პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის (PHR) აქვეყნებს პოლიტიკის დოკუმენტს “ლგბტქ პირების მართლმსაჯულებაზე მისაწვდომობაზე”, რომლის თანახმადაც, მიუხედავად 2014 წელს მიღებული ანტიდისკრიმინაციული კანონისა და ბოლო წლებში შრომის კანონმდებლობაში ანტიდისკრიმინაციული და გენდერული თანასწორობის რეგულაციებში გატარებული ცვლილებებისა, თანასწორობის პოლიტიკის აღსრულება საქართველოში კვლავ პრობლემურია. ორგანიზაციის შეფასებით, ეს საკითხი კი ყველაზე მწვავედ LGBTQI+ ჯგუფის მიმართ დგას, ხოლო სახელმწიფო პოლიტიკა ამ გამოწვევების დასაძლევად გაუარესებულია.

PHR-ის განცხადებით, ბოლო დროს ჩატარებული კვლევების მიხედვით:

• საქართველოში კვლავ ნარჩუნდება ჰომოფობიური დამოკიდებულებები;
• გაიზარდა სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით ჩადენილი დანაშაულების რიცხვი;
• წლიდან წლამდე რთულდება გამოხატვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობა;
• კვლავაც მძლავრად არსებობს სტერეოტიპები და ჰომოფობიური წინასწარგანწყობები სამართალდამცავებს შორის.

დოკუმენტში განხილულია ისიც, რომ  ადამიანის უფლებათა დაცვის 2022-2030 ეროვნული სტრატეგია, რომელშიც ადამიანის უფლებების ძირითადი გამოწვევებია მოცემული, სრულიად აიგნორებს LGBTQI+ ჯგუფის საჭიროებებს. აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა სამოქმედო გეგმის პროექტიც დუმს ამ თემებზე. მაშინ როცა 2014-2020 წლის სტრატეგიასა და სამოქმედო გეგმებში სექსუალური ორიენტაციის და გენდერული იდენტობის მიმართულებით არსებული გამოწვევები და სახელმწიფო საპასუხო პოლიტიკა მნიშვნელოვნად იყო ხაზგასმული.

ძირითადი ბარიერები

პოლიტიკის დოკუმენტის ეს ნაწილი საუბრობს იმ მთავარ გამოწვევებსა და ბარიერებზე, რომლებიც ქვიარ თემისთვის მიმდინარე მონაცემებით ყველაზე მწვავეა. დოკუმენტის თანახმად, ბოლო წლების განმავლობაში საქართველოში სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით ჩადენილი დანაშაულების რიცხვი გაიზარდა და მათი ანალიზი ძალადობის სტრუქტურულ ხასიათს წარმოაჩენს.

LGBTQI+ ადამიანების მიმართ განწყობები

დოკუმენტის ამ ნაწილის თანახმად, ბოლო დროს ჩატარებული კვლევების მიხედვით, საქართველოში კვლავ ნარჩუნდება ჰომოფობიური დამოკიდებულებები. განხილულია, როგორც გაეროს განვითარების პროგრამისა (UNDP) და გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) მიერ ჩატარებული კვლევები, ასევე, კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის კვლევაც (CRRC).

კერძოდ, UNDP და UNFPA-ს მიერ საქართველოში 2020 წელს ჩატარებულ რაოდენობრივ კვლევაში გამოკითხულ კაცთა 83%-ს შერცხვებოდა ჰომოსექსუალი შვილის ყოლა, ქალების შემთხვევაში ამ დებულებას ქალთა 74% იზიარებს. დებულებას, რომ ჰომოსექსუალ ქალებს/კაცებს არ უნდა ჰქონდეთ ბავშვებთან მუშაობის უფლება, იზიარებს კაცების 83% და ქალთა 64%, გამოკითხულ კაცთა 81% აღნიშნავს, რომ არ ეყოლებოდა ჰომოსექსუალი მეგობარი, როდესაც ამავე დებულებას ქალთა მხოლოდ 54% იზიარებს.

ხოლო CRRC-ის კვლევის მიხედვით, 2019 წლის მონაცემებით, რესპონდენტებისთვის დასმულ კითხვაზე, თუ ვის არ ისურვებდნენ მათ მეზობლად კრიმინალებისა (27) და ნარკომანების (25) შემდგომ, ჰომოსექსუალები მესამე ადგილს იკავებენ, რაც გამოკითხულთა 24%-ს შეადგენს.

ამასთან, ევროსაბჭოს რაოდენობრივი და თვისობრივი კვლევის შედეგების მიხედვით, კითხვაზე, რამდენად მნიშვნელოვანია საქართველოს განვითარებისთვის უმცირესობების უფლებების დაცვა, ლგბტ ჯგუფის შესახებ დადებითი პასუხი ყველაზე ნაკლებ პროცენტულ მაჩვენებელში გამოიხატა (33%), 42% კი აღნიშნავს, რომ ლგბტ პირთა
უფლებების დაცვა არ არის მნიშვნელოვანი.

კვლევები მიუთითებს, რომ LGBTQI+ ადამიანთა მიმართ კვლავ არსებობს ნეგატიური წინასწარგანწყობები, რომლებიც ხშირად გამოიხატება დისკრიმინაციასა და სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულებში, რომელიც LGBTQI+ ადამიანებს მუდმივი საფრთხის წინაშე ამყოფებს და შედეგობრივად, მათ სოციალურ და ეკონომიკურ გარიყულობასაც განაპირობებს.

