ემიგრაციაზე საუბრისას, ხშირად მოისმენთ მოსაზრებას, რომ იმ ბნელ 90-იანებში ბევრი ოჯახი შიმშილს სწორედ ემიგრანტმა ქალებმა გადაარჩინეს. მათ შრომას უდიდესი გავლენა აქვს დღესაც, თან არა მხოლოდ კონკრეტულ ოჯახებზე, არამედ სახელმწიფოზე მთლიანად. მედია აპრილი ესაუბრა ქალებს, რომლებიც სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა მიზეზით ემიგრაციაში წავიდნენ. ისინი გვიყვებიან თავიანთ გამოცდილებაზე, შრომაზე, ემოციებზე და იმ გარემოზე, სადაც ცხოვრობენ. ყველა მათგანის ისტორია განსხვავებულია.
“კედლებზე გავდიოდი ბავშვის მონატრებით”
ლიგია მუშკუდიანი საქართველოდან 90-იან წლებში წავიდა. ხელოვნების სფეროში მუშაობდა, მაგრამ ხელფასს ვერ უხდიდნენ. ოჯახს საკვების ფულიც არ ჰქონდა. ფიქრობდა, რომ საბერძნეთში 1-2 წლით დარჩებოდა, მანქანას და ვიდეო კამერას იყიდდა და პროფესიით იმუშავებდა.
“დედამ რომ მოიხსნა ნიშნობის ბეჭედი, რათა გაეყიდა და ჩვენთვის საკვები ეყიდა, გადავწყვიტე, რომ უნდა წამოვსულიყავი, 1-2 წელი, როგორც ყველა ემიგრანტი ამბობს. მხოლოდ საკუთარ თავზე და ოჯახზე რომ მეზრუნა, ძალიან მალე წამოვიდოდი, მაგრამ შიმშილს გადავარჩინე 6-7 ოჯახი. მანქანა მაინც ვერ ვიყიდე, ვერც ველოსიპედი, მაგრამ არ ვნანობ არაფერს. ღმერთის მადლობელი ვარ, რომ მაქვს ძალა და ენერგია, ყველა მყავდეს კარგად. ასე შევრჩი და შევრჩი, 25 წელია აქ ვარ. ამ ქვეყანამ ხელი გაშალა და ჩაგვიხუტა ჩვენ, ემიგრანტები”.
პირველი 6-7 წლის განმავლობაში საქართველოში საბუთების არ ქონის გამო ვერ ჩამოდიოდა, ახლა წელიწადში ერთხელ ახერხებს.
“მაშინ არ იყო არც ინტერნეტი, არც ტელეფონი. თვეში ვიღებდით ერთ წერილს ოჯახისგან და ამ წერილით ვცხოვრობდით თვიდან თვემდე. ამ წერილს ვეფერებოდით, ამ წერილს ჰქონდა დედის სუნი. მერე, როცა ტექნოლოგიები შემოვიდა, უფრო გასაძლისი გახდა ჩვენი აქ ყოფნა”.
საბერძნეთში ისე ჩავიდა, რომ ენა საერთოდ არ იცოდა. გვიყვება, რომ 6 თვეში, ტელევიზორით ისწავლა. ხანდახან ის ადამიანებიც ასწავლიდნენ, ვისთანაც მუშაობდა. უმუშავია მომვლელადაც, ძიძადაც, დამლაგებლადაც.
ბავშვი ძალიან განიცდიდა. როცა ჩამოვდიოდი, ჩემთან ეძინა ხოლმე და წამოსვლის შემდეგ დედას არ აძლევდა საშუალებას, რომ გაერეცხა ჩემი თეთრეული, დედის სუნი აქვსო. ეს მაქვს აუნაზღაურებელი, რომელსაც ვერასდროს ვაპატიებ საკუთარ თავს და ჩემს ემიგრანტობას.
“როცა ჩავედი, ერთ-ერთი ოფისიდან სამუშაოდ გამიშვეს ორი მოხუცის მოსავლელად. მითხრეს, რომ ორივეს შეეძლო დამოუკიდებლად გადაადგილება. ღამით მივედი და დილით აღმოვაჩინე, რომ ერთ-ერთი 17 წელია საწოლს იყო მიჯაჭვული. ვერც ვუჩივლებდი კომპანიას და ვერც წამოვიდოდი სამსახურიდან, პასპორტი დატოვებული ჰქონდათ, ვერაფრით ვიცავდი თავს. თითქოს ყველაფერს ეჩვევა ადამიანი და მივეჩვიე ამასაც. ასე დავრჩი იმ ოჯახში რამდენიმე წელი”, — გვიყვება ლიგია.
ამბობს, რომ ხშირია შემთხვევები, როცა ემიგრანტ ქალებს შრომის ანაზღაურებას არ უხდიან და ემუქრებიან, რომ მათი არალეგალური ემიგრაციის შესახებ პოლიციას შეატყობინებენ. როგორც ლიგია ამბობს, როცა საბუთები გაქვს, უფრო დაცული ხარ და შეგიძლია არაკეთილსინდისიერ დამსაქმებლებს უჩივლო, მაგრამ ადვოკატის მომსახურება იმდენად ძვირია, ხანდახან არ უღირთ.
