სექსუალობა ან სექსუალური ორიენტაცია ადამიანების სექსუალურ, რომანტიკულ და ემოციურ პრეფერენციებს განსაზღვრავს — კერძოდ, რომელი გენდერ(ებ)ის მიმართ აქვს ან, პირიქით, არ აქვს მიზიდულობა. სექსუალობებს შორის თავის იდენტიფიცირების ბევრი სხვადასხვა გზა და სახელი არსებობს. სრულიად მისაღებია, თუ ადამიანი ერთზე მეტ ან რამდენიმე სექსუალობაში ათავსებს თავს. გარდა ამისა, აღნიშნული მიკუთვნებულობა ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე, შესაძლოა, შეიცვალოს, რაც ასევე ნორმალურია, რადგან ადამიანის სექსუალობა, შესაძლოა, იყოს ფლუიდური.
ტერმინების განმარტებამდე, მნიშვნელოვანია, ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ სექსუალობა და რომანტიკა, რადგან არ არის აუცილებელი, რომ რომანტიკული მიზიდულობა იყოს სექსუალურიც, ან სექსუალური იყოს რომანტიკული. მაგალითად, შესაძლოა, ჰეტეროსექსუალი ადამიანი ჰომორომანტიკოსი იყოს და არა — ჰეტერორომანტიკოსი.
სექსუალური მიზიდულობა აღწერს ადამიანის სურვილს, ჰქონდეს სექსუალური ურთიერთობა სხვა ადამიანებთან, რასაც, თავის მხრივ, ფიზიკურ მიზიდულობა და ან მიზიდულობის არქონა განსაზღვრავს სხვების მიმართ. რომანტიკული მიზიდულობა გულისხმობს ადამიანის სურვილს, უყვარდეს და ზრუნავდეს სხვა ადამიანზე და რომანტიკული კავშირი ჰქონდეს მასთან.
აღსანიშნავია, რომ თითოეულ ადამიანთან მიმართებით, მნიშვნელოვანია სექსუალობების სწორი გამოყენება, რადგან ეს გამოხატავს პატივისცემასა და მხარდაჭერას. იმ შემთხვევაში, თუ არ იცით, რა ტერმინი გამოიყენოთ ამა თუ იმ ადამიანის აღსაწერად ამ კონტექსტში, უმჯობესია, თავად მას ჰკითხოთ და თქვენ არ გადაუწყვიტოთ სექსუალობა ვიზუალური ექსპრესიისა და სხვა მახასიათებლების გამო.
ამასთან, მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ ზოგი ადამიანისთვის იარლიყები არ არის კომფორტული და მათ შესაძლოა, თავიანთი სექსუალობის სახელდება არ მიიჩნიონ მიზანშეწონილად.
საფრთხისშემცველი გარემოს გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია ე.წ. კარადაში მყოფი (ინგლ. Closeted) ადამიანების გათვალისწინება, რომელთაც არ სურთ თავიანთი გენდერული იდენტობა ან სექსუალობა საჯარო გახადონ. მნიშვნელოვანია, პატივი ვცეთ თითოეული ადამიანის გადაწყვეტილებას და, შემთხვევით თუ განზრახულად, არ გავამჟღავნოთ მათი სექსუალობა ან გენდერული იდენტობა. ამგვარ აქტს აუთინგი (ინგლ. Outing) ეწოდება — როცა სხვა ავრცელებს ინფორმაციას სექსუალობისთან ან/და გენდერული იდენტობასთან დაკავშირებით იმ ადამიანზე, რომელიც არ არის დაქამინგაუთებელი.
