ვენერა ჩოთალიშვილი 90 წლის ქალია, სოფელ წინანდლიდან. პროფესიით ეკონომისტია. სიამაყით გვეუბნება, რომ სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის ეკონომიკა-ორგანიზაციის ფაკულტეტი დაამთავრა და 40-ზე მეტი წელი თავისი პროფესიით მუშაობდა, აქედან უმეტესობა — კოლმეურნობაში საგეგმო განყოფილების ხელმძღვანელად. ახლა ბაღ-ბოსტანს, სახლს უვლის და, შვილების სურვილის მიუხედავად, თბილისში გადასვლა არ სურს.
მედია აპრილის ჯგუფი ვენერას კვირა დღეს, ნაშუადღევს ვეწვიეთ. შვილთან, თეო ხატიაშვილთან, ერთად სახლის აივანზე დაგვხვდა და ღიმილით ვერანდისკენ გაგვიძღვა, სადაც მეტი ჩრდილის და სიგრილის მოლოდინი ჰქონდა. თან გვიყვებოდა, როცა ჩემი ქმარი ცოცხალი იყო, სახლში ხშირად გვქონდა სტუმრიანობაო.
ბევრი საკითხი განვიხილეთ, თუმცა მისი ისტორიების უმრავლესობა შრომის მნიშვნელობას ეხებოდა. ბავშვობაზე საუბრის დროსაც კი ის გვითხრა, ისეთ ოჯახში ვიყავი გაზრდილი, სკოლიდან რომ მოვიდოდით მე და ჩემი და, ვენახებში მივდიოდით, რათა დედას მივხმარებოდითო. ისე ვიყავით შრომას შეჩვეული, რომ სხვა არაფერი გვინდოდაო. ახლაც ასეა.
ინტერვიუ მის პროფესიაზე და განათლებაზე საუბრით დავიწყეთ. ხაზი გაუსვა, რომ საბჭოთა კავშირში უმაღლესი განათლების მიღება მხოლოდ რჩეულთა ხვედრი იყო, მაგრამ იმედი ჰქონდა, მის ფაკულტეტზე ყველა ნაცნობობით არ მოხვდებოდა და ერთი ადგილი მაინც იქნებოდა თავისუფალი. ამ იმედით ჩააბარა გამოცდები და გაუმართლა. ახლაც ცხადად ახსოვს, როგორ იმეორებდა საგამოცდო საკითხებს ერთი გამოცდიდან მეორემდე.
“მაშინ ხომ იცით რა სიტუაცია იყო? ვიფიქრე, რომ 75 ადამიანს იღებდნენ და მათში ერთი როგორ ვერ მოხვდებოდა თავისუფალი ადგილით. რომ ჩავაბარე პირველი გამოცდა, ისტორიის, 5-იანი მივიღე.
იქედან მოვდიოდი 5 ნომერი ტრამვაით, ვაკიდან კოლმეურნეობის მოედნამდე მოდიოდა, მეორე გამოცდა იმ ტრამვაიში “ჩავაბარე”, ისე ვიყავი. ვინც რას მეუბნებოდა, მეკითხებოდა, თავიდან ვიწყებდი და ბოლოში გავდიოდი. კმაყოფილი ვიყავი, დავამთავრე საშუალო სკოლა და მოვეწყვე იმ წელსვე”.
ამბობს, რომ იმ დროს ერთი “აღიარებული, ცნობილი” ეკონომისტი ქალი მუშაობდა და ძალიან უნდოდა, რომ მასთან ეთანამშრომლა. ასეც მოხდა და როცა კოლმეურნეობა ფულად ანაზღაურებაზე გადავიდა, იქ მიიწვიეს. 40 წელი იმუშავა.