“მე ვმუშაობდი ერთ-ერთ მილიარდერთან, რომელსაც ჰქონდა ძვლების დაავადება და ამის ფონზე სტრესი, რის გამოც ყველას ლანძღავდა. 3 წელი ვიმუშავე ამ ოჯახში, სული კბილებით მეჭირა, დამაავადმყოფა. სხვა სამსახური არ მქონდა, თან ვინც გამიშვა, იმისიც მერიდებოდა. სულ 5 წუთის განმავლობაში მიწევდა მასთან ურთიერთობა, ფორთოხლის წვენი უნდა ამეტანა, მაგრამ ის 5 წუთიც ისე მთრგუნავდა, რომ ღამით სიზმარში ვხედავდი ხოლმე და ვტიროდი. ჩხუბობდა, ყვიროდა, თუ რამე ცუდი სიტყვა არსებობდა ბერძნულ ენაში, ყველაფერი მაკადრა. ბოლოს რაღაც ძალიან ცუდად მითხრა და მივხვდი, რომ იქ თუ დავრჩებოდი, შეიძლება დიდი ზიანი მიმეყენებინა საკუთარი თავისთვის. მისმა ცოლმა ორმაგი ხელფასი შემომთავაზა და სამუშაო დროის შეცვლაც, რომ არ მქონოდა იმ კაცთან კომუნიკაცია, მაგრამ უარი ვუთხარი, იმდენად სტრესული იყო. იმ სახლიდან რომ გამოვედი, მიწას ვაკოცე, მართლა. განა ვინმე მაკავებდა, უბრალოდ, ვერ გადავახტი საკუთარ სინდისს. მრცხვენოდა მისი ცოლის, მრცხვენოდა იმ ოჯახის, ვინც გამიშვა და 3 წელი ვიტანჯე ასე”.
როგორც ამბობს, შრომას არასდროს თაკილობდა, მაგრამ ვერ წარმოედგინა, ამდენ რამეს თუ შეძლებდა.
ჩემი შვილი, ფაქტობრივად, სკაიპით არის გაზრდილი.
“გავხდი ძალიან ძლიერი ქალი, რომელსაც ამ ქვეყანაზე აღარაფრის ეშინია, შემიძლია მთები გადავდგა. ძალიან მშიშარა ვიყავი, დედის კალთაზე ვიყავი გამობმული, დამოუკიდებლად ცხოვრებას არ ვიყავი შეჩვეული. ცხოვრებასთან ბრძოლა მასწავლა აქაურობამ, დროის, შრომის, ურთიერთობის ფასი”.
ლიგიას შვილი საბერძნეთში დაიბადა. პირველ წლებში საქართველოდან დედა ჩავიდა და აღზრდაში ეხმარებოდა. მერე შესთავაზა, ბავშვს საქართველოში წავიყვან, “ქართულად აღვზრდიო”.
“ძალიან გამიჭირდა. კედლებზე გავდიოდი ბავშვის მონატრებით. ინტერნეტმა დიდი შეღავათი მოგვცა. ჩემი შვილი, ფაქტობრივად, სკაიპით არის გაზრდილი. ყოველ ჩამოსვლაზე ჩემი უკან დაბრუნება იყო გოლგოთის გზის გავლა. ბავშვი ძალიან განიცდიდა. როცა ჩამოვდიოდი, ჩემთან ეძინა ხოლმე და წამოსვლის შემდეგ დედას არ აძლევდა საშუალებას, რომ გაერეცხა ჩემი თეთრეული, დედის სუნი აქვსო. ეს მაქვს აუნაზღაურებელი, რომელსაც ვერასდროს ვაპატიებ საკუთარ თავს და ჩემს ემიგრანტობას”, — გვეუბნება ლიგია.
ახლა ორ ადამიანს უვლის, სახლშიც მათთან ცხოვრობს. დღის 14:00 საათიდან დილის 08:00 საათამდე მუშაობს.
“ყოველ წელს მინდა წამოსვლა, მაგრამ ვხედავ საქართველოს სიტუაციას და მეშინია. მოხუცი დედა და სტუდენტი შვილი მყავს, იმათზე ვარ გადართული”.
“თავისუფლების დაკარგვის შეგრძნება თავისუფლების ქვეყანაში”
ეკატერინე მიქელაძე საქართველოდან გასული წლის ნოემბერში წავიდა. ახლა ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ნიუ-ჯერსიში ცხოვრობს. მუშაობს ოჯახში, სადაც პასუხისმგებელია დარწმუნდეს, რომ ავადმყოფმა ადამიანმა დროულად და ხარისხიანად მიიღო ყველანაირი სერვისი და მომსახურება, რომელიც ეკუთვნის, იქნება ეს მომვლელი, ექთანი, ფიზიოთერაპევტი თუ სხვა.
“სადაც ვმუშაობ, იქვე ვცხოვრობ. ახალჩამოსულებისთვის არის იდეალური, რადგან ძალიან დიდი სტრესია ემიგრაციაში წასვლა ისედაც, ახალი ქვეყანა შემოდის შენს ცხოვრებაში, თავისი წესებით, თავისი მოთხოვნებით და სანამ გაერკვევი ამ ყველაფერში, ძალიან კარგია თუ ამერიკულ ოჯახში მოხვდები, რადგან უფრო მარტივად ხდება ადაპტირება. თან არ იხდი საცხოვრებლის გადასახადს, საკვებს არ ყიდულობ, კომუნალური არ გეხება და ა.შ.”
ამბობს, რომ საქართველოდან წასვლის მიზეზი ნიჰილიზმი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ ამის აღიარებას უფრთხის. მეორე მიზეზად დროს ასახელებს — ამერიკაში შეუძლია 2-3 წელში გააკეთოს ის, რასაც საქართველოში 10 წელი სჭირდება. გარდა ამისა, უნდა მის შვილს შეეძლოს საზღვარგარეთ სწავლა, მათ შორის, ამერიკაში და იქ ყოფნით ამისთვის ნიადაგი შეუმზადოს.
ჩამოდიხარ და არავინ ხარ, სახელი და გვარი არ გაქვს, სანამ არ გაქვს პირველი საბუთი.
“აღიარება, რომ ნიჰილიზმი იყო წასვლის მიზეზი, თითქოს იმას ნიშნავს, რომ არ გჯერა საკუთარი თავის და შესაძლებლობების. მაგრამ გარემო ისეთია საქართველოში, რომ ამ ნიჰილიზმამდე ნაბიჯ-ნაბიჯ მიდიხარ. ისე არ არის, რომ ერთ დღეს გაიღვიძებ და იტყვი, აქ არაფერი აღარ გამოვაო. ყოველდღიურად ისეთი რაღაცები ხდება, რომ ნელ-ნელა მიდიხარ მაგ გადაწყვეტილებამდე, რომ შენს ქვეყანაში არაფრის კეთებას აზრი აღარ აქვს. ყოველთვის მქონდა საქართველოში სამსახური და იმის შესაძლებლობა, რომ მეცხოვრა, ხან როგორ, ხან როგორ, მაგრამ ფინანსური გაჭირვების გამო გამოქცევა არ მომწევია”.
