ავტორი: ელენე ზაქაშვილი
განათლების ხარისხი, კარიერული და პროფესიული ზრდა, ახალი შესაძლებლობები, გამოცდილება, საგრანტო პროგრამები — ეს იმ მიზეზების არასრული ჩამონათვალია, რის გამოც ქართველი სტუდენტები განათლების მისაღებად უცხოეთს, უფრო კონკრეტულად კი დასავლეთს ირჩევენ.
იმ ადამიანების რიცხვი, ვინც სწავლას უცხოეთში იწყებს ან აგრძელებს, მზარდია. სტატისტიკის ეროვნული სააგენტოს ინფორმაციით, 2022-2023 სასწავლო წლის დასაწყისში საზღვარგარეთ 49%-ით მეტი სტუდენტი გაემგზავრა, ვიდრე 2021-2022 სასწავლის წლის დასაწყისში.
დასავლურ განათლებას მეტ-ნაკლებად შესაძლებელს ხდის სხვადასხვა საგრანტო პროგრამა, მათ შორის, გამორჩეულია, ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული Erasmus+, გერმანიის DAAD, დიდი ბრიტანეთის Chevening და სხვა.
განსხვავებული გამოცდილებების მიუხედავად, ჩვენი რესპონდენტები თანხმდებიან, რომ დასავლეთში განათლების მიღება ნიშნავს მეტ შესაძლებლობასა და დამოუკიდებლობას.
ნინო
ნინო ჭყოიძე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სოციალური და პოლიტიკური მეცნიერებების მიმართულებით სწავლობდა. გაცვლითი პროგრამით პირველად ესტონეთში, ტარტუს უნივერსიტეტში წავიდა 2020 წელს, მე-4 კურსის პირველ სემესტრში.
სურვილი მანამდეც ჰქონდა, თუმცა ჯერ ინფორმაციის ნაკლებობამ შეუშალა ხელი, შემდეგ კი გასაუბრების ეტაპი ვერ გაიარა. როგორც ამბობს, უარის შემდეგ დემოტივირებული იყო, დანებებაზეც ფიქრობდა, მაგრამ მესამედ მაინც სცადა.
“ჩვენს მიმართულებაზე სემესტრის განმავლობაში ერთი, მაქსიმუმ — ორი გაცვლითი პროგრამა ცხადდება და სამასი სტუდენტიდან ოცს მაინც რომ უნდოდეს, უკვე პრობლემაა. ეს ბევრ სტუდენტს უკარგავს მოტივაციას, რადგან თუ მართლა დრაკონს თავს არ მოკვეთავ, ძალიან რთულია გაცვლითი სემესტრით წახვიდე საზღვარგარეთ. მეც პირველად უარი რომ მომივიდა, ძალიან დემოტივირებული ვიყავი და ვფიქრობდი, რომ როცა ამდენი აპლიკანტია, ძალიან ცოტა შანსი მაქვს და ხომ არ დავნებდე, მაგრამ მაინც დავძლიე”.
მიზანი მარტივი იყო — სურდა საქართველოსგან განსხვავებული განათლების სისტემა ენახა. მისი თქმით, გარდა ხარისხიანი განათლებისა, არის ბევრი სხვა ფაქტორი, რომელიც აუცილებლად ყველა სტუდენტმა უნდა იცოდეს — იმისთვის რომ მიხვდეს, რა აკლია ქართულ უნივერსიტეტებს, რათა სასწავლო გარემო უკეთესი იყოს.
თეორიულ მასალაზე ნაკლები კონცენტრაცია და მეტი პრაქტიკული დავალება, ლექტორების პირადი პროფესიული გამოცდილების გაზიარება, კავშირები, არაფორმალური გარემო და სარეკრეაციო სივრცე — ეს ის მნიშვნელოვანი ფაქტორებია, რასაც ნინო გამოარჩევს.
“პირველი სემესტრი იყო მართლა დაუვიწყარი. ტარტუს უნივერსიტეტი ერთ-ერთი წამყვანია ევროპაში. სწავლების სისტემამ და ლექტორების დამოკიდებულებამ სტუდენტების მიმართ გამაოცა. კულტურული შოკი მქონდა, ოღონდ კარგი კუთხით.
