კანის კინოფესტივალის წლევანდელი პროგრამა მკაფიოდ გამოხატავდა იმას, თუ როგორ ცდილობს თანამედროვე კინო პასუხის გაცემას გადამწყვეტ კითხვებზე: ვინ ვართ, რა გვახსოვს, რა გვტკივა და როგორ მოვყვეთ საკუთარ თავზე ისე, რომ სხვამაც გაიგოს.
ორ კვირაში კანის ფესტივალმა კიდევ ერთხელ შეგვახსენა, რომ კინო არ არის მხოლოდ ხელოვნება — ის არის არქივიც, ამბოხიც, სარკეც და მომავალიც.
ეკრანზე ვნახეთ იმ ქალების ამბები, რომლებიც უხმოდ ცხოვრობდნენ; ვნახეთ იმ კაცების ისტორიები, რომლებიც არ ცდილობენ, იყვნენ ძლიერები, არამედ ცდილობენ, იყვნენ ნამდვილები; ვუყურეთ ბავშვებს, რომლებიც ჭეშმარიტებას გვეუბნებოდნენ პირდაპირ — ისე, როგორც დიდებს აღარ შეუძლიათ.
გამომდინარე იქიდან, რომ წინა სტატიებში რამდენიმე ფილმზე უკვე ვისაუბრე, მინდა ამ შემთხვევაშიც განვიხილო ის ფილმები, რომლებიც ჩემს გონებაშია.
წინა სტატიები:
- ბექა მაისურაძის ამბები კანიდან: ერთი ფესტივალის ბევრი ხმა
- ბექა მაისურაძის ამბები კანიდან: იქნებ კინოშია პასუხი?
- ბექა მაისურაძის ამბები კანიდან: როდის იქცევა სიჩუმე სიყვარულად?
რა თქმა უნდა, დავიწყებ ოქროს პალმის რტოს წლევანდელი მფლობელი ფილმით — ჯაფარ ფანაჰის It Was Just an Accident.
ჯაფარ ფანაჰის ბიოგრაფია ისეთივე დრამატულია, როგორც მისი ფილმები.
ირანში მას აკრძალული აქვს კინოს გადაღება. მისჯილი ჰქონდა მრავალწლიანი შინაპატიმრობა და მაინც, ის იღებს ფილმს თეირანში, ფარულად, დამალულად, მაგრამ ისე თავისუფლად, როგორც ამას ზოგიერთი ღიად მომუშავე რეჟისორიც ვერ ბედავს.
რეჟისორი თავის ახალ ფილმში არა უბრალოდ უპირისპირდება ირანული რეჟიმის რეალობას, არამედ ამხელს ძალაუფლების მიერ ფორმირებულ მორალურ სივრცეს, სადაც ყველა მოქმედება მახეა და ყველა დუმილი — პოზიცია.
ფილმი სახელწოდებით “ეს უბრალოდ შემთხვევითობა იყო” არის ირანის საზოგადოებაში არსებული სისტემური ძალადობასა და კორუფციის მწვავე კრიტიკა. ფანაჰი გვიჩვენებს, როგორ იქცევა ძალადობა და უსამართლობა ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილად, სადაც მოქალაქეები იძულებულნი არიან, იცხოვრონ მუდმივი შიშისა და ეჭვის ქვეშ. ფილმის გმირები, რომლებიც წარსულში სახელმწიფოს მიერ იყვნენ დაჩაგრულნი, ახლა თავად დგანან მორალური არჩევანის წინაშე: შურისძიება თუ მიტევება.
ფილმი, რომელიც თითქოს ერთი შემთხვევითობით იწყება, მიგვანიშნებს, რომ ირანში “შემთხვევითობები” არ არსებობს. ყოველ მოქმედებას წინ უძღვის წარსული — ხშირად დავიწყებული, დაფარული ან განდევნილი, რომელიც მაინც ახერხებს უკან დაბრუნებას.