მართალია, მისი წასვლის მთავარი მიზეზი ფინანსები არ ყოფილა და ოჯახის წევრები ფინანსურად მასზე ნაკლებად არიან დამოკიდებული, მაგრამ ამბობს, რომ ამერიკიდან უფრო ადვილია რაღაცების საკუთარ თავზე აღება ოჯახის ყოფის შესამსუბუქებლად.
“საქართველოში საკვებს ისეთი ფასი აქვს, რომ ჩემი ნაცნობების უმრავლესობა იმაზე ფიქრობს, რა აჭამოს შვილებს და დანარჩენ რაღაცებზე, რაც სჭირდება ოჯახს, ბევრი ადამიანი უარს ამბობს”, — აღნიშნავს კატო.
წასვლის გადაწყვეტილება გააზრებულად მიიღო, ამაზე დაახლოებით ერთი წელი ფიქრობდა. ეცადა, განსაკუთრებული მოლოდინები არ ჰქონოდა, მაგრამ ამბობს, რომ ამის მიუხედავად, მაინც რადიკალურად განსხვავდება რეალობა და მოლოდინი.
პერიოდულად გახსენდება, რომ ძალიან შორს ხარ. მიდიხარ სამსახურში, მაგრამ დაღლილი სახლში არ ბრუნდები, იმიტომ, რომ ეს შენი სახლი არ არის. თავისუფლების დაკარგვის შეგრძნებაა პირველი — თავისუფლების დაკარგვის შეგრძნება თავისუფლების ქვეყანაში, რადგან იცი, რომ მერე ვეღარ ჩამოხვალ.
“ალბათ, ოჯახისგან შორს ყოფნის, შვილის, სახლის დატოვების სტრესიც ემატება. პირველი პერიოდი თითქოს სიზმარში ხარ. მერე ძალიან სწრაფად უნდა გააკეთო პირველი საბუთები, ბანკის ბარათი, დაზღვევის ბარათი, მართვის მოწმობა, შენი პირველი აქაური საბუთი გაგიჩნდეს და ამას დრო სჭირდება. სხვანაირი წესებია, ბანკში პირდაპირ ვერ მიხვალ და ვერ აიღებ ბარათს. ჩამოდიხარ და არავინ ხარ, სახელი და გვარი არ გაქვს, სანამ არ გაქვს პირველი საბუთი, თუნდაც სადაზღვევო ბარათი, სადაც შენი სახელი და გვარი ეწერება. იმის დასამტკიცებლად, რომ ხარ ადამიანი, შენი წარსულით და შენი ისტორიით, რაღაც ნაბიჯების გადადგმა გჭირდება და ძალიან რთულია ეს პირველი ეტაპი”.
ამბობს იმასაც, რომ რა მიზანიც არ უნდა გქონდეს დასახული, რისთვისაც არ უნდა იბრძოდე, უცხო ქვეყანაში ყოფნა ზოგჯერ ძალიან ძნელი ხდება.
“ემიგრაცია არის მსხვერპლის გაღება ნებისმიერ შემთხვევაში. იმ ადამიანებს, ვინც გიყვარს, ვერ ეკონტაქტები. თან მე შეხების ადამიანი ვარ, ფიზიკურად უნდა შევეხო იმას, რაც მიყვარს. მაგრამ აქ სხვა გამოსავალი არაა. ჩემთვის გმირები არიან ის ქალები, რომლებიც ემიგრაციაში წავიდნენ მაშინ, როცა ინტერნეტი არ არსებობდა, არ შეგეძლოთ ვიზუალურად დაგენახათ შვილი, მშობელი, ქმარი, მეგობარი, ნათესავი. იმის საშუალება რომ არ მქონდეს, ვიცოდე სად არის და რას აკეთებს ჩემი შვილი, ამას ვერ გავაკეთებდი”.
“10 ქალი ვცხოვრობდით დაახლოებით 12 კვადრატულში”
ქეთევან ხიდაშელი საქართველოდან 2020 წლის თებერვალში წავიდა, პანდემიის დასაწყისში. მანამდე ერთ-ერთ რეგიონში არასამთავრობო ორგანიზაციას მართავდა, სხვადასხვა პროექტზე მუშაობდა. ამბობს, რომ 2018 წლიდან სამუშაო გარემო მკვეთრად შეიცვალა — თვითმმართველობები მასთან არ თანამშრომლებოდნენ, პროექტების შესრულება რისკის ქვეშ დგებოდა და ამის გამო ახალი პროექტის დაწერასაც ვერ ბედავდა, ამავდროულად, საოჯახო ბიზნესისგანაც არ იყო ის შემოსავალი, რასაც ელოდნენ.
“სერიოზული ფინანსური პრობლემების წინაშე დავდექი. მაშინ ორი სტუდენტი შვილი მყავდა, თან ქირით ცხოვრობდნენ თბილისში. ეს ხარჯები ძალიან დამაწვა და ავიღე სესხები. როცა მივხვდი, რომ ამ სესხებს მარტივად ვეღარ გავისტუმრებდი, გადავწყვიტე ემიგრაციაში წამოსვლა”.