სწავლების ხარისხზე ვერ ვიტყვი, რომ თსუ დიდად ჩამოუვარდებოდა ევროპის უნივერსიტეტებს. ეს სიკეთე გვაქვს, რომ ყველა არა, მაგრამ ბევრი ლექტორი პასუხისმგებლობით ეკიდება თავის საგანს, იციან რას ასწავლიან, თუმცა ჩემი აზრით, არის სხვა კრიტერიუმებიც, რაც განსაზღვრავს კარგ ლექტორს”, — ამბობს ნინო ჭყოიძე.
ლექტორები თავიდანვე გაცნობენ თავს ადამიანად, რომელიც პირველი დაგეხმარება, თუ სასწავლო პროცესში რაიმე პრობლემა შეგექმნა.
ტარტუში სწავლისას დიდი განსხვავება დაინახა ქართულ და უცხოურ სასწავლო გარემოს შორის. ამიტომ სურდა, კვლავ მოხვედრილიყო მსგავს გარემოში, რის გამოც კიდევ ორჯერ წავიდა გაცვლითი პროგრამით მაგისტრატურის საფეხურზე. პოლონეთი — ვარშავის უნივერსიტეტი და გერმანია — ვიადრინას ევროპული უნივერსიტეტი.
მისი შეფასებით, ის, რაც განსაკუთრებით გამოარჩევს ევროპულ უნივერსიტეტებს ქართულისაგან, არის არაფორმალურ გარემოში სტუდენტებთან ყოფნის შესაძლებლობა და რეკრეაციული სივრცეები, რომელიც საქართველოში თითქმის არცერთ უნივერსიტეტს არ აქვს.
უნივერსიტეტები დიდ ყურადღებას აქცევენ მოხალისეობრივ საქმიანობას. მაგალითად, პოლონეთში არაერთხელ მიიღო მონაწილეობა ისეთ ღონისძიებებში, რომლებიც ეხებოდა შშმ პირებს, ეკოლოგიურ საკითხებს და სხვა. გარდა ამისა, დრო ეთმობოდა სხვადასხვა ქვეყნიდან ჩამოსული სტუდენტების მიერ საკუთარი კულტურის სხვებისთვის გაცნობას.
რაც შეეხება სირთულეებს, მთავარი გამოწვევა ფინანსური საკითხი იყო. ესტონეთში და პოლონეთში სწავლისას მის პროგრამას ოფიციალურად ერქვა “ორმხრივი ხელშეკრულების პროგრამა”, თუმცა სწავლობდა ერასმუსის სხვა სტუდენტებთან ერთად სხვადასხვა ევროპული ქვეყნიდან.
“სტიპენდია იყო განსხვავებული. ერასმუსის სტუდენტებს ესტონეთში, მაგალითად, ჰქონდათ 800 ევრო სტიპენდია და ჩვენ გვქონდა 200 ევრო. ისინი ქირასაც იხდიდნენ, მაგრამ დაახლოებით 500 ევრო მაინც რჩებოდათ, როცა ჩვენ თვეში ვცხოვრობდით 200 ევრომდე თანხით, რადგან უნივერსიტეტებს შორის ასეთი შეთანხმება შედგა.
მე წავედი დამოუკიდებლად, არ მინდოდა ჩემებისთვის ფული მეთხოვა. შესაბამისად, ვცდილობდი, ეს 200 ევრო მყოფნოდა. ძალიან ბევრჯერ, როდესაც ჩემი კურსელები სხვა ქალაქში მიდიოდნენ დასათვალიერებლად, ვერ წავსულვარ, რადგან ჩემი პრიორიტეტი იყო, რომ ფული დამეზოგა.
შესაბამისად, გინდა თუ არ გინდა, როცა ფულის დაზოგვაა შენი პრიორიტეტი, რაღაცებზე უარის თქმა გიწევს და რაღაც გამოცდილებებს ვერ იღებ მარტო იმიტომ, რომ შენ იმდენი ფინანსური შესაძლებლობა არ გაქვს, როგორიც იმავე პროგრამის ფარგლებში ევროკავშირის ქვეყნების წარმომადგენლებს აქვთ”.
ასევე განსხვავებულია ის საფეხურები, რისი გავლაც ქართველ სტუდენტს უწევს, რათა გაცვლითი პროგრამით წავიდეს.
“ევროპულ უნივერსიტეტებში უმარტივესია. იმდენად რიცხობრივად ბევრი შესაძლებლობაა ყველა ფაკულტეტზე, იმდენად ბევრი შეთავაზება გაქვს, ფაქტობრივად, საერთოდ არ არის კონკურენცია. მაგრამ ქართულ უნივერსიტეტებში ერთ გაცვლით პროგრამაზე ხშირად 50 სტუდენტი მოდის, შესაბამისად, კონკურენციაც ძალიან მაღალია”.
ნინო ოქტომბრიდან სწავლას იწყებს გერმანიაში, ერთწლიან სასწავლო პროგრამაში. გეგმავს მოემზადოს დოქტორანტურისთვის და გააგრძელოს კვლევითი საქმიანობა.
ამ ეტაპზე ქვეყანაში დაბრუნებას არ გეგმავს, მაგრამ 4-5 წელიწადში სურს ჰქონდეს იმის შესაძლებლობა, რომ ჩამოვიდეს საქართველოში.
“რაღაც გარემოებების გამო გვიწევს, რომ უარი ვთქვათ და წავიდეთ იქ, სადაც უფრო მეტი შესაძლებლობები გვაქვს. ჩემთვის მთავარი დამაბრკოლებელი ფაქტორი არის ანაზღაურება, იმიტომ, რომ ჯერ-ჯერობით საქართველოში, სადაც მიმუშავია, არსად არ მქონია იმ შრომის შესაბამისი ანაზღაურება, რაც მქონდა გაწეული და ყოველთვის რაღაცნაირად შეგრძნება მქონდა, რომ მე ძალიან ბევრი გავიღე, მაგრამ შრომის შესაბამისი არ მიმიღია”.
მე არ ვგრძნობ ჩემს ქვეყანაში თავს დაცულად, ჩემი შრომის შესაბამისად დაფასებულად. არ ვგრძნობ, რომ როცა რაღაცის მიმართ სამართლიანი პროტესტი მექნება, ამაზე ვინმეს შესაბამისი რეაგირება ექნება.
ანა
ანა მანველიშვილი 25 წლისაა. პირველად 2018 წელს წავიდა 2-კვირიანი გაცვლითი პროგრამით გერმანიაში. მაშინ გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტში სწავლობდა საჯარო მმართველობის პოლიტიკის სკოლაში.
“DAAD-ის სტიპენდიით დაგვაფინანსეს და სკოლიდან 10 საუკეთესო სტუდენტი შეირჩა. ეს იყო ჩემთვის პირველი ევროპული გამოცდილება, გერმანიიდან უფრო მეტი მოტივაციით დავბრუნდი, მინდოდა უფრო მეტი გამეკეთებინა”, — ამბობს ანა.
DAAD (Deutscher Akademischer Austauschdienst) გერმანიის აკადემიური გაცვლის სამსახური, რომელიც სტიპენდიატების რაოდენობით მსოფლიოს ერთ-ერთი დიდი სამეცნიერო ფონდია. ის 1925 წელს დაარსდა.
პირველი გამოცდილების შემდეგ, ანამ აქტიურად დაიწყო ისეთი შესაძლებლობების ძიება, რისი მეშვეობითაც ევროპაში მიიღებდა განათლებას. გაცვლითი პროგრამით საფრანგეთშიც ისწავლა პოლიტიკის მეცნიერებების მიმართულებით.
“როდესაც საქართველოში დავბრუნდი, მინდოდა, კიდევ უფრო მეტი გამეკეთებინა — ჩავაბარე ჯიპას უნივერსიტეტში მაგისტრატურაზე, საჯარო მმართველობის კურსზე. ჯიპას აქვს ბევრი საინტერესო გაცვლითი პროგრამა. გადაწყვეტილი არ მქონდა, რომ სხვა ქვეყანაში მინდოდა წასვლა, მაგრამ მაინც შევავსე გაცვლითი პროგრამა და მივიღე დაფინანსება ჰამბურგის უნივერსიტეტში, მაგისტრატურის კურსზე. იქ დავრჩი ერთი წელი, იქ დავასრულე ჩემი მაგისტრატურის საფეხური და იქვე დავასრულე მუშაობა ჩემს თეზისზეც”.
მისი შეფასებით, ევროპულმა განათლებამ დიდი აკადემიური ცოდნა და კრიტიკული აზროვნების უნარი მისცა, ასევე, გაიზარდა მისი პროფესიული კონტაქტები სხვადასხვა ქვეყნის სტუდენტების, პროფესორებისა და ექსპერტების კუთხით — “აქედან შეგიძლია ძალიან მნიშვნელოვანი ცოდნა და ინფორმაცია მიიღო”.
გერმანიაში 1-წლიანი სწავლის შემდეგ, იქვე დარჩა. როგორც თვითონ ამბობს, ამას არ გეგმავდა, მაგრამ ჯერ კიდევ სწავლის პერიოდში შესთავაზეს, მუშაობა დაეწყო გერმანიის პრესის სააგენტოში სტუდენტ-მკვლევარ-ასისტენტად. შეთავაზებაზე უარი არ თქვა. მიიჩნევს, რომ დასავლეთში განათლების მიღება ყველას უნდა შეეძლოს.
“შესაძლებლობათა თანასწორობა ამ ნაწილში უპირობოდ უნდა არსებობდეს და შემიძლია გითხრათ, რომ დღესაც, დღევანდელი საქართველოს რეალობიდან გამომდინარე, არსებობს ეს გზები. შეიძლება ჩვენ უფრო რთული და პრობლემური გზების გავლა გვიწევდეს, თუმცა მჯერა, რომ რისი გაკეთებაც ადამიანს ძალიან სურს, ბევრი შრომის შედეგად შეუძლია მიაღწიოს თავის სურვილსა და საწადელს”.
ევროპული განათლება ადამიანს მისცემს განსხვავებული ღირებულებებისა და მსოფლმხედველობების უკეთ გააზრების შესაძლებლობას. ასევე, განსხვავებული ტრადიციების მიმართ პატივისცემას, მეტ ემპათიას, მეტად განავითარებს ტოლერანტობისა და ურთიერთპატივისცემის უნარს, რაც, ვფიქრობ, უფრო ჯანსაღ საზოგადოებად ჩამოგვაყალიბებს, სადაც პატივს სცემენ ერთმანეთს.
დემოკრატია, ადამიანის უფლებები, სამართლის უზენაესობა, სოლიდარობა, თანასწორობა — ამ ღირებულებებს ასახელებს ანა გერმანიაში 4-წლიანი ცხოვრების გამოცდილების გაზიარებისას.
“ჩემი აზრით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და ხაზგასასმელია თანასწორობა და ინკლუზიურობა, რაც ნიშნავს ყველასთვის ხელმისაწვდომი და თანაბარი გარემოს შექმნას. ეს არა მხოლოდ განათლების ნაწილში, არამედ ჯანდაცვის მხრივაც. ისეთი საბაზისო საჭიროებების დაკმაყოფილება ადამიანებისთვის, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია”.
სწორედ შესაძლებლობათა თანასწორობაა ის, რასაც საქართველოსთვის ისურვებდა. ქვეყანაში დაბრუნებას კი უპირობოდ განიხილავს, თუმცა ამ ეტაპზე გერმანიაში მეტი შესაძლებლობა აქვს — სურს, საქართველოში შექმნან ის გარემო, რაც ევროპაში მოსწონთ.
ცირა
ცირა გურგენიძე ბაკალავრიატზე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში სწავლობდა. სულ ჰქონდა მიზანი, მაგისტრატურა უცხოეთში გაეგრძელებინა. 2020 წელს ჩაირიცხა ვილნიუსის უნივერსიტეტში საერთაშორისო კომუნიკაციის სამაგისტრო პროგრამაზე, სოციალური მეცნიერების მიმართულებით.
ლიეტუვაში სწავლა დაფინანსებით გააგრძელა. ამბობს, რომ მისი ხარჯით ამას ვერ შეძლებდა და იმის წარმოდგენა, თუ რამდენს დაკარგავდა, გულდასაწყვეტია.
“თავიდან რთული იყო, რადგან მანამდე არ მიცხოვრია საქართველოს გარეთ და არ ვიცოდი, რა მელოდა. დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, რამდენად იყო ყველაფერი მოწესრიგებული და სასიამოვნო”, — ამბობს ცირა.
ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ის იყო, რომ ძალიან ბევრი ახალი შესაძლებლობა მომცა. ერთი კარი რომ გაიხსნება, შემდეგ 20 ახალი კარი გელოდება. ეს იმაზეა დამოკიდებული, შენ რამდენად მონდომებული ხარ. რა რესურსებსაც ჩადებ, შესაბამისად მიიღებ. იგივე არ მქონია საქართველოში.