“ეს უბრალოდ შემთხვევითობა იყო” არც გმირებს ქმნის და არც მოძალადეებს ასაღებს ერთადერთ მტრად. ის გვაჩვენებს, როგორ შეიძლება, ტკივილსა და შურისძიების ცდუნებაში, ძალაუფლებამ მსხვერპლი აქციოს მჩაგვრელად. ეს მორალური ციკლურობა გადაუწყვეტელი, დაუცველი და მტკივნეული, ილექება ფილმის ბოლომდე და მაყურებელს აიძულებს, ჰკითხოს საკუთარ თავს, სად გადის ზღვარი სამართლიანობასა და შურისძიებას შორის? როგორ შეიძლება ტკივილმა შეცვალოს მორალური საზღვრები? და როგორ შეიძლება საზოგადოება განიკურნოს, როცა შურისძიება თვითდამტკიცების ერთადერთ საშუალებად იქცევა?
ფანაჰის გმირები, ხან უიმედონი, ხან ამაყნი, ხან მორალურად გაწბილებულნი, იმ სისტემის პროდუქტები არიან, სადაც ტკივილი და სიჩუმე სახელმწიფო ენის განუყოფელი ნაწილებია.
It Was Just an Accident არის მტკივნეული, დახვეწილი და სიღრმისეულად ჰუმანისტური ფილმი, რომელიც მაყურებელს არ აწვდის მზა პასუხებს და აიძულებს, საკუთარ მორალურ საზღვრებს გადახედოს. ეს არის კინო არა კომფორტისთვის, არამედ იმ შინაგანი წონასწორობის რღვევისთვის, რომელიც ხშირად დავიწყებულ კითხვებზე დაფუძნებული სიმშვიდის ფასად გვიდგას.
იდენტობის ძიება კულტურულ ზღვარზე არის მთავარი თემა ჰაფსია ჰერზის კინოსურათისა — La Petite Derniere, რომელიც გვიყვება 17 წლის ფატიმას, ალჟირელი ემიგრანტების უმცროსი შვილის, შინაგან ბრძოლას ტრადიციებსა და პირად იდენტობას შორის.
ფატიმა ვერ ამხელს, რომ ლესბოსელია, რადგან მისი ოჯახი პატრიარქალურ და რელიგიურ ღირებულებებზეა დაფუძნებული. მისი შინაგანი დისკომფორტი არ არის მხოლოდ სექსუალობის საკითხი — ეს არის მორღვეული არქიტექტურა მემკვიდრეობასა და თვითგამოხატვას შორის.
ფილმის სიძლიერე მდგომარეობს მის სენსიტიურ და გულწრფელ ნარატივში. რეჟისორი ქმნის ინტიმურ და ემოციურ პორტრეტს ახალგაზრდა ქალისას, რომელიც ცდილობს იპოვოს საკუთარი ადგილი სამყაროში.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ხშირად სიუჟეტი სწორხაზოვანია და “შემდეგი ნაბიჯების” განსაზღვრაც მარტივი ხდება. ამ ფილმს შეეძლო ყოფილიყო მნიშვნელოვანი დებიუტი, რომელიც სიღრმისეულად იკვლევს სექსუალობისა და კულტურული მემკვიდრეობის თემებს, თუმცა, ძირითად შემთხვევაში, ასეთ სიღრმეში რეჟისორი ვერ შედის.
ნადია მელიტი, რომელიც შემთხვევით აღმოაჩინეს პარიზის ერთ-ერთ უბანში, ფატიმას როლს საოცარი სიღრმითა და სენსიტიურობით ასრულებს. მისი ასეთი შესრულება კი კანის კინოფესტივალზე საუკეთესო მსახიობი ქალის ჯილდოთი აღინიშნა.
La Petite Derniere არ არის მხოლოდ ერთი ადამიანის ისტორია — ეს არის მრავალი ახალგაზრდის, განსაკუთრებით, ემიგრანტული ფონის მქონე ქალების, საერთო გამოცდილების ანარეკლი და იმ ხმაწართმეული გოგოების სახელით საუბრობს, რომლებიც დიდი ხნის მანძილზე არსებობდნენ ორი სამყაროს საზღვარზე — იქ, სადაც ოჯახის ტრადიციები ახშობენ თვითგამოხატვას, ხოლო საზოგადოება ჯერ კიდევ არ არის მზად მათი “განსხვავებულობის” სათანადოდ მისაღებად.