ამასთანვე, გასათვალისწინებელია ენის პროგრესი და სიტყვათა დეფინიციების სახეცვლილება, რაც იმას განაპირობებს, რომ კონკრეტული დროისთვის მისაღები სახელდება შესაძლოა, მოგვიანებით შეურაცხმყოფელი ან კომიკური შინაარსის მატარებელი გახდეს. მეორე მხრივ, გავრცელებული პრაქტიკაა, როგორც ქვიარ თემის, ასევე სხვა მარგინალიზებული ჯგუფის მიერ შეურაცხმყოფელი სიტყვების უკან დაბრუნება და მასზე ძალაუფლების მოპოვება. ეს გულისხმობს კონკრეტული სიტყვებიდან, რომლებსაც ადამიანთა ჯგუფზე კონკრეტული ნიშნით შეურაცხყოფის მიყენებისთვის იყენებდნენ, ნეგატიური კონოტაციის ჩამოშორებასა და სალაპარაკო ენაში ნეიტრალური ან პოზიტიური მნიშვნელობით დამკვიდრებას. აღსანიშნავია, რომ სიტყვა ქვიარსაც გამოყენების სწორედ მსგავსი პრეისტორია აქვს.
რას ნიშნავს ლგბტქია+?
ეს აკრონიმი ინკლუზიურია და სხვადასხვა სექსუალობასა და გენდერულ იდენტობას აერთიანებს. კერძოდ:
- ლესბოსელი — ქალი, რომელსაც რომანტიკულად და სექსუალურად ქალები იზიდავს. ტერმინის თანამედროვე მნიშვნელობა მოიცავს ქალებსა და არაბინარული გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანებს, რომლებსაც რომანტიკული და სექსუალური მიზიდულობა ქალების მიმართ აქვთ;
- გეი — ტერმინის თანამედროვე გაგება მოიაზრებს როგორც ზედსართავ სახელს, ასევე არსებითი სახელს, რომელიც აღნიშნავს ჰომოსექსუალობასთან დაკავშირებული ადამიანების ჯგუფსა და კულტურას. თავდაპირველად, ის მოიაზრებდა კაცს, რომელსაც რომანტიკულად და სექსუალურად იზიდავს კაცები, თუმცა დღეს, შესაძლოა, ჰომოსექსუალმა ქალმა თვითიდენტიფიცირებისთვის “გეი” გამოიყენოს. ტერმინის თავდაპირველი მნიშვნელობა 1960-იან წლებს უკავშირდება, როცა ჰომოსექსუალი კაცები თავებს გეებად აიდენტიფიცირებდნენ და მოიხსენიებდნენ კიდეც;
- ბისექსუალი — ადამიანი, რომელიც გრძნობს სექსუალურ მიზიდულობას ერთზე მეტ გენდერთან, ტიპურად, ბინარულად დაყოფილ გენდერებს შორის — ქალებთან და კაცებთან. ბისექსუალები შესაძლოა, არ იყვნენ ბირომანტიკოსები, ხოლო ბირომანტიკოსები შესაძლოა, არ იყვნენ ბისექსუალები;
- ტრანსგენდერი — კრებითი ტერმინია და მოიცავს ადამიანებს, რომელთა გენდერული იდენტობა, ექსპრესია და ქცევა არ ემთხვევა მისი ბიოლოგიური სქესის მახასიათებლებისა და საზოგადოების მიერ სქესთან მიბმული გენდერული როლის მოლოდინებს;
- ქვიარი — ქოლგა ტერმინია და მოიცავს ადამიანებს, რომლებიც, როგორც სექსუალური პრეფერენციის, ასევე — გენდერული იდენტობის მიხედვით არ ჯდებიან ჰეტერონორმატიული საზოგადოების მიერ შექმნილ ნორმებში. შესაბამისად, ადამიანები, რომლებიც ლგბტქია+ ჯგუფს მიაკუთვნებენ თავს, შესაძლოა, თავს აიდენტიფიცირებდნენ ქვიარებად;
- ინტერსექსი — ადამიანი, რომელიც სექსუალურ-რეპროდუქციული ანატომიის ვარიაციებით დაიბადა. ეს შესაძლოა, გამოიხატოს როგორც ქრომოსომურ, ასევე ჰორმონალურ და ფიზიოლოგიურ დონეზე;
- ასექსუალი — ადამიანი, რომელსაც ნაკლებად ან საერთოდ არ აქვს სექსუალური მიზიდულობა სხვების მიმართ, განურჩევლად გენდერული იდენტობისა. ქოლგა ტერმინია, რომელიც სექსუალობათა ფართო ჩამონათვალს ფარავს. შესაბამისად, ესაა სპექტრი, რომელიც აერთიანებს ადამიანებს სექსუალური და შესაძლოა, რომანტიკული მიზიდულობის არქონით;
ლგბტქია+ აბრევიატურაში + მიემართება იმ სხვა სექსუალობებისა და გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანებსა და მხარდამჭერებს, რომლებიც აკრონიმმა ვერ გააერთიანა, თუმცა თავში მოიაზრებს.
