ინტერნეტმა და ტექნოლოგიებმა ადამიანების ყოველდღიურობა ეტაპობრივად, მაგრამ რადიკალურად შეცვალა — გაიზარდა ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა, ასევე, ინფორმაციის გავრცელების შესაძლებლობა, არეალი და სიჩქარე; განვითარდა ჯანდაცვის, თავდაცვის, ეკონომიკის, განათლების და უამრავი სხვა სფერო. ტექნოლოგიები ყოველდღიურად უფრო და უფრო იჭრება ჩვენს ცხოვრებაში, ყოველდღიურობაში და ყველა სივრცეში, სადაც ვარსებობთ: ალბათ იშვიათად თუ იპოვით ვინმეს, ვინც წერილებს ხელით წერს და ფოსტით აგზავნის; ან ნაბეჭდი რუკით მოგზაურობს; ან ფოტოებს ფირიანი აპარატით იღებს და დაბეჭდილს ინახავს. შეიძლება ცალკეულ ადამიანებს ამ ყველაფრის მიმართ სენტიმენტები და ნოსტალგია ჰქონდეთ, მაგრამ ვაღიარებთ იმასაც, რომ თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრება ბევრად გამარტივდა.
ტექნოლოგიების სწრაფმა ევოლუციამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ქალების გაძლიერებაშიც, გააფართოვა ხელმისაწვდომობა განათლებაზე, დასაქმებაზე, ხელი შეუწყო სოციალური მოძრაობების ჩამოყალიბებასა და ზრდას.
მაგრამ რაც უფრო მეტად იმართება ჩვენი ცხოვრება ტექნოლოგიებისა და ციფრული სამყაროს გამოყენებით, მით უფრო მეტი სივრცე და საშუალება ჩნდება მათი ბოროტად გამოყენებისთვის, რადგან ტექნოლოგიურ სიახლეებზე ხელი მიგვიწვდება არამხოლოდ ჩვენ, არამედ იმ ადამიანებსაც, რომლებსაც შეუძლიათ კაცობრიობის ეს მონაპოვარი არა დანიშნულებისამებრ, არამედ, ბოროტი მიზნებისთვის გამოიყენონ.
იმის გამო, რომ მთელ მსოფლიოში ქალების ჩაგვრა და მათ მიმართ ძალადობა ჯერ კიდევ ფართოდ გავრცელებულია, ამ პროცესში აქტიურად იყენებენ ინტერნეტსა და ტექნოლოგიებსაც. იმდენად აქტიურად, რომ უკვე შესაბამისი ტერმინიც არსებობს — გენდერული ნიშნით ძალადობა ტექნოლოგიების გამოყენებით (TFGBV). ეს არის საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებით ან სხვა ციფრული ინსტრუმენტებით ჩადენილი ნებისმიერი ქმედება, რომელიც იწვევს ან შეიძლება გამოიწვიოს ადამიანის ფიზიკური, სექსუალური, ფსიქოლოგიური, სოციალური, პოლიტიკური, ეკონომიკური ზიანი ან ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სხვა სახის დარღვევა. მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციის, ფოტოს ან ვიდეოს გავრცელება ან გავრცელებით მუქარა და შანტაჟი, კიბერბულინგი, სექსუალური ძალადობა სოციალურ ქსელებში, თვალთვალი, სიძულვილის გაღვივება და სხვა. ეს ყველაფერი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქალებისა და გოგოების ყოველდღიურობაზე, მათი ცხოვრების ხარისხზე, ოჯახებსა და გარშემომყოფებზე და, ზოგადად, მთელ საზოგადოებაზე.
კვლევები აჩვენებს, რომ მთელ მსოფლიოში ქალთა მიმართ ონლაინ ძალადობის მაჩვენებელი 85%-ია. ქალების 35%-მა განაცხადა ონლაინ ძალადობაზე საკუთარი გამოცდილების შესახებ, 65% იცნობს სხვა ქალს, რომელიც გამხდარა ონლაინ ძალადობის სამიზნე, ხოლო 85% აცხადებს, რომ შეესწრო ქალების მიმართ ონლაინ ძალადობას.
