საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტი (IRI) ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებით კრიტიკულ ანგარიშს აქვეყნებს. IRI-ის მისიის დასკვნით, არჩევნები ფუნდამენტურად ნაკლოვანი იყო, სამართლებრივი ჩარჩო და პროცესის მარეგულირებელი ნორმები კი საარჩევნო კონკურენციას ხელს უშლიდა.

Contents

ანგარიშის თანახმად, ადგილი ჰქონდა ხელისუფლების მიერ საჯარო რესურსების ბოროტად გამოყენებას, სამოქალაქო საზოგადოების შევიწროებას, ოპოზიციური პარტიებისთვის დაბრკოლებების შექმნას, ამომრჩევლებისთვის სისტემურად დაშინებას. ასევე, ამბობენ, რომ აღინიშნებოდა სახელმწიფო ინსტიტუტების მხრიდან ნდობის ნაკლებობა.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ არჩევნები რეგიონული არასტაბილურობისა და შიდა პოლიტიკური ისტორიული დაძაბულობის პირობებში გაიმართა, ამასთან, ის ქვეყნის ევროატლანტიკური მისწრაფებისა და ადამიანის ფუნდამენტური თავისუფლებების გაუარესების გამო მზარდი უკმაყოფილების ფონზე ჩატარდა.

“არჩევნები იყო შესაძლებლობა მოქალაქეებისთვის გამოეყენებინათ დემოკრატიული უფლებები და აერჩიათ ლიდერები, რომლებიც იზიარებენ საქართველოს მომავლის მსგავს ხედვას. თუმცა, სამართლებრივი ჩარჩო და პროცესის მარეგულირებელი ნორმები (რომელიც ხელს უშლიდა ჯანსაღ საარჩევნო კონკურენციას), მმართველი ხელისუფლების მიერ საჯარო რესურსების ბოროტად გამოყენება, სამოქალაქო საზოგადოების შევიწროება, ოპოზიციური პარტიებისთვის დაბრკოლებების შექმნა, ამომრჩეველთა სისტემატური დაშინება და სახელმწიფო ინსტიტუტების მიმართ საზოგადოების ნდობის ნაკლებობა, იყო ის ფაქტორები, რომლებმაც განაპირობა ფუნდამენტურად ნაკლოვანი არჩევნები”, — წერია ანგარიშში.

დასკვნაში ვკითხულობთ, რომ არჩევნებამდე, საკანონმდებლო ჩარჩოს შესაცვლელად, ხელისუფლებამ უპრეცედენტო ნაბიჯები გადადგა. ამ კონტექსტში IRI-ის მისია რუსულ კანონს ახსენებს. ნათქვამია, რომ ამ კანონის მიღებამ და შემდეგ მთავრობის მიერ სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების დევნამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა გაერთიანებისა და გამოხატვის თავისუფლებაზე, რამაც დემოკრატიული უკუსვლის რისკები გააჩინა და მასშტაბური საზოგადოებრივი პროტესტები გამოიწვია.

მისია არჩევნების პროცესში გამოვლენილ მნიშვნელოვან დარღვევებზე საუბრობს და 4 ძირითად გამოწვევას გამოყოფს.

არათანაბარი პირობები და სახელმწიფო რესურსების ბოროტად გამოყენება;
სამოქალაქო საზოგადოებისა და ოპოზიციური პარტიების შევიწროება და ამომრჩეველთა სისტემატური დაშინება;
საარჩევნო და სასამართლო ინსტიტუტების სახელმწიფოს მიერ მიტაცება;
არჩევნების შედეგების საზოგადოებრივი უარყოფა.

არათანაბარი პირობები და სახელმწიფო რესურსების ბოროტად გამოყენება

ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ პოლიტიკური პარტიების შემოწირულობებისა და საარჩევნო კამპანიის დაფინანსების საკითხების შემოწმების ფუნქციების სახელმწიფო აუდიტის სამსახურიდან ანტიკორუფციულ ბიუროზე გადატანამ (რომლის ხელმძღვანელსაც პრემიერმინისტრი ნიშნავდა) არასანდო გარემო შექმნა

“საქართველოს ორგანულ კანონში მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ ცვლილებებმა, რომლებიც პარტიებს უკრძალავდა იურიდიული პირებისგან შემოწირულობების მიღებასა და წინასაარჩევნო ბლოკების ფორმირებას, კანდიდატებს აიძულებდა საკუთარი პარტიების დატოვებას, ერთიან სიაში გაერთიანების შემთხვევაში. საჯარო დაფინანსების მისაღებად საჭირო ერთპროცენტიანი საარჩევნო ბარიერის გათვალისწინებით, ეს ცვლილებები მცირე პარტიებისთვის ასუსტებდა გაერთიანებისა და მანდატების ბრძოლის მოტივაციას. მედიის რეგულაციების ისეთი განმარტებები, რომლებიც პარტიებს უფასო ეთერის მიწოდებას და უფასო ეთერის განაწილების ფორმულას უზღუდავდა, ოპოზიციურ პარტიებს უმცირებდა ამომრჩევლებთან კომუნიკაციის შესაძლებლობას”, — აღნიშნულია ანგარიშში.