- ალოსექსუალი — აღნიშნული ტერმინი ქოლგა, კრებითი ტერმინია და აღნიშნავს ადამიანს, რომელიც სექსუალურ მიზიდულობას შესაძლოა ნებისმიერი ადამიანის მიმართ განიცადოს, განურჩევლად მისი სექსუალობისა და გენდერული იდენტობისა. ალოსექსუალმა შესაძლოა თავის იდენტიფიცირება მოახდინოს სხვა სექსუალობაშიც. მაგალითად, ბისექსუალი, პანსექსუალი და ა.შ., თუმცა ალოსექსუალების ჯგუფს ასექსუალები თავს ვერ მიაკუთვნებენ.
- ალორომანტიკოსი — ადამიანი, რომელმაც რომანტიკული მიზიდულობა შესაძლოა სხვების მიმართ განიცადოს, მიუხედავად მათი სექსუალობისა.
- ანდროსექსუალი — ადამიანი, რომელიც მიზიდულობას კაცების ან მასკულინობის მიმართ განიცდის, განურჩევლად იმისა, ისინი ბიოლოგიურად კაცებად არიან დაბადებულები თუ — არა;
- არომანტიკოსი — ადამიანი, რომელიც არ გრძნობს რომანტიკულ მიზიდულობას არავის მიმართ. მათ შესაძლოა არ სურდეთ ურთიერთობების ფორმირება მეგობრობის მიღმა; ამასთან, ადამიანმა შესაძლოა არ იგრძნოს რომანტიკული მიზიდულობა სხვა ადამიანების მიმართ, თუმცა მას ჰქონდეს ლიბიდო და სექსუალურ მიზიდულობას განიცდიდეს სხვა ადამიანების მიმართ;
- ბი-ცნობისმოყვარე (ინგლ. Bi-curios) — ადამიანი, რომელიც დაინტერესებულია ჩვეული გენდერული იდენტობის მქონე პარტნიორებს მიღმა ახალი გამოცდილებების მიღებით ან უბრალოდ ღიაა ამ შესაძლო გამოცდილებების ქონის მიმართ. უფრო ხშირად, ბი-ცნობისმოყვარე ადამიანები ჰეტეროსექსუალურ ურთიერთობებში არიან და სურთ, რომ ჰომოსექსუალური ურთიერთობებში ჩამოაყალიბონ. აღნიშნული ტერმინით ჰეტეროსექსუალობასა და პანექსუალობას შორის არსებულ სექსუალობებს შორის სპექტრზე მყოფ ადამიანებს აღნიშნავენ, რომლებიც შესაძლოა, გაურკვევლობაში იყვნენ და არ იყვნენ დარწმუნებულები, ვისთან სურთ ურთიერთობა;
- ბირომანტიკოსი — ადამიანი, რომელიც გრძნობს რომანტიკულ მიზიდულობას ერთზე მეტ გენდერთან, ტიპურად ბინარულად დაყოფილ გენდერებს შორის — ქალებთან და კაცებთან;
- დემირომანტიკოსი — ადამიანი, რომელიც არ გრძნობს რომანტიკულ მიზიდულობას ადამიანებისადმი, თუ მათთან ძლიერი ემოციური კავშირი არ აქვს;
- დემისექსუალი — ადამიანი, რომელიც არ განიცდის სექსუალურ მიზიდულობას სხვებთან, თუ მათთან თავდაპირველად ემოციური კავშირი არ დაამყარა. დემისექსუალთა სექსუალური სურვილები ვარირებს და ზოგიერთი მათგანი, რომელიც სპექტრის უკიდურეს ბოლოში მყოფია, ძალიან მცირე სექსუალური სურვილების ქონას გულისხმობს;