რაც შეეხება ონლაინ ძალადობის ყველაზე გავრცელებულ ფორმებს, შედეგები ასეთია:
“ტექნოლოგიები არ არის მტერი — ის გენდერული თანასწორობის მიღწევის გასაღებია. ტექნოლოგიები ქმნის მდგრადი განვითარების, ეკონომიკური ზრდის, განათლებასა და ცოდნაზე ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობას. ის ხმას აძლევს მათ, ვისიც არ ესმით. იმისათვის, რომ გამოვიყენოთ ეს ძალა ქალთა უფლებების განვითარებისთვის, მნიშვნელოვანია, არ დავუშვათ, რომ ტექნოლოგიები გამოიყენებოდეს, როგორც ძალადობის ინსტრუმენტი”, — აცხადებს UNFPA.
როგორ დავიცვა თავი?
პირველ რიგში, გახსოვდეთ, რომ თქვენი ბრალი არ არის, თუ ონლაინ ძალადობის სამიზნე გახდით — მოძალადეებს “მიზეზი” არ სჭირდებათ. ამავდროულად, თქვენ შეგიძლიათ მომზადებული დახვდეთ შესაძლო საფრთხეებს რამდენიმე მარტივი ხრიკის გათვალისწინებით.
პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რა სახის ინფორმაციას გავცემთ გარეშე პირებზე. აუცილებელია, ყურადღებით შეისწავლოთ ის ციფრული პლატფორმები, რომლებსაც იყენებთ და გაიგეთ, სად ხართ ყველაზე მოწყვლადი. ასევე, უნდა იცოდეთ ქვეყნის კანონები, რომლებიც ეხება ტექნოლოგიების გამოყენებით გენდერული ნიშნით ძალადობას (FGBV).
ციფრული უსაფრთხოების სპეციალისტი, ნინო გამისონია გვიზიარებს რამდენიმე რჩევას, რომელიც დაგვეხმარება, უფრო დაცულები ვიყოთ ციფრულ სამყაროში. მისი თქმით, პირველი არის იმის გაცნობიერება, რომ ჩვენ შესახებ არსებული ნებისმიერი პერსონალური ინფორმაცია შეიძლება გამოიყენონ ჩვენ წინააღმდეგ. მაგალითად, დაბადების თარიღით შეიძლება პაროლი გამოიცნონ, რადგან “ადამიანები მიდრეკილნი ვართ, რომ პაროლებში ვიყენებთ ჩვენთან დაკავშირებულ პერსონალურ ინფორმაციას, რადგან ამის დამახსოვრება მარტივია”.
“მცდარი მიდგომაა, რომ “მე არაფერი განსაკუთრებული ინფორმაცია არ მაქვს და ჩემზე არავის არაფერი აინტერესებს”. ნებისმიერი ადამიანის ინფორმაცია ღირებულია და პერსონალურ ინფორმაციას იმიტომ ჰქვია პერსონალური, რომ მისი დაცვა ჩვენი მიზანი უნდა იყოს”, — აღნიშნავს ნინო.
შემდეგი ნაბიჯია კიბერ უსაფრთხოების გაძლიერება — გამოიყენეთ გრძელი და რთული პაროლები, რომლებიც სხვა ანგარიშებზე არ უნდა მეორდებოდეს, ასევე, დააყენეთ ორეტაპიანი ავტორიზაცია როგორც პირად, ისე პროფესიულ ანგარიშებზე, იქნება ეს ელექტრონული ფოსტა, სოციალური მედია თუ საბანკო ანგარიშები.
