტაპი 2023 წელს დაიწყო. რომლის მიხედვითაც ექიმების მინიმალური ანაზღაურება საათში 7 ლარით (თვეში მინიმუმ 1260 ლარი), ექთნების კი საათში 4.4 ლარით (თვეში მინიმუმ 792 ლარი) განისაზღვრა.
2024 წლის პირველი იანვრიდან სამედიცინო პერსონალისთვის საათობრივი მინიმალური ანაზღაურების რეფორმა გაფართოვებაც დააანონსეს. ჯანდაცვის სამინისტროს ცნობით, მინიმალური სახელფასო ზღვარი დაუწესდებათ შემდეგ პოზიციებზე დასაქმებულ სამედიცინო პერსონალს:
- უმცროსი ექიმი — თვეში, არანაკლებ 960 ლარი (საათში — 5 ლარი) დარიცხული;
- ექთნის თანაშემწე — თვეში არანაკლებ 672 ლარი (საათში — 3,5 ლარი) დარიცხული;
- ბებიაქალი — თვეში, არანაკლებ 844 ლარი (საათში — 4,4 ლარი) დარიცხული;
- სანიტარი — თვეში არანაკლებ 576 ლარი (საათში — 3 ლარი ) დარიცხული;
ექთნების დეფიციტის პრობლემის მოსაგვარებლად მიღებული ერთ-ერთი ზომა სწორედ ეს არის. თუმცა ამ სფეროს წარმომადგენლები კვლავ მიმართავენ ერთმანეთს და რჩევებს ეკითხებიან, თუ როგორ წავიდნენ და დასაქმდნენ, მაგალითად გერმანიაში. მსგავსი ვაკანსიებიც ადვილად იძებნება, სადაც მინიმალური ხელფასი არა 792 ლარი, არამედ საწყისი ანაზღაურებაც კი უფრო მეტია:
“როგორ დავსაქმდე გერმანიაში, როგორი პირობებია, ექთნის მოვალეობაზეც ჩაწერე რა ვიდეო, ბებია ქალის დიპლომი ვისაც აქვს, აქვს რაიმე შანსი ექთნად მუშაობის დაწყების?”,”რა პროგრამით ხარ წასული? უნდა ჩამოვიდე თუ არა გერმანიაში? ღირს ჩამოსვლა?” — ეკითხებიან სალომე ჩოკოშვილსაც, ექთანს, რომელიც ბოლო ერთი წელია გერმანიაში მუშაობს.
კითხვებით ბევრი მიმართავდა, ამიტომ სოციალურ ქსელებში თავისი პლატფორმა შექმნა და ახლა სამედიცინო სფეროსთან, გერმანიაში ცხოვრებასთან და მუშაობასთან დაკავშირებით საინფორმაციო ვიდეოებსაც წერს.
“ცოტა რთული არის ამდენი შემოსული შეტყობინება აკონტროლო და ყველას უპასუხო, ყოველდღიურად გაიმეორო, დღეში რამდენჯერმე ერთი და იგივე, როგორ და რა, ამან მიმიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ შესაძლებელი იყო რაღაც გვერდის შექმნა, სადაც ვიდეოებს ჩავწერდი და უბრალოდ გულწრფელად გავუზიარებდი იმ გზას, რაც შეიძლება გამოიარონ ადამიანებმა”.
სალომე გერმანიაში წასვლამდე საქართველოში ექთნად ერთი წლის განმავლობაში მუშაობდა. ამბობს, რომ გაუმართლა კლინიკაშიც, სადაც იყო დასაქმებული და კოლეგებშიც, ვისთან ერთადაც აქ მუშაობდა. თუმცა პროფესიული განვითარებისა და წინსვლისთვის გერმანიაში წასვლის გადაწყვეტილება მიიღო.
“პრაქტიკული გამოცდილება არ მაქვს დიდი. თეორიულად ვცდილობ, რომ ცოდნა ყოველდღიურად გავიღრმაო, რადგან მედიცინა მუდმივად ვითარდება. ჩემთვის პირადად ყველაზე ძვირფასი არის ჯანმრთელობა და მინდა, რომ ამ ყველაზე ძვირფასის შენარჩუნებაში დავეხმარო ადამიანს. ეს იყო ჩემი მოტივაცია ბავშვობიდან, რატომ ავირჩიე საერთოდ სამედიცინო სფერო”.
თანამედროვე სამედიცინო ტექნოლოგია, ინტერესი, თუ რა ხდება სხვა ქვეყანაში ამ სფეროში და ანაზღაურება — ამ სამი გარემოების გამო სალომესთვის გერმანიაში მუშაობა საინტერესო იყო. ერთი წელია რაც გერმანიაშია და განსხვავებაც ძალიან ნათელია. გარდა ნორმირებული სამუშაო გრაფიკისა და შესაბამისი ანაზღაურებისა, ექთნის მოვალეობები რადიკალურად განსხვავდება, ასევე დიდი სხვაობაა ექიმისა და ექთნის დამოკიდებულებაში, გვიყვება სალომე.
“მაგალითად საქართველოში ძალიან ბევრი ევალება ექთანს, ბევრი მანიპულაცია და ისეთი ჩარევები, რასაც გერმანიაში ექიმი აკეთებს. გარდა ამისა, შეიძლება გაქვს იმის მონაცემები და რესურსი, რომ ექიმმა რაღაც გთხოვოს, ნებართვა გქონდეს შენც რომ გააკეთო და იქიდან გამომდინარე, რომ ექიმი დატვირთული არის, შენ აიღო და შენ გააკეთო ის მანიპულაცია.