- ჰეტერორომანტიკოსი — ადამიანი, რომელიც მისი გენდერისგან განსხვავებულ გენდერთა მიმართ განიცდის რომანტიკულ მიზიდულობას;
- ჰეტეროსექსუალი — ადამიანი, რომელიც მისი გენდერისგან განსხვავებულ გენდერთა მიმართ განიცდის სექსუალურ მიზიდულობას. ჰეტეროსექსუალების აღსანიშნავად იყენებენ სხვადასხვა ტერმინს, მაგალითად, სთრეითი (ინგლ. Straight). ჰეტეროსექსუალი ადამიანები შესაძლოა იყვნენ ჰომორომანტიკოსები და პირიქით, ჰომორომანტიკოს ადამიანები შესაძლოა უპირატესობას ანიჭებდნენ სექსუალურ ურთიერთობებს მათი გენდერისგან განსხვავებული გენდერის მქონე ადამიანებთან;
- ჰომორომანტიკოსი — ადამიანი, რომელიც რომანტიკულად და ემოციურად მიზიდულია თავისივე გენდერის ადამიანთან;
- ჰომოსექსუალი — ადამიანი, რომელსაც სექსუალური მიზიდულობა თავისი გენდერის ადამიანთან აქვს. როგორც სხვა შემთხვევებში, ჰომოსექსუალ ადამიანს, შესაძლოა არ ჰქონდეს ემოციური და რომანტიკული მიზიდულობა იმავე გენდერის ადამიანებისადმი. მიუხედავად ამისა, რადგან თანამედროვე მეტყველებაში სპექტრზე განლაგებული სექსუალობების მრავალფეროვანი ჩამონათვალი გამოჩნდა, ტერმინის გამოყენება შედარებით შემცირდა;
- მონოსექსუალი — ქოლგა ტერმინია, რომელიც მოიცავს ადამიანებს, რომლებიც სექსუალურ ან რომანტიკულ მიზიდულობას მხოლოდ ერთი გენდერის მიმართ განიცდიან. მონოსექსუალებს შორის განიხილებიან ჰეტეროსექსუალები, გეები და ლესბოსელები;
- მულტისექსუალი — ადამიანი, რომელსაც აქვს სექსუალური და რომანტიკული მიზიდულობა ერთზე მეტი გენდერის ადამიანებთან. აღნიშნული ტერმინის ქვეშ მოიაზრებიან იმ სექსუალობის წარმომადგენლები, რომლებიც თავს, მაგალითად, ბისექსუალად ან პანსექსუალად აიდენტიფიცირებენ;
- პანსექსუალი და ომნისექსუალი – ადამიანი, რომელმაც სექსუალური მიზიდულობა შესაძლოა, ნებისმიერი გენდერისა და სქესის ადამიანის მიმართ იგრძნოს. აღნიშნული სექსუალობის ტიპური იდენტიფიკატორი ისაა, რომ სექსუალურ მიზიდულობასთან გენდერი გადამწყვეტი ან მნიშვნელოვანი ფაქტორი არ არის;
- პანრომანტიკოსი — ადამიანი, რომელიც რომანტიკულ მიზიდულობას განიცდის, განურჩევლად გენდერისა და სქესისა, თუმცა ეს არ ზოგადდება სექსუალობაზე. პანრომანტიკოსები შესაძლოა, იყვნენ ჰომოსექსუალებიც;
- სკოლიოსექსუალი — ადამიანი, რომელიც სექსუალურ მიზიდულობას მხოლოდ არაბინარული გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანების მიმართ გრძნობს;
- სპექტრასექსუალი — ადამიანი, რომელიც სექსუალურ მიზიდულობას განიცდის ბევრი გენდერისა და სქესის მიმართ, თუმცა არა ყველას მიმართ.