“პაროლი უნდა იყოს მინიმუმ 15 სიმბოლო. ადამიანების უმრავლესობა, იმისთვის, რომ დაიმახსოვროს მსგავსი ტიპის პაროლები, პირველ ასოს აყენებს დიდს და ციფრებს და სპეციალურ სიმბოლოებს ამატებს ბოლოში, რაც არ არის სწორი. გარდა ამისა, პაროლი არ უნდა შეიცავდეს მისი მფლობელის ან მისთვის საყვარელი ადამიანების ან შინაური ცხოველების სახელებს, დაბადების თარიღებს და ისეთ ინფორმაციას, რაც მარტივად გამოცნობადია. კარგი პაროლი შეიძლება იყოს, ნაწილი ლექსიდან ან სიმღერიდან, ანდაზა, მაგალითად, “კატა ვერ შეწვდა ძეხვსაო, პარასკევია დღესაო” და ა.შ., მაგრამ შესაბამისი წესების დაცვით — ვთქვათ, a-ს ჩაანაცვლებთ @ სიმბოლოთი, i-ს ძახილის ნიშნით ან ერთიანით და ა.შ.”, — ამბობს ნინო.
რაც შეეხება ორეტაპიან ავტორიზაციას, ნინოს განმარტებით, ეს საჭიროა იმისთვის, რომ თუ ვინმემ პაროლი მოიპოვა, ანგარიშებზე შეღწევა მარტივად ვერ შეძლოს. მისი რეკომენდაციაა, რომ ერთჯერადი კოდისთვის გამოვიყენოთ არა მესიჯი ან ელექტრონული ფოსტა, არამედ, Google Authenticator, რომელიც ხელმისაწვდომია როგორც ანდროიდის, ისე iOS-ის მომხმარებლებისთვის.
ნინოს თქმით, აუცილებელია, რომ ყველა ანგარიშზე გვქონდეს სხვადასხვა პაროლი და ის არ მეორდებოდეს. იმ შემთხვევაში, თუ წვდომა გაქვთ ბევრ სხვადასხვა ანგარიშზე, ბევრი პაროლის დამახსოვრება კი გიჭირთ, ის რეკომენდაციას უწევს პაროლების მენეჯერს, Bitwarden-ს. დაგჭირდებათ მხოლოდ Bitwarden-ის პაროლის დამახსოვრება, დანარჩენ პაროლებს კი თავად ეს აპლიკაცია დაიმახსოვრებს ან დააგენერირებს, თქვენი სურვილისამებრ.
ციფრული უსაფრთხოების სპეციალისტი მედია აპრილთან ინტერვიუში ხაზს უსვამს, რომ “რასაც არ უნდა აკეთებდე ინტერნეტში, კვალს ტოვებ ყველგან”.
“ამას ციფრული კვალი ჰქვია. მაგალითად, სადღაც შედიხარ, რაღაცებს ტვირთავ, სადღაც რეგისტრაციას გადიხარ და ერთ დღესაც აღმოჩნდება, რომ შენ შესახებ ხელმისაწვდომია უამრავი ინფორმაცია, რაც შეიძლება შენ საწინააღმდეგოდ გამოიყენონ”.
ნინო გვირჩევს, რომ ყურადღებით მოვეკიდოთ ფოტოების და ინფორმაციის განთავსებას სოციალურ ქსელში, მათ შორის, დახურულ ჯგუფებსა თუ ჩათებში. მისი რეკომენდაციაა — “თუ რაღაცის თქმა არ გინდა საჯაროდ, არც სოციალურ ქსელში დაპოსტო, თუნდაც დახურულ ჯგუფში”.
“ალბათ ყველა ვიცნობთ მინიმუმ ერთ ადამიანს მაინც, ვის შესახებაც აბსოლუტურად ყველაფრის გაგება იქნება შესაძლებელი, მის Facebook-ზე თუ შეიჭყიტები: სად მუშაობს, სად სწავლობდა, ოჯახის წევრები ვინ არიან, დილით რას აკეთებს, საღამოს რას აკეთებს და ა.შ. ეს ინფორმაცია ვიღაცამ შეიძლება ძალიან მარტივად გამოიყენოს, მათ შორის, გენდერული ნიშნით ძალადობის მიზნითაც”.