გადაწყვეტილება ძალიან მალე მიიღო და იტალიაში გაემგზავრა. წასვლამდე 400 სიტყვა ისწავლა, შემდეგ კი ამ სიტყვებს Youtube-ის გაკვეთილები დაემატა — დღის განმავლობაში ერთი საათით მეცადინეობდა. თავდაპირველად მეგობართან ჩავიდა, რომელიც ბევრი წელია იქ ცხოვრობს, თუმცა მოლოდინები არ გამართლდა:
“როცა მეგონა, მეგობართან მივდიოდი მშვიდ, წყნარ გარემოში, აღმოჩნდა, რომ საწოლები ჰქონდა გაქირავებული და დაახლოებით 12 კვადრატულში ვიყავით 10 ქალი. ეს ქალები უმუშევრები იყვნენ, თან ზამთარი იყო. მეპატრონე ცხელ წყალს კეტავდა და ყავა რომ მაინც დაგველია, იმის წასვლას ველოდებოდით. ფულიც არ გვქონდა, რომ ბინა გამოგვეცვალა. ვიცი, რომ ეს არ არის იშვიათი შემთხვევა და ხარჯები რომ არ გაწიონ, ასეთ მდგომარეობაში ჰყავთ ქალები. როგორ შეიძლება ზამთარში ქალს გამოურთო თბილი წყალი, ბევრს ცივი წყლით ბანაობის გამო ჰქონდა პრობლემები. სულ რომ ქუჩაში დავრჩე, იქ აღარ მივალ”.
იყო პერიოდი, როცა დაბრუნებაზეც ფიქრობდა, რადგან ეგონა, რომ ვერ გაუძლებდა. მაგრამ დარჩა. ამ პერიოდში 3-4 სამსახური გამოიცვალა. ამბობს, რომ ერთ-ერთმა მისი ჯანმრთელობა დააზიანა, ამას ოჯახის წევრის ავადმყოფობაც დაერთო და შედეგად, ინფარქტი ჰქონდა.
“იმის მერე ძალიან ვარჩევ სამსახურს. თუ არ არის მშვიდი ადამიანი, თუ არ მაქვს ძილის საშუალება, თუ ნორმალურად არ ვიკვებები, ისეთ ოჯახში არ მივდივარ. სამხრეთში თითქმის ნახევარია ხელფასი, ვიდრე ჩრდილოეთში. აქ უფრო იცავენ კანონს. იქ ღამესაც მათევინებდნენ, შაბათ-კვირას მამუშავებდნენ, კვირაში მხოლოდ ერთი დღე მქონდა დასვენება, ორი საათით, ღამეც 3-4-ჯერ ადგომა მიწევდა. აქეთ რაც წამოვედი, ცოტა მოვითქვით სული. აქ ზეგანაკვეთურზე დამატებით გიხდიან, თან უფრო მეტს, შრომა უფრო გიფასდება. ახლა მყავს ერთი ბებია, ძალიან კარგი შვილები ჰყავს, ძალიან პატივს მცემენ ყველანაირად. ბებოს დემენცია აქვს და თუ კი რამეს გადაამეტებს, თვითონ ესაუბრებიან, რომ მე ამარიდონ ბევრი რამე. მშვიდად ვარ და საქმეც იმდენი არ მაქვს, რომ ძალიან დავიღალო. რასაც სახლში ვაკეთებთ ხოლმე ქალები, დაახლოებით ის. დღის განმავლობაში ორი საათი თავისუფალი მაქვს და ეს დრო ჩემთვის არის მთელი დღე, ისე ვისვენებ”, — გვიყვება ქეთევანი.
ორჯერ ვიყავი საქართველოში ჩამოსული და თითქოს ადგილს ვერ ვპოულობ, თითქოს ჩემი ადგილი იქ აღარ არის, რაც ძალიან მწყვეტს გულს. ჩემი შვილები და მეუღლე ისეთ პირობებს მიქმნიდნენ, რომ ეს არ მეგრძნო, მაგრამ მე თვითონ მქონდა ეს გაუცხოება, თითქოს რაღაცნაირად ვეღარ ერგები იმ ადგილს, სადაც ცხოვრობდი.
უნდა, რომ საქართველოში მალე დაბრუნდეს, მაგრამ ზუსტ დროს ვერ ამბობს — თავიდან მხოლოდ ვალების გასტუმრებას აპირებდა, მერე დოკუმენტები რომ მოაწესრიგა და ხელფასი მეტი ჰქონდა, “მოდი, ბარემ ამასაც ვიზამო”, მერე ბინის სესხის გადახდა დაიწყო და ა.შ.
“პირველი შესატანი შევიტანეთ და დანარჩენს მე ვფარავ, მაგრამ ამას უნდა კიდევ მინიმუმ სამი წელი. ამაში მიწყობს ოჯახი ხელს, რომ ზედმეტი ხარჯები არ მაქვს და იქნებ მალე დავფარო ეს ვალი. ჩემი ქმარი არის პენსიონერი, ერთი შვილი მუშაობს და ძალიან მეხმარება. არ არის ადვილი, ბანკის ვალიც დაფარო, საკვების ფულიც. ჩვენი ხელფასი არ არის იმხელა, რომ იმ საჭიროებებს გასწვდეს, რაც საქართველოშია. ძალიან გაძვირებულია ყველაფერი, როგორ უნდა ამყოფინო სამსულიან ოჯახს აქედან იქ. აქ რომ იყვნენ, უფრო მარტივად გვეყოფოდა ეს თანხა, ვიდრე იქ”, — გვიყვება ქეთევანი და ამატებს, რომ შემოსავლიდან საკუთარი თავისთვის გადადებული აქვს ხელფასის დაახლოებით 10% — ტელეფონისთვის და აუცილებელი ხარჯებისთვის.
ქეთევანის თქმით, ემიგრაციაში წასვლამდე ყველა ადამიანი უნდა დარწმუნდეს, რომ მყარი ნერვები აქვს, რადგან ემოციური დატვირთვა ძალიან ძლიერია და ამის გაძლებისთვის შინაგანი ძალაა აუცილებელი. გარდა ამისა, ის საუბრობს ენისა და გარკვეული ბიუროკრატიული დეტალების მინიმალური ცოდნის საჭიროებაზე.