ეს ისტორია გაბედულად ეხება ფრანგულ იდეალებსა და ემიგრანტული ცხოვრების რეალობას შორის მყოფ მტანჯველ ხვრელს, იმ სივრცეს, სადაც ახალგაზრდა ქალი, თავისი იდენტობითა და ოცნებებით, იბრძვის, რომ იყოს იმდენად ფრანგი, რამდენადაც თავისუფალი. სადაც “შინ” ყოფნა სულ სხვა მნიშვნელობას იღებს, როდესაც შენს შინაგან “მეს” საზოგადოება უცხოდ აღიქვამს.
ახალგაზრდა ქალების და დედების ამბავი მოიტანეს ჩვენამდე ორი ოქროს პალმის რტოს მფლობელმა რეჟისორმა ძმებმა დარდენებმა.
Jeunes meres თითქოს არაფერს გვთავაზობს ახალს, მაგრამ სწორედ აქ არის მათი ძალაც — ძმები კვლავაც უბრუნდებიან ადამიანებს, რომლებიც ყველაზე ხშირად რჩებიან შეუმჩნეველნი. ფილმი მოგვითხრობს ხუთი ახალგაზრდა დედის ისტორიას, რომლებიც ბელგიის ერთ-ერთ თავშესაფარში ცხოვრობენ და ცდილობენ, უკეთესი მომავალი შექმნან საკუთარი თავისა და შვილებისთვის.
დარდენების სტილი კვლავაც უცვლელია: კამერა ახლოს მიჰყვება პერსონაჟებს, რაც მაყურებელს საშუალებას აძლევს, იგრძნოს მათი ემოციები და სირთულეები.
კინოსურათი ასევე ეხება ისეთ სოციალურ თემებს, როგორებიცაა სექსუალური განათლების ნაკლებობა, ორსულობა ახალგაზრდა ასაკში და სოციალური მხარდაჭერის სისტემის ხარვეზები.
დარდენები, როგორც ყოველთვის, არ ცდილობენ მორალური გაკვეთილების მოცემას. ისინი უბრალოდ გვიჩვენებენ რეალობას ისეთს, როგორიც ის არის და ვხედავთ, რომ მიუხედავად სირთულეებისა, ადამიანებს ჯერ კიდევ შეუძლიათ ერთმანეთის მხარდაჭერით გადალახონ დაბრკოლებები, შექმნან უკეთესი მომავალი.
ძმები დარდენები ასახავენ იმ უხილავ ბრძოლებს, რაც ქალებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში უწევთ. ახალგაზრდა დედები, რომელთა ისტორია ფილმში იშლება, არიან სისტემის ბზარებში ჩავარდნილი ქალები, რომლებსაც არ აქვთ წვდომა არაფერ ხარისხიანზე — არც ჯანდაცვაზე, არც განათლებაზე და არც სამართლებრივ სისტემაზე.
ფილმმა ფესტივალზე საუკეთესო სცენარისთვის მიიღო პრიზი, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს დარდენების უნარს, შექმნან ღრმა და შთამბეჭდავი კინო.
ჩემთვის, როგორც დარდენების კინოს დიდი გულშემატკივრისთვის, ეს ფილმი ნამდვილად ერთ-ერთი გამორჩეული იყო. არაფერი ახალი, თუმცა კარგი და აუცილებელი.
სამივე ფილმი სხვადასხვა ქვეყნიდან მოდის, მაგრამ მათი ხაზი ერთიანია: კინო, როგორც ადგილი, სადაც უჩინარი ადამიანები იძენენ გამოსახულებას და ხმას.
ისინი გვახსენებენ, რომ კინო არ არის მხოლოდ სტილისტური ესთეტიკა ან ამბების მოყოლის საშუალება. კინო არის გზა, რომლის მეშვეობითაც ინდივიდები ამუშავებენ ტკივილს, ხდებიან სუბიექტები იმ სამყაროში, რომელიც მათ ხშირად ობიექტებად აღიქვამს.
და რაც მთავარია, ამ ფესტივალმა ცხადად გვაჩვენა, რომ კინო, თავისი ყველაზე გულწრფელი ფორმით, კვლავაც რჩება ყველაზე მგრძნობიარე ინსტრუმენტად იმაზე, რაც ჯერ სიტყვებად არ ჩამოყალიბებულა.
და სანამ ადამიანებს ტკივილი აქვთ, ხელოვნებას ყოველთვის ექნება პასუხის ძიების მანდატი.
მომავალ მაისამდე! ისევ, კანში!