გარდა ამისა, ნინო გვიზიარებს რამდენიმე მარტივ რჩევას, რომელთა გათვალისწინება დაგვეხმარება, ვიყოთ უფრო დაცულები. მაგალითად:
- მიმოწერისთვის გამოიყენეთ აპლიკაცია Signal და დააყენეთ მესიჯების წაშლის ავტომატური ფუნქცია;
- ნებისმიერ მესენჯერში უნდა დააყენოთ ორეტაპიანი ავტორიზაცია, რათა სხვამ ვერ შეძლოს თქვენი სახელით ან თქვენი ნომრის გამოყენებით დარეგისტრირება.
- თუ მოგწონთ სექსტინგი, მნიშვნელოვანია, ფოტოს ან ვიდეოს გაზიარებისას არ ჩანდეს სახე და სხვა მაიდენტიფიცირებელი ნიშანი, მაგალითად, ტატუ;
- თუ მიდიხართ, ვთქვათ, აქციაზე, სადაც არსებობს დაკავების ან თქვენ მიმართ ძალადობის საფრთხე, მობილურზე დააყენეთ უნიკალური პაროლი და არა თითის ანაბეჭდი ან Face ID;
- ნებისმიერი აპლიკაციის გადმოწერისას, დააკვირდით, რა მონაცემებზე ითხოვს ის წვდომას. ხანდახან ლოგიკური გამორიცხვითაც მისახვედრია, რომ ზოგიერთი აპლიკაცია ითხოვს წვდომას ისეთ მონაცემებზე, რომელიც არ სჭირდება გამართული ფუნქციონირებისთვის. მაგალითად, აფთიაქის ან სუპერმარკეტის აპლიკაციას არ სჭირდება წვდომა ჩვენს კონტაქტებზე;
- როგორც მობილურში, ისე კომპიუტერში განახლებული უნდა იყოს ოპერაციული სისტემა;
- არ გახსნათ გაურკვეველი ბმულები და, მით უმეტეს, არ შეიყვანოთ იქ თქვენი მონაცემები;
- კონფიდენციალურობის დასაცავად და ტრაფიკის გასაშიფრად, რეკომენდებულია VPN-ის გამოყენება;
- თავი უნდა შევიკავოთ არასანდო აპლიკაციების გადმოწერისგან;
- თუ ვინმე იყენებს TFGBV-ს თქვენ წინააღმდეგ, ერთი მხრივ, უნდა გაასაჩივროთ კონკრეტულ სოციალურ ქსელში, ასევე, მიმართოთ პოლიციას და ორგანიზაციებს, რომლებიც დაგეხმარებიან. შეიძლება სოციალურმა ქსელმა მაშინვე არ მოახდინოს რეაგირება, რადგან ბევრი საჩივარი აქვთ, მაგრამ ის მექანიზმი, რაც ჩვენ ხელთ გვაქვს, აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ.
გარდა ამისა, სხვადასხვა სპეციალისტის რეკომენდაციაა, რომ პერიოდულად მოძებნოთ საკუთარი სახელი და გვარი Google-ის საძიებო სისტემაში, სადაც ნახავთ, რა ტიპის ინფორმაცია ინახება თქვენ შესახებ. მაგალითად, არის თუ არა მისამართი, ტელეფონის ნომერი ან სხვა პერსონალური ინფორმაცია. ეს ხერხი შეგიძლიათ გამოიყენოთ ტელეფონის ნომრის შემთხვევაშიც. იმ შემთხვევაში, თუ აღმოაჩენთ, რომ თქვენი პერსონალური ინფორმაცია ხელმისაწვდომია საზოგადოებისთვის, შეგიძლიათ სთხოვოთ Google-ს, წაშალოს ის ძიების შედეგებიდან ამ ფორმის გამოყენებით.
იმ შემთხვევაში, თუ გახდით გენდერული ნიშნით ონლაინ ძალადობის სამიზნე, შეინახეთ ყველა ინფორმაცია: სქრინები, ხმები, ვიდეოები და ა.შ. დარწმუნდით, რომ ეს მასალები შენახულია უსაფრთხოდ და რამდენიმე სხვადასხვა სივრცეში. ეს ყველაფერი მტკიცებულება შეიძლება იყოს, თუ გადაწყვეტთ, მიმართოთ სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს.
აუცილებელია, კარგად შეაფასოთ მოსალოდნელი საფრთხეები და დაცული ხართ თუ არა მათგან — რამდენად რეალისტურია მუქარა? რამდენად მოგემართებათ ეს პირადად თქვენ, სახელის, გვარის, თავდასხმის ადგილის ან დროის მითითებით? მუქარისთვის იყენებენ ნამდვილ ვინაობას, ტელეფონის ნომერს, ელექტრონულ ფოსტას თუ გამოგონილს? გადაინაცვლა მუქარამ სხვა პლატფორმებზე ან გასცდა ონლაინ სივრცეს?
ზოგიერთი სპეციალისტი ასევე გვირჩევს, არ მივცეთ “საკვები” ტროლებს — კარგად გააანალიზეთ, უპასუხებთ თუ არა მათ და კონკრეტულად — რას. გახსოვდეთ, რომ მათ მიზანია, ჩაგრთონ დისკუსიაში. თუ პასუხს გადაწყვეტთ, უმჯობესია, იყოს ფაქტობრივი ინფორმაციის გავრცელება, დეზინფორმაციის განეიტრალება. მნიშვნელოვანია კონტექსტის გათვალისწინებაც — შეხვიდოდით დისკუსიაში, თუ გეცოდინებოდათ, რომ ბოტს ელაპარაკებით?
ბოლოს, გახსოვდეს, რომ გენდერული ნიშნით ძალადობის მიზანია შენი იზოლაცია — სინამდვილეში, მარტო არ ხარ. მოძებნე მხარდაჭერა ოჯახში, მეგობრებში, სამსახურში, შესაბამის სპეციალისტებთან.
“ქალებსა და გოგოებს ვეტყოდი, რომ პირველ რიგში, მთავარია, თქვენი ანგარიშები კარგად იყოს დაცული და მეორე რიგში — ნურაფრის შეგეშინდებათ. არიან ორგანიზაციები, რომლებიც სამართლებრივად დაგეხმარებიან, შეგიძლიათ პოლიციაში წახვიდეთ. ნურასოდეს შეგეშინდებათ საკუთარი თავის წარმოჩენის ან საკუთარი აზრების გამოთქმის”, — ამბობს ნინო გამისონია.
თუ გახდი ტექნოლოგიების გამოყენებით ჩადენილი გენდერული ნიშნით ძალადობის სამიზნე, წაიკითხე მედია აპრილის სტატია: გენდერული ნიშნით ძალადობა ტექნოლოგიების გამოყენებით — რა არის და როგორ ვებრძოლოთ? და მიმართე შესაბამის სამსახურს:
თუ თქვენზე ძალადობენ ან გაქვთ ინფორმაცია სხვა ადამიანზე ძალადობის შესახებ, შეგიძლიათ მიმართოთ სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს.
- უფასო, 24-საათიან ცხელ ხაზზე შეგიძლიათ მოითხოვოთ ანონიმურობა — 199
- ცხელი ხაზი, რომელიც მოქალაქეებისთვის საკონსულტაციო მომსახურების გაწევის მიზნით ფუნქციონირებს — 116 006
- საფარი — 599 407 603
- ძალადობისგან დაცვის ეროვნული ქსელი/Anti-Violence Network of Georgia – 032 272 67 17
- წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრი (GCRT) – 032 222 06 89;
- ასევე, აპლიკაცია Safe YOU-ს ფორუმზე “გენდერული ძალადობა ონლაინ სივრცეში”, შეგიძლია მიიღო ინფორმაცია და პროფესიონალების რჩევები ონლაინ ძალადობის შესახებ.
გარდა ამისა, მობილურში შეგიძლიათ გადმოიწეროთ 112-ის აპლიკაცია და საფარი აპლიკაცია (Safe YOU). ორივე მათგანს აქვს SOS ღილაკი, ასევე, სხვა მნიშვნელოვანი ფუნქციები, რომელთა საშუალებით შესაძლებელია თქვენი ადგილსამყოფლის დადგენა, მოძალადის ხმის ჩაწერა და ა.შ.