“ჩვენ ხელშეკრულებით დღეში 7 ევრო გვეკუთვნის. თუ არ მოგვწონს ის საკვები, რომლითაც ოჯახი იკვებება, შეგვიძლია ფული მოვითხოვოთ და ვიყიდოთ, რაც გვინდა. მაგრამ ძირითადად, ამ ოჯახებს უჭირთ ამ ფულის გადახდა და იძულებული არიან გოგოები, რომ თუ სახლში ყოველ დღე მაკარონს ჭამენ, ამათაც ჭამონ მაკარონი. თან ზოგი გითვლის ამ საჭმელს, მიგანიშნებს, რომ ბევრი არ ჭამო და ძალიან შეურაცხმყოფელია”.
გვეუბნება, რომ წასვლა ბევრჯერ უნანია. საქართველოში ორჯერ იყო ჩამოსული და ოჯახის წევრებთან გაუცხოებას ძალიან განიცდის.
“თითქოს ადგილს ვერ ვპოულობ, თითქოს ჩემი ადგილი იქ აღარ არის, რაც ძალიან მწყვეტს გულს. ჩემი შვილები და მეუღლე ისეთ პირობებს მიქმნიდნენ, რომ ეს არ მეგრძნო, მაგრამ მე თვითონ მქონდა ეს გაუცხოება, რომ რაღაცნაირად ვეღარ ერგები იმ ადგილას, სადაც ცხოვრობდი”.
“აქ მიკუთვნებულობის განცდა არ მაქვს”
ელენე დუდუჩავა საქართველოდან ერთი წლის წინ წავიდა. მისი მთავარი მოტივაცია იყო ის, რომ აინტერესებდა საზღვარგარეთ ცხოვრება, ამასთან, საქართველოში ყოფნა მისთვის, როგორც აქტივიზმში ჩართული ადამიანისთვის, ბოლო პერიოდში ძალიან სტრესული იყო. ჩათვალა, რომ ცვლილებები სჭირდებოდა და ე.წ. ოპერის პროგრამის საშუალებით ბერლინში გაემგზავრა.
ამ პროგრამის კონცეფცია ასეთია — ოპერი ეხმარება მასპინძელ ოჯახს ბავშვების მოვლასა და საოჯახო საქმეებში, მასპინძელი ოჯახი კი უზრუნველყოფს მას საცხოვრებელი ადგილით, საკვებითა და ჯიბის ფულით.
ელენე ორი ბავშვის აღზრდაშია ჩართული — 4 და 6 წლის. ოჯახმა ცალკე ცხოვრების ხარჯები დაუფინანსა, ამიტომ ამბობს, რომ გაუმართლა, რადგან უცხო ადამიანებთან თანაცხოვრება დამატებითი სტრესია.
შეუძლებელია ცხოვრობდე ბავშვებთან ერთად და უთხრა, რომ იცი რა, ახლა ჩემი დასვენების საათებია.
“სამუშაო გრაფიკი არასტანდარტული მაქვს და საკმაოდ სტრესულია ის, რომ არ მაქვს გერმანული და დალაგებული სამუშაო საათები. მშობლები არ მუშაობენ საოფისე სამსახურში, არიან ფრილანსერები და ყოველ კვირას, ფაქტობრივად, ახალი სამუშაო გრაფიკი მაქვს ხოლმე. მაგრამ არასდროსაა 30 საათზე მეტი, პირიქით, ნაკლებიცაა ხოლმე. ძირითადად არის ბაღიდან/სკოლიდან გამოყვანა და მათთან ერთად ყოფნა რამდენიმე საათით, შემდეგ რომელიმე მშობელი მანაცვლებს. ასევე, მიწევს ხოლმე შაბათ-კვირას მუშაობა და საღამოს საათებშიც, მაგალითად, ღამის 8-დან პირველამდე”.
ამბობს, რომ გერმანიაში შრომითი უფლებები დაცულია და ყველა ერიდება ადამიანის ზეგანაკვეთურ დასაქმებას. ასევე, განსაზღვრულია მინიმალური ხელფასი, თუმცა ყველაფერი იდეალურად ნამდვილად არ არის. მეგობრებისგან მოუსმენია ისტორიები შრომითი ექსპლუატაციის შესახებ, განსაკუთრებით ზრუნვით შრომაში, სადაც საზღვრები ხშირად ირღვევა.
“ჩემ შემთხვევაში, ეს ზღვარი ბუნდოვანი ხდება და ირღვევა, როცა ოჯახს მივყვები არდადეგებზე. ცხადია, ეს ჩემი დასვენება არ არის და სამუშაოდ მივდივარ, მაგრამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ დროზე მეტად ვმუშაობ, რადგან შეუძლებელია ცხოვრობდე ბავშვებთან ერთად და უთხრა, რომ იცი რა, ახლა არ ვმუშაობ. თითქოს მშობლები ცდილობენ ამის კონტროლს, მაგრამ მე თვითონაც მიჭირს ხოლმე მაგ საზღვრების დაცვა და მგონია, რომ საქართველოდან ვინც ვართ, ყველას გვიჭირს მაგის კონტროლი და თქმა, რომ ახლა ჩემი სამუშაო საათები არ არის”, — აღნიშნავს ელენე.
თავისუფალ დროს პერიოდულად მუშაობს ბარის გარდერობში, “კარზე”, დაულაგებია სახლიც, ასევე, იღებს ფოტოებს. ასეთ დროს კანონით გათვალისწინებულ მინიმალურ ანაზღაურებას სთავაზობენ.
“ჩემი ვარაუდით, ღამის ცვლაში მინიმალური ანაზღაურება გამოწვეულია იმით, რომ მე “შავად” ვმუშაობ, რადგან არ მაქვს მუშაობის უფლება. საბოლოოდ, ორივე მხარე თვალს ხუჭავს რაღაცებზე. ანუ იჩაგრებიან მიგრანტი ქალები, მაგრამ საერთოდ მუშაობის უფლება რომ გვაქვს, მაგაზე ხმას არ ვიღებთ”, — აღნიშნავს ელენე.
გვიყვება, რომ მიგრაცია ძალიან გაუჭირდა და საქართველოში დაბრუნებას განიხილავს, ოღონდ მას შემდეგ, რაც ვიზას მიიღებს, რადგან ლეგალურად წასვლის და მუშაობის შესაძლებლობა ისევ ჰქონდეს.