ნათქვამია, რომ ქართული ოცნება მნიშვნელოვანი ფინანსური უპირატესობით სარგებლობდა, გავლენას ახდენდა რამდენიმე მედიასაშუალებაზე, რომ მათ პოლიტიკურ ნარატივში გაბატონებული მდგომარეობა დაეკავებინათ. ამასთან, წერია, რომ მმართველი პარტია საპარლამენტო კანდიდატების პოპულარიზაციისთვის სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ ღონისძიებებსაც იყენებდა. სახელმწიფო რესურსები საკუთარ პარტიულ აქციებზე დასასწრებად საჯარო მოხელეებისა და სოციალურ-ეკონომიკურად დაუცველი ჯგუფების მობილიზებისთვის გამოიყენებოდა, რითაც მომეტებული ზეწოლა ხორციელდებოდა საჯარო მოხელეებზე. გარდა ამისა, გავრცელებული ცნობებით, ქართულმა ოცნებამ წამოიწყო ფართომასშტაბიანი კამპანია მოქალაქეების მონაცემების შესაგროვებლად, სავარაუდოდ, სახელმწიფო რესურსების გამოყენებით, რაც არღვევდა ამომრჩეველთა კონფიდენციალურობას. ამგვარი სამთავრობო ქმედებები ქმნიდა არათანაბარ პირობებს და არღვევდა არჩევნების სამართლიანობას.

სამოქალაქო საზოგადოებისა და ოპოზიციური პარტიების შევიწროება და ამომრჩეველთა სისტემატური დაშინება

IRI-ის მისია მიუთითებს, რომ წინასაარჩევნო პერიოდი მშვიდი იყო, თუმცა ფართომასშტაბიანი და სისტემური პოლიტიკური დაშინება და იძულება დაფიქსირდა, განსაკუთრებით სოფლისა და ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში. წერია, რომ ინსტიტუციური დაცვის არაეფექტიანობამ საფრთხე შეუქმნა სამოქალაქო საზოგადოების, ოპოზიციური პარტიებისა და მოქალაქეების შესაძლებლობას, გამოეყენებინა სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება.

“დაშინების ტაქტიკა, როგორიცაა ამომრჩეველთა პირადობის მოწმობების იძულებითი მოპოვება, არჩევნების მოახლოებასთან ერთად გააქტიურდა. მიუხედავად იმისა, რომ არჩევნების დღე სერიოზული ტექნიკური პრობლემების გარეშე ჩატარდა, საარჩევნო უბნებზე ვიდეოკამერების არსებობა და სპეციალური კალმების გამოყენება, რაც ბიულეტენების ფარულობას არღვევდა, აღვივებდა შიშს ამომრჩევლებში. ამ ფაქტორებმა შეარყია ნდობა საარჩევნო პროცესის და ფუნდამენტური პოლიტიკური უფლებების დაცვის მიმართ”, — ვკითხულობთ დასკვნაში.

საარჩევნო და სასამართლო ინსტიტუტების სახელმწიფოს მიერ მიტაცება

ანგარიშში საუბარია ცესკოში განხორციელებულ ცვლილებებზეც და ნათქვამია, რომ ამან საზოგადოებაში მისი დამოუკიდებლობა ეჭვქვეშ დააყენა.

“როგორიც იყო მაგალითად ოპოზიციის მიერ ნომინირებული ცესკოს თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობიდან მოხსნა და შიდა კენჭისყრის ბარიერების შემცირება, რამაც გაზარდა ცესკოს მიკერძოების ეჭვი. გარდა ამისა, ცესკოს სადავო დადგენილებამ, რომელიც საარჩევნო უბნის წევრების დანიშვნას ერთი კვირით ადრე ითვალისწინებდა და რომელსაც სასამართლომ მხარი დაუჭირა, მწვავე კრიტიკა გამოიწვია, რადგან ეს გადაწყვეტილება მმართველ პარტიას აძლევდა პროცესებზე ზეგავლენის შესაძლებლობას. მიუხედავად იმისა, რომ ხმების ელექტრონულად და მექანიკურად დათვლა მოლოდინების შესაბამისად წარიმართა, ხმის მიცემის პროცესის ხარვეზებზე რეაგირება არ მომხდარა. საგამოძიებო ორგანოების არასაკმარისი რეაგირება, მიკერძოებული მართლმსაჯულება და საარჩევნო დავების გადაწყვეტის არასაკმარისი მექანიზმებმა კიდევ უფრო შეამცირა პროცესისადმი ნდობა და წვლილი შეიტანა საარჩევნო შედეგების უარყოფაში”, — ნათქვამია დოკუმენტში.