სექსუალობა სპექტრზე
ზოგიერთი კვლევა გვთავაზობს მოსაზრებებს, რომელთა თანახმადაც, სექსუალობა სპექტრზეა განლაგებული. მაგალითად, კინსის შკალა, რომელიც პირველად 1948 წელს გამოქვეყნდა, აღიარებს იმ ფაქტს, რომ ბევრი ადამიანი თავს შესაძლოა ჰეტერო ან ჰომოსექსუალად არ აიდენტიფიცრებდეს და მათ შორის სივრცის სხვადასხვა ნაწილზე იყოს მოთავსებული. უფრო მეტიც, აღმოჩნდა, რომ კვლევაში მონაწილე ადამიანთა უმეტესობა თავს ბისექსუალად აიდენტიფიცირებდა. შკალას აქვს განლაგების რამდენიმე ძირითადი კატეგორია:
- ექსკლუზიური ჰეტეროსექსუალი;
- უმეტესად ჰეტეროსექსუალი, მხოლოდ ზოგიერთ შემთხვევებში ჰომოსექსუალი;
- უმეტესად ჰეტეროსექსუალი, ზოგიერთ შემთხვევაში მეტად ჰომოსექსუალი;
- თანაბრად ჰეტეროსექსუალი და ჰომოსექსუალი;
- უმეტესად ჰომოსექსუალი, მხოლოდ შემთხვევებში ჰეტეროსექსუალი;
- უმეტესად ჰომოსექსუალი, ზოგიერთ შემთხვევაში მეტად ჰეტეროსექსუალი;
- ექსკლუზიურად ჰომოსექსუალი;
- არა სოციო-სექსუალური კონტაქტი ან რეაგირება.
მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნულმა კვლევამ გამოქვეყნების დროს ერთგვარი გარღვევა მოახდინა სექსუალობასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას, დღეს ის მოძველებულად მიიჩნევა, რადგან ნიუანსურად ვერ ფარავს ყველა სექსუალობას, რომელიც ამჟამად არსებობს. შკალის დადებით მხარეებში მოიაზრებენ სექსუალობის დიქოტომიური კლასიფიკაციის გაბათილებასა და გენდერული იდენტობისა სექსუალობის ერთმანეთისგან განსხვავებას, რაც 1960-იანი წლების ფემინისტური და ქვიარ მოძრაობებისთვის უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი იყო.
ორგანიზაცია ტრევორის პროექტი აცხადებს, რომ არსებობს სხვადასხვა სპექტრი, რომლებიც ადამიანის სექსუალობას უფრო ნიუანსურად შეისწავლის, რადგან ადამიანთა იდენტობა გენდერისა და სექსუალობის მხრივ, ფლუიდური და მრავალშრიანია, ხოლო სპექტრები გვეხმარება ჩვენი პრეფერენციების ვიზუალიზაციაში. სპექტრებს შორისაა ბიოლოგიური სქესი, გენდერული იდენტობა, გენდერული გამოხატვა, სექსუალური ორიენტაცია. შესაბამისად, გენდერული ორიენტაციის სპექტრებზე დაკვირვებით, ჩანს, რომ თუ სპექტრის ერთ უკიდურეს ბოლოში განთავსებული ადამიანს შესაძლოა მხოლოდ ქალები იზიდავდეს, ხოლო მეორე ბოლოში — მხოლოდ კაცები; შესაძლოა, მიზიდულობა იყოს არა გენდერის, არამედ გამოხატვის მიმართ; მაგალითად, ადამიანები, რომლებიც უპირატესობას მასკულინობას ანიჭებენ და არა — მაინცდამაინც კაცებს; ასევე, ბისექსუალი ადამიანი შესაძლოა ქალებთან უფრო გრძნობდეს ემოციურ კავშირს, მაგრამ კაცებთან სექსუალურს და ა.შ.
წყაროები: