“პროდუქტების სიას ვაკეთებდი და ისე გავდიოდი, ბაზარი იქნებოდა თუ მაღაზია. ხშირად დედამთილიც თან მახლდა. გათვლილი მქონდა ფული, რაში რამდენი უნდა დამეხარჯა. ბაზარში რომ დამატებით ბოსტნეულზე ან ხილზე მიმსვლოდა თვალი, შეიძლებოდა ფული არ მქონოდა საკმარისი, იმიტომ, რომ წინასწარ რამდენიც მჭირდებოდა, იმდენს მატანდა. საყიდლების შემდეგ, კიდევ ერთხელ ვაბარებდი ანგარიშს. ფურცელზე ვუწერდი, რაში რამდენი გადავიხადე”, — უყვება მედია აპრილს მარიამი, რომელსაც ქმრისგან, ძალადობის სხვა ტიპებთან ერთად, ეკონომიკური ძალადობაც გამოუცდია.
ქალთა მიმართ ძალადობის ეროვნული კვლევის მიხედვით, რომელიც 2023 წლის დეკემბერში გამოქვეყნდა, მარიამის მსგავსი გამოცდილება საქართველოში მცხოვრები ქალების ნახევარს აქვს — ყოველ მეორე ქალს განუცდია ძალადობის ერთი ფორმა მაინც.
ამავე კვლევის მიხედვით, ეკონომიკური ძალადობა ქალების 10%-ს განუცდია, 8.4%-ს აღნიშნული გამოცდილება პარტნიორულ ურთიერთობაში ყოფნისას ჰქონდა.
ეკონომიკური ძალადობის საფუძველი პატრიარქალური სისტემაა, რომელიც მკაცრად განსაზღვრულ გენდერულ როლებს ემყარება — გოგოებს ბავშვობიდან ჩააგონებს, რომ მათი მთავარი “მისია” დაქორწინება, ბავშვების აღზრდა და საოჯახო საქმეების მოგვარებაა, ხოლო კაცს “ფულის შემომტანად” განიხილავენ და უპირატესობას ანიჭებენ ქონების მემკვიდრეობად დატოვებისას.
რა არის ეკონომიკური ძალადობა?
საქართველოს კანონი ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ ეკონომიკურ ძალადობას განმარტავს, როგორც “ქმედებას, რომელიც იწვევს საკვებით, საცხოვრებელი და ნორმალური განვითარების სხვა პირობებით უზრუნველყოფის, საკუთრებისა და შრომის უფლებების განხორციელების, აგრეთვე თანასაკუთრებაში არსებული ქონებით სარგებლობისა და კუთვნილი წილის განკარგვის უფლების შეზღუდვას”.
ორგანიზაცია საფარის 2023 წლის ოქტომბერში გამოქვეყნებული კვლევის თანახმად, რომელიც აჭარასა და კახეთში ჩატარდა, ეკონომიკური ძალადობის ყველაზე გავრცელებული ფორმებია:
- მუშაობაში ხელის შეშლა შემავიწროებელი ქცევით, როგორიცაა ხშირად დარეკვა და მოულოდნელი ვიზიტები სამსახურში და სხვა;
- მსხვერპლისთვის ფულის არმიცემა და ფულის მოპოვებაში ხელის შეშლა იმ დონეზე, რომ მსხვერპლი სრულიად დამოკიდებული ხდება მოძალადეზე საკვებით, ტანსაცმლითა და თავშესაფრით;
- მსხვერპლისთვის მუშაობის ან სწავლის აკრძალვა, ან მისი ისეთ აქტივობაში ჩართვა, რაც შეუძლებელს ხდის მუშაობას ან სწავლას;
- საკვების, ტანსაცმლის, თავშესაფრის, პირადი ჰიგიენის საშუალებების ან წამლის მიზანმიმართულად არმიცემა;
- მსხვერპლისთვის ფულის მოპარვა, მისი ფულის, აქტივების ან ფინანსური სახსრების თაღლითურად, პირადი მოგების მისაღებად გამოყენება ან/და ექსპლუატაცია;
- მსხვერპლის მიერ ფულის ხარჯვის გამამართლებელი მიზეზების მოკითხვა და მისი დასჯა ფიზიკური, სექსუალური ან ემოციური ძალადობის გზით;
- მსხვერპლის პირადი საკუთრების მოპარვა ან განადგურება;
- მსხვერპლისათვის პირადი საბანკო ანგარიშის ფლობის აკრძალვა;
- სასამართლოს მიერ განსაზღვრული ალიმენტის არგადახდა;
- მსხვერპლის იძულება, აიღოს კრედიტი, შემდეგ კი მისი საკრედიტო ისტორიის გაფუჭება და მომავალში კრედიტის აღების შესაძლებლობის მოსპობა.
მარიამის მიმართ ეკონომიკური ძალადობა ქორწინებიდან მალევე დაიწყო. იხსენებს, რომ პირველ წელს უნივერსიტეტში სტაბილურად ვერ დადიოდა, შემდეგ ბავშვი გააჩინა და ბოლო კურსიდან გამოსვლა მოუწია.
“ცდილობდა, რომ სულ ვეკონტროლებინე ყველა მხრივ. უნდოდა, მასზე დამოკიდებული ვყოფილიყავი. ხალხში სხვანაირი იყო, კარგი სახელი ჰქონდა. დღე და ღამესავით განსხვავდებოდა ის კაცი, რომელსაც სხვები იცნობდნენ და რომელსაც ოჯახში ვიცნობდით”, — გვიყვება მარიამი და ამბობს, მაშინ მუშაობაზე არც მიფიქრია, ბავშვს ვზრდიდი, მაგრამ ვერც აიტანდა, არ მოსწონდა, როცა მის გარეშე ხალხს ვეკონტაქტებოდიო.
თუ რამის ყიდვა უნდოდა, თუნდაც პირადი მოხმარების ნივთების, ყოფილი ქმრისთვის უნდა შეეთანხმებინა, შემდეგ კი თითოეულ შენაძენზე დახარჯული თანხის შესახებაც უნდა ეცნობებინა.
“ეს მაშინ მეც ნორმალური მეგონა, რადგან ჩემ გარშემო ბევრი ქალი ასე ცხოვრობდა. ახლა სხვანაირად ვფიქრობ — ყველა ადამიანს სჭირდება სამსახური და თავისი შემოსავალი. ძნელია, სხვაზე რომ ხარ დამოკიდებული. ახალგაზრდა გოგო ვიყავი. რატომ უნდა მეთხოვა ქმრისთვის, თუ რამე გულით მომეწონებოდა, მიყიდე-მეთქი,” — ამბობს მარიამი.
ჩვენი კიდევ ერთი რესპონდენტი, პირობითი სახელით ლია გვიყვება, რომ ქმარმა, რომელიც სრულწლოვანი იყო, ჯერ კიდევ არასრულწლოვანებისას, უნივერსიტეტის ეზოდან “მოიტაცა”. მის მიმართ ეკონომიკური ძალადობა სწავლისა და მუშაობის აკრძალვით დაიწყო. ლიას ქმრის, დედამთილისა და მამამთილისთვის მისაღები არ იყო, რომ სწავლა გაეგრძელებინა, არადა ლიას მშობლები ბავშვობიდან ცდილობდნენ, შვილებისთვის განათლება მიეცათ. საგულისხმოა, რომ საფარის კვლევის თანახმად, პარტნიორისა და ოჯახის სხვა წევრების მხრიდან ეკონომიკურ ძალადობას შორის საშუალო სიძლიერის კორელაციური კავშირია. უმეტეს შემთხვევებში, ჩაგვრის ყველაზე დიდი წილი, ოჯახის სხვა წევრებთან შედარებით, ქმრის/პარტნიორის მშობლებზე მოდის.
“თითქოს ხაფანგში ექცევი. პატარა ხარ, გამოცდილება არ გაქვს. სხვის სახლში რომ მიდიხარ, თითქოს უცხო სხეულს რომ ერჩიან, ასე ხდება იქაც”, — გვიამბობს ლია და ჰყვება, რომ არ უნდოდა იმ უნივერსიტეტში სიარული, სადაც ვერ დაიცვეს და ბიჭს მისი “მოტაცების” საშუალება მისცეს, მაგრამ ქმრის ოჯახის წინააღმდეგობამ შემართება მისცა და სწავლა მაინც დაასრულა.
როგორც ლია იხსენებს, სწავლასთან დაკავშირებით წინააღმდეგობას ქმრის ოჯახის წევრები ერთობლივად უწევდნენ და თავდასხმებს იმ ფაქტს უკავშირებს, რომ მას განათლების მიღების შესაძლებლობა ჰქონდა, რისი საშუალებაც ქმარსა და მისი ოჯახის სხვა წევრებს არ ჰქონიათ.
“ჩემი ყოფილი მეუღლის მშობლებს არ მოსწონდათ, რომ მათ შვილს ლაპარაკში ვუგებდი. ამის გამო მუდმივად შეტევაზე გადმოდიოდნენ და მიწევდა, რომ, ერთის ნაცვლად, ბევრ ადამიანს გავმკლავებოდი. ზოგი მხარს მიჭერდა, მაგრამ საერთო ჯამში ძალადობდნენ. დროსთან ერთად ეჩვევი ამ დამოკიდებულებას და წესებსა და ზეგავლენებს ემორჩილები”, — გვიყვება ლია.
ეკონომიკური ძალადობა, გოგოების უთანასწორო მდგომარეობაში ჩაყენება ხშირად ბავშვობიდან იწყება, როცა ოჯახი გოგო და ბიჭ შვილს განსხვავებულ სოციალურ როლში მოიაზრებს და პრიორიტეტებსაც ამგვარად ანაწილებს.
პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის (PHR) იურისტი, თამარ გაბოძე გვეუბნება, რომ ბიჭი და გოგო შვილების განსხვავებული ღირებულებებით აღზრდა გოგოებს წამგებიან მდგომარეობაში აყენებს.
“ბევრ გოგოს ბავშვობიდან ესმის, რომ ოჯახის სახლი ბიჭი შვილის მემკვიდრეობაა, ის კი უნდა “გათხოვდეს”. გოგოები ბავშვობიდან ხვდებიან, რომ პრიორიტეტები ასეა განაწილებული — გოგოს მთავარი ვალი საოჯახო საქმეები, დედისა და ცოლის როლში ყოფნაა, კაცს კი მეტად “სჭირდება” განათლება. ეკონომიკური ჩაგვრა იწყება აქედან. სტერეოტიპები გოგოებს წამგებიან მდგომარეობაში აყენებს, გოგოებსა და ქალებს ასუსტებს და ეკონომიკური თანასწორობის მიღწევას ართულებს. თუ თანასწორი აღზრდის გამოცდილება არ გაქვს, გაძლიერება ბევრად უფრო გიჭირს. ხშირად ქალები ეკონომიკური ძალადობისთვის არიან განწირულნი, რადგან განვითარების შესაძლებლობა არ ეძლევათ”, — გვეუბნება თამარ გაბოძე.
ეკონომიკური ძალადობა ხშირად საშუალებაა იმისთვის, რომ ქალებმა ძალადობის სხვა ფორმების შესახებ ვერ ისაუბრონ. თუ ქალს შემოსავალი არ აქვს, შვილების თუ საკუთარი თავის მატერიალური სიკეთით უზრუნველყოფა არ შეუძლია და ფინანსურად პარტნიორზეა დამოკიდებული, შესაძლოა იძულებული გახდეს, რომ ძალადობრივ გარემოში დარჩეს, რაც მის ფსიქოემოციურ მდგომარეობაზე მკვეთრად უარყოფით გავლენას ახდენს.
განსაკუთრებით მწვავე მდგომარეობა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ქალების შემთხვევაში გვხვდება. ამას ამბობს ქალთა მიმართ ძალადობის ეროვნული კვლევა და საფარის მიერ კახეთისა და აჭარის რეგიონში ჩატარებული კვლევა ეკონომიკური ძალადობის შესახებ.
ქალთა მიმართ ძალადობის კვლევის მონაწილე შშმ ქალი აღნიშნავს, რომ შესაძლოა, იყოს კუთვნილი პენსიის სხვების მიერ გაფლანგვის შემთხვევები, როცა ქალს არ ეძლევა თანხის განკარგვის შესაძლებლობა და შედეგად, ოჯახში “სტუმრის როლში ცხოვრობენ, სამადლოდ”. ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი ქალი კი აღნიშნავს, რომ ქალს არ ეძლევა დამოუკიდებლად სწავლის გაგრძელების საშუალება: “არის ერთეული ფაქტები, მაგრამ არის, ქალს არ აქვს მარტო სადმე გასვლის უფლება, შეიძლება ზოგიერთმა პროფესიიდან გამომდინარე დაუშალოს, რომ ამ პროფესიით ვერ იმუშავებ.”
ლია შშმ პირის დედაა. როგორც ამბობს, პენსიის კონტროლი სრულად მამამ აიღო ხელში, მიუხედავად იმისა, რომ შვილის საჭიროებებზე დედას უწევდა ზრუნვა.
“ამბობდა, დედაზე რატომ კეთდება პენსია, მამა რა, მშობელი არ არისო? ჩემი შვილის პენსია მე არასდროს ამიღია”, — იხსენებს თამარი.
დამატებით გარემოებებს შორის, რაც ქალებს კიდევ უფრო მოწყვლად პოზიციაში აყენებს, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ეკონომიკურად რთული ოჯახური მდგომარეობაა. ქალთა მიმართ ძალადობის კვლევის მიხედვით, ძალიან ცუდი ეკონომიკური მდგომარეობის მქონე შინამეურნეობებში მცხოვრები ხუთი ქალიდან დაახლოებით ორს (45.5%) გამოუცდია პარტნიორის მხრიდან ძალადობა ცხოვრების მანძილზე. აღნიშნული თითქმის ორჯერ აღემატება შესაბამის მაჩვენებელს იმ ქალებს შორის, რომელთაც თავიანთი შინამეურნეობის ეკონომიკური მდგომარეობა დაახასიათეს, როგორც საშუალო ან კარგი.
საფარის კვლევის თანაავტორი, ლარისა პატარაია გვეუბნება, რომ ეკონომიკური ძალადობა ჩაგვრის ძალიან მწვავე ფორმაა, თუმცა სხვა ფორმების შესახებ ცნობიერება უფრო მაღალია.
“ეკონომიკურ ძალადობაზე ძალიან ცოტას წერენ, იკვლევენ და საუბრობენ”, — აღნიშნავს ის.
ალბათ, სწორედ ცნობიერების ნაკლებობით არის განპირობებული შედეგი, რომელიც საფარის კვლევამ აჩვენა — ყოველი მეხუთე ქალი ვერ ახერხებს ეკონომიკური ძალადობის სხვადასხვა ფორმის იდენტიფიცირებას.
“ეკონომიკური ძალადობა კონტროლის ძალიან მძლავრი მექანიზმია და უამრავი წახნაგი აქვს. ამ დროს ვიღებთ ბევრად გაღარიბებულ ქალს, რომელსაც დამოუკიდებლობა წაართვეს და ფაქტობრივად არ აქვს შანსი, თავი დააღწიოს ამ მდგომარეობას. კვლევებით დასტურდება, რომ ეკონომიკურ ძალადობას აქვს განმეორებითი ხასიათი და გრძელვადიან პერსპექტივაში უკიდურესად ასუსტებს ქალს. ასევე ჩვენ მიერ ჩატარებული კვლევით გამოვლინდა, რომ ეკონომიკური ძალადობის მსხვერპლი ქალები განიცდიან ძალადობის სხვა ფორმებსაც, როგორც პარტნიორის/ქმრის, ისე ოჯახის სხვა წევრების მხრიდან”, — გვეუბნება ლარისა.
ეკონომიკური ძალადობის თანაკვეთა სხვა ტიპის ძალადობებთან
“ყველანაირად მაკონტროლებდა. ტერორში ვიყავი. საყიდლებზე თუ დავდიოდი მარტო, იმიტომ, რომ ოჯახი იყო და ყველაზე ხშირად პროდუქტების ყიდვა გვჭირდებოდა. დედაჩემთან რომ მინდოდა დარეკვა და წასვლა, ამის გამოც უჩხუბია და ხელი აუწევია, სულ იქ ხომ არ უნდა იჯდეო”, — გვიყვება მარიამი.
ეკონომიკური ძალადობა, როგორც წესი, ადამიანების ცხოვრებაში განყენებულად არ იჩენს თავს. იგი გადაჯაჭვულია ფიზიკურ, სექსუალურ თუ სხვა ტიპის ძალადობასთან.
კლინიკური ფსიქოლოგი და ფსიქოთერაპევტი, თამარ გოგოლაძე ამბობს, რომ ეკონომიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობა მეტწილად შეწყვილებულია. მისი განმარტებით, ამ გზით მოძალადე ცდილობს მსხვერპლის დარწმუნებას, რომ მას ეკონომიკური დამოუკიდებლობა საერთოდ არ სჭირდება, არ იმსახურებს ან მსგავს საკითხებს დამოუკიდებლად თავს ვერ გაართმევს. ადამიანი კი, რომელსაც ეკონომიკური საკითხების განკარგვას ჩამოაშორებენ, დროთა განმავლობაში მართლაც კარგავს მნიშვნელოვან უნარებს და მათი ხელახლა ათვისების იმედსაც.
“ძალადობის შედეგად, მსხვერპლის წარმოდგენა საკუთარ თავზე მნიშვნელოვნად იცვლება, მახინჯდება. ხანგრძლივი ეკონომიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის შედეგად მსხვერპლს შესაძლოა უნდოდეს კიდეც ურთიერთობისგან თავის დაღწევა, მაგრამ უკვე აღარ ჰქონდეს საკუთარი თავის რწმენა, შესაძლოა ფიქრობდეს, რომ დამოუკიდებლად ვერაფერს შეძლებს და ვერ გადარჩება”, — ამბობს თამარი.
მედია აპრილის რესპონდენტი, მარიამი აღნიშნავს, რომ ყველაზე მეტად ფიზიკური და სექსუალური ძალადობა აწუხებდა, რადგან მაშინ ეკონომიკური ძალადობის იდენტიფიცირება არ შეეძლო. ასევე, რცხვენოდა იმის საჯაროდ აღიარებისაც, რომ ჩაგვრის გამოცდილება ჰქონდა.
“ყველაფერი შეიძლებოდა ხელის აწევის მიზეზი გამხდარიყო. იყო შემთხვევა, მაღაზიაში ჩავედი და აიკვიატა, ვიღაცას ხვდები და იმასთან გინდოდა შეხვედრაო, როცა უბნის მაღაზიიდან 10 წუთში დავბრუნდი. ამას ხედავდა დედამთილიც და ცდილობდა, რომ დამხმარებოდა, მაგრამ ყოველთვის ვერ ჩაერევი, საძინებელშიც ვერ შემოვიდოდა და ეტყოდა, დაანებე ამ გოგოს თავიო. მეზობლები, ნაცნობები, გიჟდებოდნენ ჩემს ყოფილ ქმარზე, ახლაც ასეა. არავინ იცის, სინამდვილეში როგორია, სანამ ოჯახის წევრებთან მარტო არ რჩება და არ ამჟღავნებს იმ აგრესიას, რაც აქვს”, — გვიყვება მარიამი.
თამარ გოგოლაძის თქმით, საზოგადოებაში არსებული ნორმები ბევრისთვის ურყევი ჭეშმარიტებაა. ამიტომ ადამიანთა ნაწილი ფიქრობს, რომ მას აუცილებლად უნდა დაემორჩილოს, ზოგიც მსგავს ურყევ ნორმებს სხვა ადამიანებთან მანიპულირებისთვის იყენებს. ფსიქოთერაპევტი აღნიშნავს, რომ მანიპულირება გვხვდება ურთიერთობების ყველა სფეროსა და ყველა დონეზე — ის ხშირია ოჯახშიც.
“უთანასწორობაზე დაფუძნებული ნებისმიერი კულტურული ნორმა და სოციალური მოლოდინი ძალიან კარგი იარაღია მანიპულატორული მიდრეკილებების მქონე ადამიანებისთვის. ისინი მუდმივად ცდილობენ მსგავსი საშუალებების დახმარებით სხვები გამოიყენონ საკუთარი ინტერესების შესაბამისად და უგულებელყონ ამ ადამიანების საჭიროებები და უფლებები”, — ამბობს თამარი.
ქალთა მიმართ ძალადობის ეროვნული კვლევის თანახმად, ქალების მიმართ ფიზიკურ ან/და სექსუალურ ძალადობას მნიშვნელოვანი ეკონომიკური გავლენა აქვს:
- 23.6% აცხადებს, რომ დაკარგა საკუთარი შესაძლებლობების რწმენა;
- 18%-ს არ შეეძლო სამსახურში კონცენტრირება;
- 4.5% აცხადებს, რომ ძალადობამ ხელი შეუშალა მუშაობაში;
- ქალების 2.9%-მა განაცხადა, რომ ძალადობის შედეგად არ შეეძლო მუშაობა ან მოუწია ბიულეტენზე გასვლა;
- 1.6%-მა კი განაცხადა, რომ მეუღლემ/ პარტნიორმა შეაწყვეტინა მუშაობა.
“თავიდან, პირველ ეტაპებზე, ყოველთვის არის სინანული მისი მხრიდან. ბოდიშის მოხდაც, სხვების თანდასწრებით დაყვავება და პატიების თხოვნა. ამას მოჰყვება დაპირებები, რომ ეს ასე აღარ იქნება და რომ ყველაფერი შეიცვლება, თუმცა, რა თქმა უნდა, არაფერი იცვლება. პირიქით, ბოლო პერიოდში კიდევ უფრო გაღიზიანებული და აგრესიული იყო. აზრსმოკლებული იყო მასთან ლაპარაკი და რამის გარკვევა. თუ თავიდან ბოდიშებს იხდიდა, მერე უკვე მე გავხდი დამნაშავე. იყო ისეთი ფრაზები, როგორებიცაა, რას ჰგავხარ, რანაირად იყურები, შენი ბრალია, რომ ეს ხდება”, — ლია.
ეკონომიკური ძალადობის შედეგები
გარდა მყისიერი დამაზიანებელი შედეგებისა, რომელიც ეკონომიკურ ძალადობას მოაქვს, ის ქალების ცხოვრებაზე გრძელვადიან კვალსაც ტოვებს. კერძოდ, შესაძლოა, დაკავშირებული იყოს ქალების მომავალ ცხოვრებაში ფსიქოლოგიური წინასწარგანწყობებისა და შიშების შექმნასთან, ასევე, ზრდასრულ ასაკში ძალადობასთან მიმართებით უფრო მოწყვლადობასთან.
ამას ადასტურებს ქალთა მიმართ ძალადობის ეროვნული კვლევაც. კერძოდ, ის ქალები, რომლებიც ბავშვობაში დედის მიმართ ძალადობის თვითმხილველი ყოფილან, უფრო მეტად მოწყვლადები არიან ეკონომიკური ძალადობის მიმართ: თვითმხილველთა 30.4%-ს დიდობაში ეკონომიკური ძალადობა განუცდია, ხოლო ვინც თვითმხილველი არ ყოფილა, მათ 6.3%-ს.
ამასთან, იმ ქალების 16.8%, რომლებსაც პარტნიორის მხრიდან ეკონომიკური ძალადობა განუცდიათ, ამბობს, რომ ეშინიათ ამჟამინდელი ან ბოლო პარტნიორის. 26.5%-მა შიშის შეგრძნების უკან მოტოვება შეძლო.
თამარ გოგოლაძე საუბრობს ეკონომიკური ძალადობის გრძელვადიან შედეგებზე, რომლებთან გამკლავებაც ქალებს უწევთ. თამარის თქმით, ქალები იძულებულები ხდებიან ხელახლა აითვისონ ფინანსების განკარგვასთან დაკავშირებული უნარები, თუმცა უფრო მნიშვნელოვანია საკუთარი თავის მიმართ რწმენა, რომ მსგავსი უნარების გამოყენებას კვლავ შეძლებენ.
“უუნარობის განცდა ადამიანისთვის ყველაზე დამთრგუნველია და სრულიად ართმევს მას ავტონომიის მოტივაციას, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს მძიმე გართულებები ფსიქიკური ჯანმრთელობის მხრივ, მწვავე დეპრესიული ეპიზოდები, სუიციდური მიდრეკილებები და ა.შ. როცა რთულ ცხოვრებისეულ სიტუაციაში ხარ და იმის რწმენასაც გართმევენ, რომ შენ ამასთან გამკლავებას შეძლებ, გამოსავალი თითქოს აღარ ჩანს. ჩვენს საზოგადოებაში, საბედნიეროდ, არსებობენ ორგანიზაციები, რომლებიც მხარდაჭერას იჩენენ ქალების მიმართ გამოუვალ მდგომარეობაში და ეხმარებიან მათ საჭირო უნარების ათვისებაშიც”, — ამბობს თამარი.
ფსიქოთერაპევტის განმარტებით, მოძალადის მიერ თვითშეფასების დაკარგვის მცდელობას ნებისმიერი ძალადობისას მნიშვნელოვანი როლი აქვს, ვინაიდან ადამიანებისთვის მნიშვნელოვანია ის, თუ როგორ აღიქვამენ მათ სხვები.
“მიშლიდა ჩემი მეუღლე თანხა რომ იყო საჭირო. ჩემი თანაკურსელები რესტორანში რომ წავიდნენ, მე ვერ ჩამოვედი, არც დასადები თანხა მომცა, არც გზის ფული. ზუსტად ერთი კვირა ვეხვეწე, რომ ბავშვისთვის პლასტილინი ეყიდა”, — ამონარიდი ქალთა მიმართ ძალადობის ეროვნული კვლევის სიღრმისეული ინტერვიუებიდან.
“ბავშვებს ელემენტარული რომ სჭირდებოდათ და ამას ვამბობდი, ხელს აწევდა ჩემზე ეგრევე. ან სკოლა მოდის, ან ფეხსაცმელი არ აქვს. მე უფლება არ მქონდა გავიდე, ვიმუშაო, რაღაცა ვქნა”, — ამონარიდი ქალთა მიმართ ძალადობის ეროვნული კვლევის სიღრმისეული ინტერვიუებიდან.
მნიშვნელოვანია ყურადღების იმაზე გამახვილებაც, როგორ აზიანებს ძალადობა მათ, ვისაც ის უშუალოდ არ მიემართება, თუმცა მოწმეები არიან. ხშირ შემთხვევაში, მოწმეებად ბავშვები გვევლინებიან, ვინაიდან მათ არამხოლოდ მშობლების კონფლიქტის ხილვა, არამედ ჩართვაც უწევთ, რათა სიტუაცია, მათი უნარების შესაძლებლობებში, განმუხტონ.
ქალები საუბრობენ იმ გავლენებზე, რაც ძალადობის შემთხვევებმა ბავშვებზე იქონია — საზიანო გავლენა გამოიხატა შიშსა და ნერვიულობაში (48.9%), შფოთვაში, ბრაზსა და ხასიათის პრობლემებში (31.2%), აგრესიული ქცევის გამოვლინებებში (13.4%) და სხვა.
ლიას საბოლოოდ ქმრისგან წამოსვლა სწორედ მასზე ძალადობის შვილებზე გავლენამ გადააწყვეტინა. იხსენებს, რომ არაფხიზელ მდგომარეობაში მყოფი ყოფილი ქმარი მუდმივად აგრესიული იყო და გამთენიამდე ჩხუბობდა, რის გამოც ბავშვებს გამოუძინებლებსა და დასტრესილებს უწევდათ სკოლაში სიარული.
“იმ განცდებს, რომლებსაც სახლში ვერ ერეოდა ჩემი შვილი, სხვაგან ავლენდა. ღამე შფოთავდა, ყვიროდა, ტიროდა. ბავშვი ცუდად იყო. 8-ზე უნდა ამდგარიყო სკოლაში წასასვლელად და დილის 5-ზე მამამისი ყვიროდა”, — იხსენებს ლია.
სწორედ ერთ-ერთი მორიგი ჩხუბის შემდეგ, ლიამ საბოლოოდ გადაწყვიტა, რომ ქმარს უნდა დაშორებოდა. ეს იყო გააზრებული გადაწყვეტილება, რომლის სისრულეში მოყვანაც ლიამ მეორე დღიდანვე დაიწყო. პირველი, რაც გააკეთა, ეს შვილის პენსის მინდობილობის ყოფილი ქმრისთვის გაუქმება იყო, ხოლო შემდეგ შვილებს დაელაპარაკა და აუხსნა, რომ მათ მამასთან დაშორებას აპირებდა.
დაშორების პროცესი ხმაურიანი და ტრავმული გამოცილება იყო. საჭირო გახდა პოლიციის ჩარევაც. როგორც ლია ჰყვება, ყველა მეზობელმა გაიგო ამის თაობაზე, თუმცა დახმარება არავის უცდია.
“კარს ფეხებს ურტყამდა და ჩამოაგდო კიდეც. ჩემი შვილი ოთახიდან გაიქცა, ისე შეეშინდა, მაგრამ მაშინვე შემობრუნდა, რომ დედა მარტო არ დაეტოვებინა. ეზოში რომ ჩავედით შეშინებულები, იმიტომ, რომ ყოფილი ქმარი მოკვლით მემუქრებოდა და იმ დროს 3 იარაღიც ჰქონდა, ყველა მეზობელი იმალებოდა. ეგ კი არა, ტელეფონი არ მათხოვა არავინ, რომ პატრულში დამერეკა. ჩემი შვილი ავიდა სახლში და თავისი ტელეფონი ჩამოიტანა, რომ დამერეკა”, — ლია.
როგორც საფარის კვლევა ამბობს, ეკონომიკური ძალადობა განგრძობითია და სისტემატური ხასიათი აქვს. ამასთან, ზოგჯერ განქორწინების ან წყვილის განცალკევების შემდეგაც გრძელდება და აზიანებს ქალებს.
საფარის კიდევ ერთ დოკუმენტში, “ალიმენტის განსაზღვრა და აღსრულება” აღნიშნულია, რომ საქართველოს კანონმდებლობა, როგორც ალიმენტის ოდენობის განსაზღვრის, ისე მისი აღსრულების თვალსაზრისით, პრაქტიკული სტანდარტებისა და მექანიზმების შემოთავაზების მხრივ უკიდურესად აბსტრაქტულია.
განქორწინების შემდეგ, შვილების ფინანსურ საჭიროებებზე პასუხისმგებლობა სრულად ლიამ აიღო და არ უფიქრია, რომ ყოფილი ქმრისთვის ალიმენტის სახით შვილებზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა დაეკისრებინა. კაცი მხოლოდ ერთი შვილის სკოლის გადასახადს იხდიდა. როგორც ლია გვიყვება, მან მხოლოდ ბოლო პერიოდში, დღესასწაულებზე დაიწყო შვილებისთვის საჩუქრების ყიდვა. ამ ცვლილებას ქალი ბავშვების ცნობიერ ასაკში შესვლას უკავშირებს — მისი აზრით, ყოფილმა ქმარმა ზუსტად იცის, რომ ახლა არ შეუძლია ისე მოიქცეს, როგორც ადრე, რადგან შვილები ხედავენ და იმახსოვრებენ მის საქციელს. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია რეპუტაცია, რომელიც მის ყოფილ ქმარს ნათესავებსა და სანაცნობო წრეში აქვს და რომელსაც ყველაზე მეტად უფრთხილდება.
“დღესასწაულების წინ მაღაზიებში სიარულის რიტუალი გვქონდა. ამ წელსაც ჩემმა შვილმა მოინდომა, რომ წასულიყვნენ. 30 დეკემბერს სახლში მოაკითხა და ეს მოსვლა ჩხუბით დამთავრდა. ბავშვი დილიდან ელოდებოდა გახარებული, მაგრამ ერთი შვილი წაიყვანა მხოლოდ, ეტლით მოსარგებლე. მეორე ბავშვიც გავიდა მოგვიანებით, მივეხმარები, რომ კომფორტულად იყოს ჩემი ძმაო. ნახევარ საათში უკვე სახლში დაბრუნდნენ. ალბათ გზაში კიდევ ეჩხუბა ბავშვებს. აღმოჩნდა, რომ ბავშვები ქუჩაში დატოვა, სახლამდეც კი არ მოუყვანია”, — ამბობს ლია.
რა შეიძლება იყოს გამოსავალი?
მარიამმა და ლიამ, რომლებმაც საკუთარი გამოცდილება გაგვიზიარეს, ძალადობრივი გარემოსგან თავის დაღწევამდე გრძელი გზა გაიარეს და მრავალი ბარიერის გადალახვაც მოუწიათ.
ლიასთვის გამოწვევა ის იყო, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე შვილზე ზრუნვისა და დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის დასაქმების აუცილებლობა, ქირის გადახდაზე ფიქრი ძნელად წარმოედგინა. ბევრჯერ სცადა იმ დროს ქმართან ღიად საუბარიც. ცდილობდა გადაჭრის გზები ქორწინების დასრულების გარეშე მოენახა, რაც არ გამოვიდა.
“ვიცოდი, რომ ქირით ვერ ვიცხოვრებდი და ჩემი სახლი უნდა მქონოდა. განსაკუთრებით იმის გამო, რომ ეტლით მოსარგებლე შვილი მყავს. ერთია, როცა მხოლოდ საკვებისთვის შრომობ და მეორეა, როცა ქირაც ცალკე გაწევს გადასახდელად”, — ლია.
მარიამი გვეუბნება, რომ რადგან არც დიპლომი ჰქონდა და არც მუშაობის გამოცდილება, საკუთარი პროფესიით სამსახურის პოვნას ვერ შეძლებდა. რამდენჯერმე სახლების დალაგება სცადა, მაგრამ ქმარი ამაზეც ბრაზდებოდა, “ჩემი ცოლი დალაგებებზე არ უნდა დადიოდესო”, ხალხის ერიდებოდა და ეჭვიანობდა კიდეც. საბოლოოდ, მარიამმა ემიგრაციაში წასვლის გადაწყვეტილება მიიღო.
“ბევრი წვალებისა და ბევრი ჩხუბის შემდეგ, მაინც გადავწყვიტე, რომ უნდა წავსულიყავი. კიდევ ერთი მომენტი იყო, რომ ვიცოდი, ქმართან გაშორება მინდოდა, მაგრამ ვერ ვახერხებდი. თუ წავიდოდი, გავეცლებოდი მაინც. ბავშვებს ბებიის ხელში ვტოვებდი და მართალია, დედას ვერავინ შეცვლის, მაგრამ სხვა გზა არ მქონდა”, — გვიყვება მარიამი.
ემიგრაცია მარტივი არ აღმოჩნდა. მარიამი იხსენებს საშინელ ეპიზოდებს, როცა ოჯახი, რომელთანაც ის მუშაობდა, ძილს აბაზანაში აიძულებდა, უყვიროდა, ემოციურად ძალადობდა და სათანადო ხელფასს არ უხდიდა. საქართველოში დარჩენილი ქმარი კი ურეკავდა და ფულს ითხოვდა.
”არც ბავშვებს ხმარდებოდათ ეს ფული და არც სახლს. ვიცი, რომ ქალი ჰყავდა ჩემს ყოფილ ქმარს. არც მინერვიულია მაგაზე, მაგრამ მინდოდა, რომ ჩემი ნაშრომი ჩემს შვილებს მოხმარებოდათ”, — ამბობს ის და იხსენებს, ბავშვები რომ წამოიზარდნენ, ვთხოვე და დედაჩემთან გადავიდნენ, რაზეც პარტნიორს წინააღმდეგობა არ გაუწევია, მაგრამ როცა ფული მას აღარ გავუგზავნე, ეკონომიკური ძალადობა გააგრძელაო.
“გადაირია, რას ნიშნავს, მე არ მიგზავნი, მამა ვარ და მე უნდა ვიცოდე, რას უგზავნი და რაში დახარჯავენო. კონტროლის მოყვარული იყო და არსად მიშვებდა, მაგრამ უცხოეთში ფულის გამო გამომიშვა და ზუსტად ფული იყო, რამაც ბოლოს წყობიდან გამოიყვანა. აი, მაშინ უკვე ვიცოდი, რომ ჩამოსვლისთანავე უნდა გავშორებოდი”, — გვიყვება მარიამი.
ასეც მოხდა. მარიამი რამდენიმე წელია საქართველოში დაბრუნდა, ქმართან განქორწინდა და შვილებთან ერთად ცხოვრობს. მისი თქმით, მნიშვნელოვანია, შვილებს ბავშვობიდანვე ავუხსნათ, რა არის ძალადობა,მათ შორის, ეკონომიკური. ახლაც ყველაფერს აკეთებს, რომ შვილები კარგი მომავლით უზრუნველყოს.
“იციან, რომ თუ მამამისისნაირი კაცის ხელში ჩავარდებიან, უკან წამოსვლაც შეუძლიათ და ცხოვრების თავიდან დაწყებაც. არ მინდა, რომ ჩემმა გოგოებმა იგივე გამოიარონ, რაც მე. ბიჭიც მყავს, მაგრამ არ ვაპირებ, მხოლოდ მას დავუმტკიცო ან სახლი ან რაც კი გამაჩნია. თანაბრად გავყოფ ჩემს ქონებას”, — გვეუბნება მარიამი.
ლიას აზრით, მნიშვნელოვანია სახელმწიფო ქალებს ზურგს უმაგრებდეს, რადგან ბევრ ქალს სურს, რომ მოძალადესთან დაშორების გადაწყვეტილება მიიღოს, თუმცა არ შეუძლია საცხოვრისის არქონის გამო, განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაში კი შშმ ბავშვების მშობლები არიან.
“შშმ ბავშვების დედები შიმშილის ზღვარზე არიან. საკვების ფული რომ არ გაქვს და ამას ქირის ფული ემატება, ძალიან ბევრზე ადის ეს თანხები. ხშირად გამიგონია, რატომ არ შორდები, როცა ძალადობენო. ქალებმა რომ იცოდნენ, რომ წასასვლელი აქვთ სადმე, ამ ძალადობას არ მოითმენენ. ქირით რომ წავიდნენ, რა უნდა აკეთონ?”
როგორც სტატიის დასაწყისშივე ვახსენეთ, ეკონომიკური თუ სხვა ტიპის ძალადობა პატრიარქალური სისტემის ნაყოფია, რომელიც კაცებს მომგებიან პოზიციაში აყენებს, ხოლო ქალებს — წამგებიანში. ამიტომ, იდეალური გამოსავალი არსებითი გენდერული თანასწორობა იქნებოდა, სისტემა, რომელიც თანაბარ სასტარტო პირობას მისცემდა როგორც ქალებს, ისე — კაცებს.
ლარისა პატარაიას თქმით, ძალიან მნიშვნელოვანია ცნობიერების ამაღლება როგორც ინდივიდუალურ, ასევე სისტემურ დონეზე, რადგან ეკონომიკური ძალადობის საფუძველი სწორედ პატრიარქალური აზროვნება, კულტურა და არსებული სტერეოტიპებია.
“თუ გვინდა რეალური ცვლილებები, ამ მიმართულებით ბევრი გვაქვს სამუშაო სახელმწიფოს, სამოქალაქო და კერძო სექტორს ერთად. განათლება და ცნობიერების გაზრდა არის პირველი ნაბიჯები, რომ დავინახოთ პრობლემა და გავიაზროთ რაზე დგას ეს პრობლემები”, — გვიხსნის ლარისა.
PHR-ის იურისტი, თამარ გაბოძე კი გვეუბნება, რომ სახელმწიფო განათლების, კანონის აღსრულების, გენდერული თანასწორობის მიმართულებით არაერთ აქტივობას უნდა ახორციელებდეს.
“მაგალითად, ბავშვებს სკოლის ასაკიდანვე უნდა ჰქონდეთ ის საბაზო ინფორმაცია, რაც საკუთარი უფლებების დაცვაში დაეხმარებათ. თუ ცოდნა არ გაქვს, რთულია პრობლემის იდენტიფიცირება, გამკლავება, საკუთარი უფლებების დაცვა”, — აღნიშნავს თამარი და დასძენს იმასაც, რომ ამ მოცემულობით, თუ ქალს დასაქმება, განვითარება, განათლების მიღება სურს, ჯერ ბავშვებზე, საოჯახო საქმეებზე უნდა იზრუნოს და დარჩენილი დრო, რომელიც შეიძლება სრულად არ იყოს საკმარისი, განვითარებისთვის გამოიყენოს. ამ პროცესში კი სრულიად მარტოა.
თამარ გაბოძის თქმით, დაზარალებული ქალების მხარდაჭერა მართლმსაჯულებისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რადგან არის შემთხვევები, როცა ქალები პოლიციაში აცხადებენ ძალადობის შესახებ, თუმცა ბევრ ბარიერს აწყდებიან. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ პოლიციისადმი მიმართვა ნაკლებად ხდება პირველივე შემთხვევისას — საკუთარ თავში ძალის პოვნას შეიძლება წლებიც დასჭირდეს.
“პრობლემაა მგრძნობელობის არქონა, მტკიცების ტვირთის ქალზე გადატანა, გარემო, რომელიც ქალს განცხადების დაწერაზე უარის თქმისკენ უბიძგებს, ქალები შეიძლება დაადანაშაულონ ან პირადი მაგალითებით უმტკიცონ, რომ ქალის ვალი ასეთია და ა.შ. სათანადო მხარდაჭერის არარსებობისას ქალებს ბევრად უჭირთ სამართალდამცავებისთვის მიმართვა”, — აღნიშნავს თამარი.
ლარისა სახელმწიფოს როლზე საუბრისას ამბობს, რომ მნიშვნელოვანი საკითხები გენდერული პერსპექტივითა და მგრძნობელობით უნდა წყდებოდეს და არსებობდეს პოლიტიკური ნება, რომ სხვა ქვეყნების წარმატებული პრაქტიკა ჩვენთანაც დაინერგოს.
“პოლიტიკის შემმუშავებელი და გამტარი ადამიანები უნდა იყვნენ გენდერულად სენსიტიურები; უნდა ხდებოდეს გენდერული ბიუჯეტირება; კანონმდებლობა შეიცვალოს და დაიხვეწოს; გაძლიერდეს სოციალური მხარდაჭერის სერვისები და წახალისდეს ქალთა ეკონომიკური გაძლიერების პროგრამები; შემუშავდეს კონკრეტული მექანიზმები, რომლებიც გამოავლენს ეკონომიკურ ძალადობას, როგორც დანაშაულს. მნიშვნელოვანია, პრევენციის და მსხვერპლის მხარდამჭერი სისტემა შევქმნათ”.
თამარ გაბოძე იხსენებს შემთხვევას, როცა სასამართლო ძალადობა გამოვლილ ქალს არ უჯერებდა, რადგან მან გამოცდილების შესახებ საჯაროდ მოყოლისგან თავი შეიკავა. მისი თქმით, ამგვარი შემთხვევები ქალებს მართლმსაჯულების სისტემისადმი ნდობას უკარგავს და იძულებულს ხდის, ძალადობრივ გარემოში დარჩნენ.
ძალადობა გამოვლილ ქალებს სჭირდებათ როგორც ფსიქოლოგიური მხარდაჭერა, ისე ეკონომიკური გაძლიერება, რომ ფეხზე წამოდგომა და დამოუკიდებლად ცხოვრება შეძლონ. უმეტესად მათ არც სამსახური აქვთ, ხშირ რიგ შემთხვევაში არც გამოცდილება და ცოდნა, რომ ღირსეულ დასაქმების შესაძლებლობაზე წვდომა ჰქონდეთ და დამატებით, შვილებზე ზრუნვაც უწევთ,
“ქალების ეკონომიკური გაძლიერება პირდაპირ უკავშირდება ფინანსებზე ხელმისაწვდომობის ზრდას, რისი საფუძველიც დღევანდელ რეალობაში ქონების განკარგვაა. მიუხედავად იმისა, რომ სამართლებრივად ქალიც და კაციც დღეს თანაბარი უფლებების მქონენი არიან, არსებული მანკიერი ტრადიცია ქალს ხშირად აიძულებს, უარი თქვას ქონებაზე. ესეც არის ეკონომიკური ძალადობის მაგალითი. სწორედ ამის გამოა, რომ ფაქტობრივად შეუძლებელია ქალმა აიღოს ბანკში სესხი და თავისი საქმე დაიწყოს, რადგან ფინანსურ ინსტიტუტებში სესხის უზრუნველყოფის მექანიზმად სწორედ პირადი ქონება ითვლება. ჩაკეტილი წრეა, რომლის გარღვევასაც სჭირდება ერთდროულად ბევრი მიმართულებით მუშაობა”, — გვეუბნება ლარისა.
“ალიმენტზე უარის თქმაც ეკონომიკური ძალადობაა, თუმცა მხოლოდ ეს არ არის გამოწვევა. ხშირად სასამართლო ფინანსურ ვალდებულებებს თანაბრად ანაწილებს, მაგრამ დედებს უწევთ, იზრუნონ ბავშვებზე, მათთან დრო გაატარონ, სწავლაში დაეხმარონ, გააძლიერონ და ამასთან, მათ ფინანსურ უზრუნველყოფაზეც უნდა იზრუნონ. ესეც უთანასწორო მდგომარეობაში ტოვებს ქალებს”, — ამბობს თამარ გაბოძე.
ქალებს, რომლებმაც ძალადობრივი გარემოდან თავის დაღწევა გადაწყვიტეს, ფსიქოთერაპევტი თამარ გოგოლაძე ურჩევს, რომ ეს მათთვის მათთვის მაქსიმალურად უსაფრთხოდ უნდა მოხდეს, რაშიც სხვა ადამიანების მხარდაჭერა დასჭირდებათ. ხოლო თუ ქალები სანდო და მხარდამჭერ ადამიანებს ვერ პოულობენ, შეუძლიათ არასამთავრობო ორგანიზაციებს მიმართონ.
“მოძალადეები სირცხვილის, დანაშაულისა და უუნარობის გრძნობებს სპეციალურად აღვივებენ თქვენში და ეცადეთ, არ დანებდეთ ამ მანიპულაციას. გახსოვდეთ, რომ აუცილებლად გამოჩნდებიან თქვენს გზაზე ადამიანები, რომლებიც, თქვენი სურვილის შემთხვევაში, დაგეხმარებიან საჭირო უნარების ათვისებაში. თქვენზე უკეთ არავინ იცის, რა შეგიძლიათ. უბრალოდ, ეცადეთ, თქვენს შინაგან ხმას მოუსმინოთ და განაცალკეოთ ის სხვა ადამიანების ხმებისგან, რომლებიც მის გადაფარვას და ჩაჩუმებას ცდილობენ”, — აღნიშნავს თამარი.
თუ თქვენზე ძალადობენ ან გაქვთ ინფორმაცია სხვა ადამიანზე ძალადობის შესახებ, შეგიძლიათ მიმართოთ პოლიციას.
-
უფასო, 24-საათიანი ცხელი ხაზი. შეგიძლიათ მოითხოვოთ ანონიმურობა — 112
-
ცხელი ხაზი, რომელიც მოქალაქეებისთვის საკონსულტაციო მომსახურების გაწევის მიზნით ფუნქციონირებს — 116 006
-
პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის — 032 2 33 13 56
-
საფარი — 599 407 603
-
ძალადობისგან დაცვის ეროვნული ქსელი/Anti-Violence Network of Georgia – 032 272 67 17
-
წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრი (GCRT) – 032 222 06 89;
გარდა ამისა, მობილურში შეგიძლიათ გადმოიწეროთ 112-ის აპლიკაცია და საფარის აპლიკაცია (Safe you). ორივე მათგანს აქვს SOS ღილაკი, ასევე, სხვა მნიშვნელოვანი ფუნქციები, რომელთა საშუალებით შესაძლებელია თქვენი ადგილსამყოფლის დადგენა, მოძალადის ხმის ჩაწერა და ა.შ.