“გარდა იმისა, რომ ძალიან განვიცდი საქართველოში მიმდინარე ყოველდღიურ ამბებს, აქ მიკუთვნებულობის განცდა არ მაქვს. ვერ ვუკავშირდები ევროპელ ადამიანებს, ვისაც ოკუპაციის, ომის გამოცდილება არ აქვს. ძალიან მიჭირს დავუმეგობრდე ადამიანს, ვისაც ჩემი აღქმით, ძალიან ზედაპირული პრობლემები აქვს. მეორე მხრივ, აქ რომ დავისვენე სტრესისგან, მგონია, რომ უნდა ჩამოვიდე და დავეხმარო ქვეყანას. სულ მაგ დილემაში ვარ — წავიდეთ ყველა და საკუთარ თავებს მივხედოთ თუ “მე თუ წავედი, მაშინ ვის ვთხოვო, რომ საქართველო უკეთ იყოს”. ძალიან მინდა ოჯახის და მეგობრების და მიკუთვნებულობის განცდა აღვიდგინო, რაც ზუსტად ვიცი, რომ თბილისში დამხვდება. ასევე, მინდა ვცადო და ვნახო, რა შემიძლია გავაკეთო ისეთი, რაც შეიძლება დაეხმაროს საქართველოს პროგრესული მომავლისთვის”.
“საქართველოში დაუცველობის განცდა გამიჩნდა და წამოვედი”
მაია ფელიაშვილი 14 წლის განმავლობაში პოლიციაში მუშაობდა, თუმცა 2021 წელს სამსახურიდან წამოვიდა და ათ დღეში იტალიაში გაფრინდა.
მოძალადეებს გამოქცეული ქალები საქართველოს ტოვებენ, მიდიან ემიგრაციაში და აქაც აგრძელებენ მსხვერპლობას.
“წამოვედი 5 ივლისის შემდეგ, როცა ჟურნალისტებს და ოპერატორებს ასე მოექცნენ. თან ჩანდა კადრებში, რომ იქ იდგა ჩემი კოლეგა და ვერაფერი გააკეთა. ახლაც მეტირება. გაცილებით მეტი შიგნიდან ვიცოდი და აბსოლუტური დაუცველობის განცდა გამიჩნდა, საკუთარი თავის იმედი დავკარგე და მივხვდი, რომ ვეღარ მეცმეოდა ეგ ფორმა. როცა ჩამოვედი, თავიდან ემოციურად რომ ვიყავი განწყობილი, ვერავის ვურეკავდი, ვერავის ველაპარაკებოდი. მეგონა, რომ ეს იყო პირველი ეფექტი და გამივლიდა. მაგრამ ორი წელი გავიდა და ისევ ძალიან მიჭირს ამაზე ლაპარაკი”, — გვიყვება მაია.
ახლა სხვადასხვა ადგილას მუშაობს, ხან ალაგებს, ხან ბავშვებს უვლის და ა.შ. ამბობს, რომ ანაზღაურებაც გაცილებით მეტია, ვიდრე საქართველოში. მაგრამ როგორც პოლიციაში მუშაობისას, აქაც ყველაზე ხშირად ქალების უფლებებზე ფიქრი უწევს.
“აქ ყოფნას ტანჯვად და წამებად მოჰყვება აქ ჩამოსული ქალები. მოძალადეებს გამოქცეული ქალები საქართველოს ტოვებენ და მიდიან ემიგრაციაში. როცა ამაზე წლები ვმუშაობდი, ხელფასის და იძულების გამო არ მიმუშავია, მინდოდა და ამას ვაკეთებდი და აქაც გული შემტკივა იმ ქალებზე, რომლებიც აქაც აგრძელებენ მსხვერპლობას. გარდა იმისა, რომ გრძელდება მათზე ეკონომიკური ძალადობა საქართველოდან, როცა ადამიანს აქვს მსხვერპლობის გამოცდილება, სხვა ქვეყანაშიც ყველაფრის ეშინია, მათ შორის, იმის, რომ არ “დაადეპორტონ”, ამიტომ ყველაფერს ითმენს და აქაც ხდება იმ ოჯახის მსხვერპლი, სადაც მუშაობს”, — აღნიშნავს მაია.
გეგმავს, რომ იტალიაში დააფუძნოს ორგანიზაცია, რომელიც ემიგრანტებს დაეხმარება ფსიქოლოგიური და სამართლებრივი რესურსების მიღებაში. საქართველოში დაბრუნებას არ აპირებს.
“საქართველოში დავიბადე, საქართველოში გავიზარდე და როგორც მშობლები მიყვარს, ისე მიყვარს ჩემი ქვეყანაც, ენაც, მეტირება, მენატრება, მაგრამ მსოფლიო არის უდიდესი და ნებისმიერ ადგილზე შემიძლია ვიცხოვრო და ვიყო მშვიდად, იმიტომ, რომ ერთი ცხოვრება მაქვს გასავლელი. ამ ხნის განმავლობაში ხეც დავრგე, სახლიც ავაშენე (მართალია მე არ ვცხოვრობ, მაგრამ მაინც) და გადასარევი შვილებიც გავზარდე. იმ წლების განმავლობაში, როცა მე ვმუშაობდი, რაღაცების შეცვლაში მივიღე მონაწილეობა და მნიშვნელოვანი როლი შევასრულე. საკმარისია. ჩემი ცხოვრების მეორე ნახევარი შემიძლია საკუთარ თავს დავუთმო”, — აღნიშნავს მაია.
“სხვა გამოსავალი არ მქონდა, ჩემი შვილები აქ შიმშილით დაიხოცებოდნენ” — კვლევა
“საქართველოში დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი შრომა” — ასე ჰქვია კვლევას, რომელიც მერი ჩაჩავამ ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის მხარდაჭერით მოამზადა.
კვლევის მიზანი იყო, ქალთა შრომითი მიგრაციისა და გენდერული როლების ანალიზის საფუძველზე, შეესწავლა, თუ როგორ აისახება შრომითი მიგრაციის გამოცდილებები დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების აუნაზღაურებელ საშინაო შრომასა და ანაზღაურებად შრომით ურთიერთობებზე.
დოკუმენტის მიხედვით, კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ ქალთა შრომითი მიგრაცია ცალსახად თავისუფალი არჩევანი არ არის, არამედ ეს არის ოჯახის ეკონომიკური გადარჩენის ერთადერთი სტრატეგია.
“კვლევაში მონაწილე ქალები ემიგრაციაში წასვლას აფასებენ, როგორც მსხვერპლის გაღებას ოჯახის კეთილდღეობისთვის, რაც გამოხატულია პირად ცხოვრებაზე, კარიერაზე, ემოციურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე უარის თქმაში”, — აღნიშნულია დოკუმენტში.
ყველა რესპონდენტი ემიგრაციაში ყოფნის დროს ბავშვთან ან მოხუცთან ასრულებდა ზრუნვის შრომას. ემიგრაციაში წასვლამდე საკუთარი ოჯახის წევრების მიმართ იმავე სამუშაოს შესრულება მათთვის ყოველდღიურობა იყო, თუმცა ამ საქმეში ანაზღაურების მიღების შესაძლებლობა არასოდეს დაუნახავთ.
⇒ ასევე წაიკითხეთ: რა არის შინ შრომა და რა გამოცდილება აქვთ ქალებს
“ჩვენი კვლევისთვის ასევე საინტერესო იყო, თუ როგორ ნაწილდებოდა ქალების ემიგრაციაში წასვლის შემდეგ მათ ოჯახებში საშინაო შრომის შესრულება. კვლევამ აჩვენა, რომ შვიდ შემთხვევაში დატოვებულ შვილებზე ზრუნვის პასუხისმგებლობები ბავშვების ბებიებს ჰქონდათ გადაბარებული, ორ შემთხვევაში, ასაკის გათვალისწინებით კი, გოგო შვილები თავად ასრულებდნენ საშინაო საქმეებს. ერთადერთ შემთხვევაში გამოიკვეთა მამის, როგორც ძირითადი მზრუნველის როლიც, თუმცა საყურადღებოა, რომ თავად რესპონდენტის მიერ ეს ცოლის “დახმარებად” იყო აღქმული”, — ვკითხულობთ დოკუმენტში.
ჩემს შვილზე ყველა დეტალი ვიცოდი, რას ჭამდა, რას სვამდა, როდის იძინებდა. გაკვეთილებიც კი მოგვიმზადებია ერთად. რამდენჯერმე სახლში მარტო რომ მოუწია დარჩენა, მე სკაიპით ვიყავი მასთან ერთად. მისი დაბადების დღის მთელ პროცესს ონლაინ დავესწარი —ამონარიდი კვლევიდან “საქართველოში დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი შრომა”.
ამასთანავე, კვლევის რესპონდენტები საუბრობენ ემიგრაციაში მათ მიერ შესრულებული სამუშაოს სპეციფიკურ მახასიათებლებზე. დოკუმენტის მიხედვით, ის მიმდინარეობდა დახურულ, ოჯახურ გარემოში, რაც დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის ემოციურ კავშირს ქმნიდა და ამით სცდებოდა ტიპური შრომის ბაზრის ჩარჩოებს. რესპონდენტების თქმით, ფიზიკურად სამუშაო არ იყო რთულად შესასრულებელი, მაგრამ ემოციურად იყო ძალიან რთული, რამდენადაც მათ არ ჰქონდათ “საკუთარი ცხოვრება” და დამქირავებლის ყოველდღიურობით ცხოვრობდნენ.
“ისინი 24 საათის განმავლობაში დამქირავებელთან ერთად იყვნენ და, ზრუნვის სამუშაოს შესრულების პარალელურად, მათთან ერთად დადიოდნენ საყიდლებზე, სავახშმოდ თუ დასასვენებლად, რაც უდიდეს ემოციურ რესურსს მოითხოვდა. მიუხედავად იმისა, რომ რესპონდენტების უმრავლესობა სამუშაო ადგილს სახლად აღიქვამდა, ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ზრუნვის შრომის გასაქონლება და მსგავსი დატვირთვით მისი შესრულება უარყოფით გავლენას ახდენს ქალებზე. ნებისმიერი სახის შრომის შესრულებისას ადამიანს სჭირდება დასვენება და ძალების აღდგენა, რომ თავისი თავის კვლავწარმოება შეძლოს”, — აღნიშნულია კვლევაში.
დოკუმენტის მიხედვით, დაბრუნებაზე საუბრისას, ემიგრანტი ქალები აღნიშნავენ, რომ მათ გარშემო ეს ძალიან იშვიათად ხდება, რაც პირველ რიგში სამშობლოში არსებული მუდმივი ეკონომიკური პრობლემებითაა გამოწვეული. ამასთანავე, ემიგრანტი ქალების ოჯახები სრულად დამოკიდებულები ხდებიან ფულად გზავნილებზე. წლებთან ერთად კი ეს ოჯახები იზრდება და მათი საჭიროებიც მატულობს. ინტერვიუებმა აჩვენა, რომ დაბრუნებას აბრკოლებს ოჯახის წევრებთან გაუცხოებაც და მათი მხრიდან ემიგრანტი ქალის მიუღებლობა:
ჩემი მეგობარი 25 წელი იყო საბერძნეთში და ყველაფერი გაუკეთა ოჯახს. 75 წლის ასაკში გადაწყვიტა დაბრუნება და შვილმა უთხრა – მოსავლელი რომ გახდი, მერე ჩამოდიო?! ადგა რამდენიმე თვეში და ისევ საბერძნეთში წავიდა —ამონარიდი კვლევიდან “საქართველოში დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი შრომა”.
კვლევაში მონაწილე ქალების საქართველოში დაბრუნების ძირითადი მიზეზი ოჯახსა და შვილებთან ერთად ყოფნის სურვილი იყო.
თუ ყოველთვის მეტი და მეტი გინდა, ვერასოდეს დაბრუნდები უკან. იქ 3000 დოლარზე ვმუშაობდი და ახლა 400 ლარზე ვმუშაობ, მაგრამ ტრაგედიას არ ვქმნი. ყოველ ღამე, ჩემი შვილის სუნთქვის მოსმენა ყველაფერს მირჩევნია —ამონარიდი კვლევიდან “საქართველოში დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი შრომა”.
დაბრუნების შემდგომ არსებულ სირთულეებზე საუბრისას, რესპონდენტები პირველ რიგში ოჯახის წევრებთან ურთიერთობებს გამოყოფენ.
“თანაცხოვრებას გადაჩვეულები, ურთიერთობების თავიდან დაწყებას ცდილობენ, ეს კი განსაკუთრებით უჭირთ შვილებთან, რომლებიც დედების გარეშე გაიზარდნენ და რომლებიც ხშირ შემთხვევაში უკვე თავად არიან მშობლები”, — ვკითხულობთ დოკუმენტში.
ჩემს შვილს ისევ ბავშვად აღვიქვამდი, მინდოდა საბანი გამესწორებინა, მოვფერებოდი, შენიშვნა მიმეცა, მაგრამ მისთვის ეს ყველაფერი ძალიან უცხო და უკვე უხერხულიც იყო —ამონარიდი კვლევიდან “საქართველოში დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი შრომა”.
► კვლევის მეთოდოლოგია: კვლევის ფარგლებში ჩატარდა 10 სიღრმისეული ინტერვიუ დაბრუნებულ ემიგრანტ ქალებთან და 3 ექსპერტული ინტერვიუ. ყველა ინტერვიუ ჩატარდა ონლაინ, სკაიპის საშუალებით. რესპონდენტებიდან სამი იყო 30-44 წლის ასაკობრივი ჯგუფიდან, შვიდი კი – 50 წელზე უფროსი ასაკის. შვიდი მათგანი ცხოვრობდა ურბანულ დასახლებაში, სამი კი – სოფლად. კვლევაში მონაწილეებიდან სამს ჰქონდა უმაღლესი განათლება, შვიდს – საშუალო. ემიგრაციაში წასვლამდე შვიდი მათგანი არ მუშაობდა, საქართველოში დაბრუნების შემდეგ კი მხოლოდ ორს ჰქონდა ანაზღაურებადი სამუშაო ადგილი. კვლევის რვა მონაწილეს ჰყავდა სრულწლოვანი შვილები, 25-35 წლის ასაკობრივი ჯგუფიდან, ორს კი – არასრულწლოვანი, 2-12 წლის ასაკობრივი ჯგუფიდან. რესპონდენტებიდან ხუთს ჰყავდა შვილიშვილ(ებ)ი.
სტატისტიკა
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2022 წელს ბოლო 10 წლის განმავლობაში საქართველოდან ემიგრაციაში წასული ადამიანების ყველაზე მაჩვენებელი მაღალი დაფიქსირდა — 125 269 ადამიანი. მათგან 48 162 ქალია.
მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის დაკვეთით 2019 წელს ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ იმ ოჯახების თითქმის ნახევრისთვის (46%), ვისაც ერთი წევრი მაინც ჰყავს ან ჰყოლია საზღვარგარეთ, ის ოჯახის ძირითადი მარჩენალი იყო. ხოლო გამოკითხული ოჯახების ნახევარზე მეტი (57%) სისტემატურად იღებს/იღებდა ფულს საზღვარგარეთ მყოფი ოჯახის წევრისგან.
ამასთან, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის ანგარიშის თანახმად, რომელიც 2013-2016 წლებს მოიცავს, ქალები, საშუალოდ, უფრო მეტ თანხას გზავნიან, ვიდრე კაცები.
აქ, ქუჩაში ჩემი შვილების ტოლა ბავშვებს რომ ვხედავდი, ტირილს ვიწყებდი. ეს მონატრება იმ ბავშვზე გადამქონდა, ვისაც ვუვლიდი, მაგრამ თან ძალიან ვცდილობდი, რომ არ შემყვარებოდა და ეს ზრუნვა მხოლოდ სამსახურად აღმექვა, ვიცოდი, მერე დატოვება გამიჭირდებოდა — ამონარიდი კვლევიდან “საქართველოში დაბრუნებული ემიგრანტი ქალების ანაზღაურებადი და აუნაზღაურებელი შრომა”.
► საქსტატის მეთოდოლოგიით, ემიგრანტად ითვლება ნებისმიერი პირი, რომელიც აკმაყოფილებს შემდეგ 2 პირობას:
- დატოვა საქართველო ბოლო 12 თვეში და სულ მცირე 183 დღე (შესაძლებელია ეს იყოს რამდენიმე გასვლის ჯამი) იმყოფებოდა სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე;
- საქართველო იყო მისთვის მუდმივი საცხოვრებელი ქვეყანა, ე.ი. მას ქვეყნიდან გასვლამდე, წინა 12 თვეში საქართველოში გატარებული ჰქონდა სულ მცირე 183 დღე (ხანგრძლივობის ჯამი).
მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის მიერ შემუშავებული “საქართველოს მიგრაციის პროფილი 2021”-ში ვკითხულობთ, რომ უცხოეთიდან ფულადი გზავნილების შემოდინება ქვეყანაში უფრო სტაბილური პროცესია, ვიდრე პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინება.
“2016-2017 წლებში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები აჭარბებდა ქვეყანაში შემოსული ფულადი გზავნილების ყოველწლიურ ოდენობას. თუმცა 2018 წლიდან სურათი შეიცვალა და 2020 წლისთვის საზღვარგარეთიდან ფულადი გზავნილები თითქმის სამჯერ აღემატება ამავე წელს განხორციელებულ პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს”, — აღნიშნულია დოკუმენტში (უშუალოდ 2020 წლის შემთხვევაში გასათვალისწინებელია კოვიდ პანდემიაც).