გერმანიას რაც შეეხება, ექთანი აქ განიმარტება, როგორც პაციენტზე მზრუნველი ადამიანი/პროფესიონალი და აქ ამდენი მანიპულაცია და სამედიცინო პროფესიული ჩარევები არ შედის შენს მოვალეობებში, ძირითადი შენი მოვალეობა არის პაციენტზე ზრუნვა. ასევე, ექთნისა და ექიმის ურთიერთობასაც თუ შევადარებთ, საკმაოდ გამიჯნული არის. ექიმი არის ექიმი, ექთანი არის ექთანი და ერთმანეთს არასდროს არ კვეთს. ყველას თავისი ფუნქცია-მოვალეობა აქვს”.
თუკი ქართველი ექთნებისთვის ნაკლები მოვალეობა არის უჩვეულო, გერმანელ კოლეგებს ქართველების ყოვლისმომცველობით ცოდნა და გამოცდილება აოცებთ. უთქვამთ კიდეც, რომ საქართველოში ექთნის პროფესია ექიმის დონეზე არის.
“ზოგადად, აქ, ვამტკიცებთ რომ გამორჩეულები ვართ ქართველები. ყველა აღნიშნავს ამას ნამდვილად, რომ ძალიან დიდი ცოდნა და რესურსი გვაქვს, რითაც შეგვიძლია გავაოცოთ ნებისმიერი სხვა ადამიანი”.
მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ბევრი რაღაც იცი, გერმანიაში იწყებ ნულიდან, გვეუბნება სალომე. ქართული საექთნო დიპლომი გერმანულ დიპლომთან არ არის გათანაბრებული, ამიტომ შესაძლოა, ჯერ ექთნის დამხმარედ დასაქმდეს საქართველოდან წასული. გარკვეული პერიოდიც საჭიროა დიპლომის ასაღიარებლად, ასევე ექთანმა ენის ბარიერი უნდა დაძლიოს და სხვადასხვა გამოცდა ჩააბაროს. სალომე რახან ახალჩასულია, ჯერ ექთნის დამხმარეა და გამოცდას ელოდება.
“როდესაც ხარ დამწყები, პრაქტიკანტი, ექთნის დამხმარედ მოიაზრები ამ დროს, ხელფასი გადასახადების შემდეგ 1500 ევროდან 2500 ევრომდე მერყეობს. როდესაც უკვე ექთანი ხარ, იწყება 2500 ევროდან დაახლოებით 4000 ევრომდე.
მე აღვნიშნავ კიდევ ერთხელ, რომ ქართველების ხელფასი და ადგილობრივების ხელფასი, არა მხოლოდ ქართველების, ასე ვთქვათ “ჩამოსულების”, განსხვავდება, იმიტომ რომ უფრო მეტი გამოცდილება და ცოდნა აქვთ შეძენილი ადგილობრივებს. ცოტა განსხვავდება, თუმცა “ჩამოსულების” ექთნების ხელფასი დაახლოებით ასე მერყეობს — 2500 ევროდან 4000 ევრომდე”.
გერმანიაში პროფესიაში დაწინაურება-განვითარების სქემაც სხვაგვარია. ამიტომ ანაზღაურება შესაძლოა მიმართულებებზე იყოს დამოკიდებული. სალომე ახლა კარდიოლოგიურ განყოფილებაში მუშაობს, როგორც მიმართულებით, ასევე კოლეგებთან მუშაობით კმაყოფილია და ფიქრობს მომავალიც ამ სფეროს დაუკავშიროს. პროფესიული განვითარების პარალელურად კი, სალომე საინფორმაციო ვიდეოების ჩაწერას და გაზიარებასაც აგრძელებს და ხალხს ურჩევს, რომ ბაზარზე ყველა დამსაქმებელს არ ენდონ, რადგანაც ბევრი იტყუება. თუ ვის უწევს რეკომენდაციას, ამას თავის ვიდეოებშიც ჰყვება.
იას, ნათიას და სალომეს გამოცდილება არ არის ერთეული. ეს ეხებათ როგორც სხვა ექთნებს, ასევე პაციენტებსაც და ზოგადად ჯანდაცვის სფეროს. ექთნების დეფიციტს თავად ჯანდაცვის სამინისტრო სფეროს ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად ასახელებს . 2024 წლის სამოქმედო გეგმის თანახმად, 2030 წელს სამედიცინო დაწესებულებებში ექიმებზე 2-ჯერ მეტი ექთანი იმუშავებს. ასევე, იგეგმება ექთნების ჩართვა უწყვეტი განათლების სისტემაში. თუმცა ჯერ-ჯერობით, ეს ყველაფერი კვლავ შორეულ გეგმად რჩება, მოცემულობა კი შემდეგია: ექთნები ემიგრაციაში მიდიან, ან სფეროს იცვლიან, ვინც პროფესიაში რჩება უფრო დატვირთული რეჟიმითა და კვლავ არასათანადო ანაზღაურებით აგრძელებს შრომას. შეუფერებელი პირობების გამო ექთნების გადაღლა და გადაწვა კი, პირდაპირ მომსახურების ხარისხსა და პაციენტების ჯანმრთელობაზე აისახება.