არჩევნების შედეგების საზოგადოებრივი უარყოფა

IRI დასკვნაში მიუთითებს, რომ წინასაარჩევნო პერიოდი და არჩევნების დღე ფართომასშტაბიანი დარღვევებით ხასიათდებოდა, რამაც პროცესის სანდოობა დააკნინა. როგორც ანგარიშში ვკითხულობთ, დაკვირვებით ამომრჩეველთა იძულებისა და შედეგებზე მანიპულირების რთული ტაქტიკის მთელი სპექტრი გამოვლინდა — მათ შორის იყო მზაკვრული დეზინფორმაციული კამპანია, რომელიც ამომრჩეველთა მონაცემების მოპოვებას, მათზე ზეწოლას, თვალთვალსა და ხმის ფარულობის დარღვევას ისახავდა მიზნად.

“ამ ყველაფერს ემატებოდა არჩევნების დღეს განხორციელებული არაკეთილსინდისიერი ქმედებები, რომლებიც მოიცავდა ამომრჩევლებზე თვალთვალის კოორდინირებულ მცდელობებს, იძულებას, ხმების ყიდვას, ე.წ. „კარუსელს”, ბიულეტენის ფარულობის დარღვევას, მარკირების პროცედურაში ჩარევასა და ადგილობრივი დამკვირვებლებისთვის დაბრკოლებების შექმნას. საარჩევნო დავების მოგვარების არაეფექტიანმა მექანიზმებმა კიდევ უფრო გაამძაფრა დაძაბულობა, რაც არჩევნების შემდეგ გრძელვადიან არასტაბილურობაში გადაიზარდა. დემოკრატიული პრინციპი, რომ საზოგადოებამ უნდა აღიაროს არჩევნების შედეგი, აუცილებელია ნებისმიერი ქვეყნის დემოკრატიის სტაბილურობისა და ლეგიტიმაციისთვის, მაგრამ ამისათვის საჭიროა ინსტიტუტებისა და საარჩევნო პროცესის მიმართ ნდობა. ფართო საზოგადოებრივი უნდობლობა და შედეგების მიუღებლობა აჩენს კითხვებს არჩევნების შედეგების ლეგიტიმაციაზე”.

დასკვნის სახით, დოკუმენტში ნათქვამია, რომ საპარლამენტო არჩევნებმა ჯანსაღი პოლიტიკური კონკურენციის კლება გამოავლინა, რაც ძალაუფლების ერთი პარტიის მიერ მიტაცების რისკს ქმნის და დემოკრატიულ პოლიტიკურ პარტიებს თანაბარ პირობებში შეჯიბრების შესაძლებლობას უკარგავს.

ვკითხულობთ, რომ პროცესი მრავალმა ფაქტორმა სერიოზულად დააზიანა და არჩევნების სანდოობასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი ეჭვები გააჩინა.

მისია ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ გადაუდებლად აუცილებელია თანმიმდევრული და სრულყოფილი საარჩევნო რეფორმები. ასევე, IRI-ის მისია გამოხატავს საერთაშორისო საზოგადოების ინტერესსა და ენთუზიაზმს საქართველოში სანდო, ინკლუზიური და გამჭვირვალე არჩევნების მიმართ.

მისია მოუწოდებს საქართველოს ხელისუფლებას, მხედველობაში მიიღოს სამოქალაქო და საერთაშორისო საზოგადოების მიერ, ხელისუფლების ლეგიტიმაციასთან დაკავშირებული პრობლემური საკითხები, რომელიც წარმოიშვა არჩევნების შედეგად.

“გრძელვადიან პერსპექტივაში, საქართველომ პრიორიტეტი უნდა მიანიჭოს რეფორმებს, რომლებიც გააძლიერებს საარჩევნო ადმინისტრაციის, სამართალდამცავი ორგანოებისა და სასამართლოს დამოუკიდებლობას; ხელს შეუწყობს მედიის თავისუფლებას, უფრო ინკლუზიური და ღია პოლიტიკური გარემოს შექმნას. ამ გამოწვევების გადაჭრა კრიტიკულად მნიშვნელოვანია საქართველოს დემოკრატიული პროგრესის, ევროპასთან უფრო მჭიდრო ინტეგრაციისთვის და საბოლოოდ, იმის უზრუნველსაყოფად, რომ არჩევნები იყოს ხალხის ნების ნამდვილი გამოხატულება”, — ვკითხულობთ დასკვნაში.