ვილნიუსის უნივერსიტეტმა შესაძლებლობა მისცა არაერთ პროექტში მიეღო მონაწილეობა, მათ შორის, სამეცნიერო კვლევით საქმიანობაში. გაიარა სტაჟირება უცხოურ კომპანიაში. მონაწილეობას იღებდა ერასმუსის გაცვლით პროგრამებშიც.
“უნივერსიტეტში წასვლით ჩემთვის ბევრი კარი გაიღო. ის ორი წელი, რაც ვიყავი ვილნიუსში, სავსე იყო შესაძლებლობებით, რისთვისაც მე პირადად მართლა ძალიან ბედნიერი ვარ”, — ამბობს ცირა.
მაღალკვალიფიციურ განათლებასა და ლექტორების დამოკიდებულებაზე ისიც გვესაუბრა. მისი თქმით, თანაბარი გარემო და შესაძლებლობები ჰქონდა სწავლის პერიოდშიც და ახლაც.
როდესაც მაგისტრატურაზე ჩააბარა, გეგმავდა, სწავლის დასრულების შემდეგ საქართველოში დაბრუნებულიყო. თუმცა იმდენად მოეწონა ის ყველაფერი, დაფიქრდა, შემდეგში რა გაეკეთებინა პიროვნული, პროფესიული თუ კარიერული განვითარებისთვის. მუშაობა საავიაციო აკადემიაში დაიწყო, რომელიც ლიეტუვის გარდა სხვა ქვეყნებშიც ფუნქციონირებს.
“ახლა სადაც ვარ, ამას თავიდან ვერც წარმოვიდგენდი”.
სურს, სწავლა დოქტორანტურაზე გააგრძელოს, მაგრამ ამ ეტაპზე ემზადება. უნდა, დამატებით კიდევ ერთი ენა შეისწავლოს და შემდეგ ჩააბაროს უნივერსიტეტში.
არასდროს ჰქონია განცდა, რომ ვინმეზე ნაკლები შესაძლებლობები ჰქონდა, თუმცა ის, რომ საქართველო ევროკავშირის წევრი არ არის, მცირე დაბრკოლებებს უქმნის — იყო პროექტები, რომელიც მხოლოდ EU-ს მოქალაქეებისთვისაა განკუთვნილი.
“სამსახურში ყოფნის დროს, ვინაიდან საავიაციო აკადემიაში ვმუშაობ, ხშირად გვიწევს წასვლა ბრიტანეთში, იმის გამო, რომ იქ არის დიდი საავიაციო ბაზა. მე, ვინაიდან მჭირდება ვიზა, ვერ მივდივარ, როცა მინდა. კარიერულადაც ეს რაღაცნაირად უკან გხევს, არ გაქვს შესაძლებლობა, რომ მიიღო ევროპაში უდიდეს პროფესიულ გამოფენაში მონაწილეობა”.
მომავალში ქვეყანაში დაბრუნების სურვილი აქვს და ამბობს: “არასდროს ვიქნები სრულად წამოსული”.
“ჩემი რესურსი, ჩემი ცოდნა, ჩემი გამოცდილება რაღაც ეტაპზე აუცილებლად უნდა მოვახმარო ჩემს ქვეყანას.
შეიძლება ვიყო საზღვარგარეთ, მაგრამ ჩემი ცოდნა მინდა გამოვიყენო ჩემი ქვეყნისთვის. ასე რომ როგორ მდგომარეობაშია ქვეყანა, ამას აქვს ძალიან დიდი მნიშვნელობა”.
ჩვენი რესპონდენტების და ათასობით ქართველი სტუდენტის გამოცდილება ადასტურებს, რომ ევროპაში განათლების მიღება მათ მრავალფეროვნებას და შესაძლებლობების ფართო სპექტრს სთავაზობს. ამასთან, პროფესიული და კარიერული ზრდა არის ის, რაც ყველა სტუდენტისთვის მნიშვნელოვანია. ევროპაში მიღებული კავშირები და საერთაშორისო დონის ექსპერტებთან პროფესიული კონტაქტები კი ნამდვილად უპირატესობად შეიძლება ჩაითვალოს.