“ვეუბნებოდი, ხელფასი არ მაინტერესებს, თქვენ გვერდით ყოფნა მაინტერესებს, რომ რაღაცა ვისწავლო-მეთქი. კარგი ქალი იყო, საღამოთი გვიანობამდე იჯდა და მე მიწევდა კონსულტაციებს. მერე ისე კმაყოფილი დავრჩი ჩემი მუშობით, რომ დიდი სურვილიც რომ მქონოდა წასვლის, არსად არ გამიშვებდნენ. ჰოდა, ვიყავი, აი, ასე”.
სამსახურიდან წამოსვლა მაშინ გადაწყვიტა, როცა სისტემის განახლება დაიწყო და კომპიუტერებზე გადავიდნენ — 64 წლის ვიყავი, ვეღარ გავუმკლავდებოდიო. იხსენებს, რომ მაშინაც კი მისი წასვლა გააპროტესტეს, ვიღაცებს უთქვამთ ვენერას გაშვება “როგორ გაბედეთო”.
“დავწერე განცხადება, გამათავისუფლეთ-მეთქი. ისეთ ასაკში ვიყავი… კომპიუტერის სწავლება, განსაკუთრებით სოფლის მეურნეობაში, რთულია ძალიან. იქ იმდენი წვრილმანი სამუშაოა, რომ თუ არ დაიხვეწე და კომპიუტერი კარგად არ ისწავლე, ვერ გამოვა ვერაფერი. მერე ძალიან მეხვეწენ… კი არ ვიქებ თავს… 40 წელიწადს ვიმუშავე…”
“სხვათა შორის, მაშინ საქართველოს რესპუბლიკაშიაც დაიწერა, ჩაქვის საბჭოთა მეურნეობაში იყო ასაკიანი კაცი ეკონომისტად… დასავლეთში ჩაქვის საბჭოთა მეურნეობის ეკონომისტიო და აღმოსავლეთში — წინანდლისო”, — იხსენებს და ამატებს, “უსახელო არ ვიყავიო”.
ქმრის გაცნობის ისტორიას რომ გვიყვებოდა, გაიცინა და გვითხრა, “რა დასამალია და იქ [სამსახურში] გავიცანით ერთმანეთი”, აგრონომი იყოო: “შევერთდით და კარგი ოჯახიც გვქონდა”.
ვკითხეთ, გენდერული სტერეოტიპების გათვალისწინებით, რამდენად მიიჩნეოდა საბჭოთა კავშირში ეკონომისტობა “ქალის პროფესიად” და იყვნენ თუ არა ამ სფეროში სხვა ქალებიც. რამდენიმე რეგიონში დასაქმებულთა სახელ-გვარები ჩამოგვითვალა და დაამაატა, რომ ქალები “ერთეულები იყვნენ”.
“არ იყო არსად ისეთი ღონისძიება, რომ მე არ გამოვეძახნე და რაღაცა არ ეკითხნათ. დაინტერესებული ვიყავი. თუ იქნები შვილო, სამსახური თუ გაქვს, ინტერესი უნდა გქონდეს იმისი, რომ იშრომო. რამე ბრძანება ან მომართვა რომ მოდიოდა, იქ მივდიოდი, საიდანაც მოდიოდა ის წერილი და არ ვახორციელებდი, სანამ იქ არ მივიდოდი, რომ ცუდად არ გამეგო რამე. ამიტომ, არცერთ სარევიზიო აქტში ცუდად მოხსენიებული არ ვყოფილვარ. როცა დავრწმუნდებოდი, მაშინ გავაკეთებდი. მაინტერესებდა ჩემი სამსახური და ვაკეთებდი. ზოგი არის ისეთი, რომ მარტო სამსახური უნდა”.
ამბობს, რომ პრობლემები მაშინაც ბევრი იყო და ახლაც არის — ძირითადად, სოციალური მდგომარეობა. მის სრულ გრაფიკიან სამუშაოს სახლის საქმეც ემატებოდა. ამ დროს შვილმა შეახსენა, რომ კარიერულ წინსვლაზე ოჯახის გამო თქვა უარი და ეს ისტორიაც მოგვიყვა, მაგრამ დაამატა, ბევრი არაფერი დამიკარგავსო.
“ეკონომიკის კვლევითი ინსტიტუტი იყო დიღომში, სამსახური შემომთავაზეს, ბინითაც დაგაკმაყოფილებთო. უარი ვუთხარი, მე ოჯახს ვერ მივატოვებ-მეთქი. ესენი პატარები იყვნენ, დედამთილი მყავდა, მამამთილი მყავდა, ოჯახი გვქონდა, თბილი ოჯახი. წასვლა არ მინდოდა, იმიტომ, რომ მე ოჯახში ისეთი სითბო მქონდა, აქედან არსად სხვაგან წასვლა აღარ მინდოდა. მართალია, ბინა იქნებოდა, მაგრამ დიდი ამბავი ახლა, დიღომში თუ…” — ასე ხუმრობით დაასრულა ეს ისტორია, მერე კი საუბრისას კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი, რომ თავისი სპეციალობა ძალიან უყვარდა და თბილისში წასვლა ამის გამოც არ უნდოდა.
ქმრის გარდაცვალების შემდეგ, მასთან მულის (ქმრის და) შვილი ცხოვრობს, შვილები კი შაბათ-კვირას მორიგეობით ჩადიან. ვკითხეთ, ახლა, როცა არ მუშაობს და შვილები სთხოვენ, რატომ ამბობს უარს თბილისში გადასვლაზე. ქალაქის ყოველი ხსენებისას ხუმრობანარევ უარყოფით დამოკიდებულებას გამოხატავს. ბოლოს თქვა:
“უკვე ისე ვარ სოფლის ცხოვრებას მიჩვეული, რომ არ მინდა ქალაქში. თქვენ ჩახვედით და ნახეთ ჩემი ბოსტანი? ახლაც, ეს ასაკიანი სულ ჩემით, თოხია თუ თესვაა, მოვლაა, ვღონიობ ყველაფერს”.
ჩამოგვითვალა, ნიორი და ხახვი უკვე ავიღე და კარტოფილის მოსავალს ველიო, ისიც დაამატა, დიდ ფართობზე პომიდორი მაქვსო. არც ვენახი დავიწყებია — ბოლო 2 წელია, ყურძენს ქარხანაში ვაბარებთო.
ვკითხეთ ამდენწლიანი მუშაობის შემდეგ, დასვენების სურვილი თუ ჰქონია და რატომ არ ანებებს ბაღს თავს. თავი გაიქნია და გვითხრა: “შრომა თუ გიყვარს, ეგ [დასვენება] არ გიყვარს”.
სმენის დაქვეითების გამო, ბოლო რამდენიმე წელია ვენერა ტელევიზორს ვეღარ უყურებს. დღის განმავლობაში მისი დასვენება წიგნების და გაზეთების კითხვაა. ამბობს, რომ შვილები ამარაგებენ და სანამ კითხვას არ დაასრულებს, მანამ წიგნს კარადაში არ აბრუნებს. ბოლოს დათო გაბუნიას “თეთრი მაგნოლია” წაიკითხა. გაზეთები კი მისთვის ინფორმაციის მთავარი წყაროა:
“მა რაა?! მე სმენა ნაკლები მაქვს, ტელევიზორიდან ვერაფერს იმდენს ვერ ვიგებ, მიხარია, რომ გაზეთი მოდის — სურათებით ვცნობ, რაც გადის ეკრანზე, იწერება ამ გაზეთში”.
როცა დავინტერესდით, რას ფიქრობდა ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებზე, მოკლედ გვიპასუხა, ძალიან ბევრ რამესო და მხოლოდ ის დაამატა, ერთსულოვნება არ არისო:
“არ შეუძლიათ, რომ ერნაირი მოაზროვნე ადამიანები ერთად დასხდნენ და მოილაპარაკონ რა გააკეთონ? არ არის ეს. დადიან მარტო, გამოდიან გარეთ. ეგ არაფერს ქვეყანას არა შველის. რა თქვან არ იციან”.
საუბარი სოფლად და ქალაქში მცხოვრები ქალების ყოველდღიურ შრომაზე გადავიდა. ვენერამ დანანებით თქვა, რომ ხშირად სმენია, როცა ქალაქელები მათზე აუგად ლაპარაკობდნენ: “მაგრამ რითა გვჯობიან ისინი აბა? სულ იმას ამბობენ, რომ სოფელში ეს მოხდა და… დაცინიან სოფლის ხალხს. ეს არ არის კარგი”.
დილის 07:00 საათიდან უკვე ბაღშია. ამბობს, გრილა და ამ დროს მაგიტომ ვიწყებ, მაგრამ პერიოდსაც გააჩნიაო. როცა ამოდის “კოხტად საუზმობს”. ბაღ-ბოსტნის საქმეს, ძირითადად, დილას და საღამოს აკეთებს, შუადღისას სახლის საქმეზე და საჭმელზე ზრუნავს.
“2 წელია აღარაფერი მყავს, თორემ სულ ყველაფერი მქონდა: ძროხაც, ღორიც, გოჭებიც, ქათმის გარეშე როგორ შეიძლებოდა ვყოფილიყავი. ახლა აღარ შემიძლია ფიზიკურად”.
ქალისა და კაცის შრომის განსხვავებაზე საუბრისას, პირველ რიგში, გვითხრა, რომ სოფლებში ლამის კაცები აღარ დარჩნენ, რადგან უმეტესობა ემიგრაციაშია წასული. მერე კი დაამატა, რომ ქალს მეტი დატვირთვა აქვს.
“საერთოდ, ჩვენს მამაკაცებს არ აქვთ ტრადიცია, რომ ოჯახის საქმიანობა იცოდნენ და ეს თავისთავად გადადის ქალებზე. ამას გარდა, კიდევ ფიზიკური შრომა. უნდა აღზარდო ბავშვი თავიდან ისე, [რომ ასწავლო სახლში შრომა].”
დასასრულს გვითხრა, რომ ქალს ოჯახიდან დაფასება სჭირდება და ყველას უნდა შეუწყონ ხელი თვითრეალიზებაში: “რათ უნდა აუკრძალო ქალს?!”
ინტერვიუს შემდეგ ვენერამ სახლი და ეზო დაგვათვალიერებინა. ჯერ იმ შუშაბანდში შევედით, სადაც დასვენების საათებში წიგნებს კითხულობს. იქვე გადანახული ოჯახის ფოტოებიც გვაჩვენა და ქმრის ფოტოზე სიამაყით თქვა, ძალიან გვიყვარდა ერთმანეთიო.
მზე ჯერ კიდევ არ იყო გადასული, მაგრამ ბაღში მაინც ჩაგვიყვანა. კიბეებზე გადაადგილება უჭირს, თუმცა დაუზარლად ჩამოვიდა და თავისი ხელით მოვლილი ხილ-ბოსტანი წარგვიდგინა. თან კომენტარებს აკეთებდა: “აი, როგორი პომიდორი გვისხია”.
იქვე ქინძის ნარგავებიც იყო. გაზეთში წავიკითხე, 2 კვირაში ერთხელაც რომ დათესო, ამოვაო და მართლაც ასე მოხდაო.
ბაღ-ბოსტნის საკმაოდ ვრცელი ტერიტორია ნელი ნაბიჯით, მაგრამ მხიარულად მოგვატარა, თან გვამშვიდებდა, აქ ყოფნისას არ ვიღლებიო.
დამშვიდობებისას გვითხრა, არ მეგონა ჩემი შრომა სხვებისთვის საინტერესო თუ იქნებოდა და მადლიერი ვარ დაფასებისთვისო. ხუმრობით დამატა: “აი, რასა ვშვებით აქ ქალები”.