სახალხო დამცველის შეფასების თანახმად, უფლებრივი გაუმჯობესება არ შეინიშნება. LGBTQI+ ადამიანებისთვის, 2022 წელსაც მნიშვნელოვანი გამოწვევა იყო საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ჰომოფობიურ, ბიფობიურ და ტრანსფობიურ დამოკიდებულებებთან გამკლავება, მათ შორის, პოლიტიკოსების მხრიდან ამგვარი რიტორიკის წახალისების ფონზე.

უფლებრივი მდგომარეობა

დოკუმენტის ამ ნაწილის თანახმად, საქართველოში, LGBTQI+ ადამიანების მიმართ არაერთი მძიმე სოციალური და სამართლებრივი გამოწვევაა, რაც სხვადასხვა დანაშაულსა და ფუნდამენტური უფლებების დარღვევაში ვლინდება, ხოლო ამ გამოწვევებზე სახელმწიფო ინსტიტუტების პასუხი სუსტი და უშედეგოა.

მიუხედავად იმისა, რომ გარკვეული ცვლილებებია კანონმდებლობასა და აღსრულების პოლიტიკაში, სიტუაცია არსებითად არ იცვლება წლების მანძილზე. ეს განსაკუთრებით იგრძნობა დანაშაულების გამოძიების და სამართალდამცავებთან კომუნიკაციის დროს.

ამავე ნაწილში აღნიშნულია, რომ განსაკუთრებით მოწყვლად ჯგუფს ბავშვები და ახალგაზრდები წარმოადგენენ, რომელთათვისაც უსაფრთხო ოჯახური თუ სასწავლო გარემო საბაზისო საჭიროებაა. ქვეყანაში არსებული ვითარება არათუ ეხმარება ახალგაზრდას თავი იგრძნოს უსაფრთხოდ და აღიარებულად, არამედ განაპირობებს მის აკადემიურ, ფიზიკურ და ემოციურ განვითარებას და მიღწევებს.

სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულები 

ამ ნაწილის თანახმად, LGBTQI+ ადამიანები ყოველდღიურად ეჯახებიან სიძულვილის ენას, რაც ფსიქოლოგიურ ტრავმას და დაუცველობის განცდას იწვევს. გაცილებით მძიმეა რეალობა სიძულვილით ნაკარნახევი დანაშაულების გამო.

დოკუმენტი აცხადებს, რომ ბოლო წლების განმავლობაში საქართველოში სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით ჩადენილი დანაშაულების რიცხვი გაიზარდა და მათი ანალიზი ძალადობის სტრუქტურულ ხასიათზე მიგვითითებს.

დოკუმენტის ეს ნაწილი საქართველოს სახალხო დამცველის 2016 და 2022 წლის ანგარიშს ეყრდნობა, რომლის მიხედვითაც, “ლგბტი ადამიანები საქართველოში არიან სისტემური ძალადობის, შევიწროების, დევნის, შეუწყნარებლობისა და დისკრიმინაციის მსხვერპლნი ცხოვრების ყველა სფეროში. მათ მიმართ გამოვლენილი ძალადობა და უთანასწორო მოპყრობა ხშირად ვლინდება ოჯახში, საჯარო სივრცესა თუ სხვადასხვა ინსტიტუციაში ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის, მარგინალიზაციის, ბულინგისა და სოციალური გარიყვის სახით.” დასკვნის სახით კი აღნიშნულია, რომ სახალხო დამცველის პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ სავარაუდო სიძულვილის მოტივით ჩადენილი დანაშაულების მსხვერპლები ხშირად ხდებიან ლგბტ+ ადამიანები.

ამასთან, კანდიდატის სტატუსმეტრის დოკუმენტის მე-6 რეკომენდაციის საფუძველზე, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების ნაწილში ვკითხულობთ, რომ საქართველოში LGBTQI+ ადამიანების ცხოვრებას განსაკუთრებით გაუსაძლისს ხდის აჯარო გამოსვლებში სიძულვილის ენა და პოლიტიკური თანამდებობის პირების მხრიდან ჰომოფობია.

შეკრების და გამოხატვის თავისუფლება

პოლიტიკის დოკუმენტის ეს ნაწილი “პრაიდის კვირეულის” ჩაშლის განხილვით იწყება. დოკუმენტის თანახმად, LGBTQI+ ადამიანების მიერ გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებებით სარგებლობა 2023 წელს შეუძლებელი აღმოჩნდა, რადგან პოლიციამ არ დაიცვა კვირეულის მონაწილეები მოძალადე და პრორუსული ჯგუფების დანაშაულებრივი მუქარებისგან. ამასთან, განსაკუთრებით შემაშფოთებელია 2023 წლის პრაიდის კვირეულის ხელშეშლა იმ დანაშაულებრივი ჯგუფების და ინდივიდების მიერ, რომლებმაც 2021 წლის 5-6 ივლისს ჩაიდინეს ძალადობრივი დანაშაულები საჯაროდ, ხოლო სამართალდამცავებმა ჯგუფური ძალადობის ორგანიზებისა და ძალადობრივი ქმედებისაკენ საჯაროდ მოწოდების გამო არავინ დასაჯეს.

დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ საქართველოში გამოხატვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობა წლიდან წლამდე რთულდება. მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქართველოს არაერთ საქმეზე უთითებს გამოხატვის თავისუფლების სისტემურ დარღვევაზე და აძლევს რეკომენდაციებს, მათი პრაქტიკაში აღსრულება ჯერ კიდევ არ ხდება. უფრო მეტიც, LGBTQI+ თემა ხშირად, წინასაარჩევნოდ, „მომგებიან“ საკითხად არის მიჩნეული. მისი მიზანია LGBTQI+ ადამიანების მიმართ საზოგადოებაში არსებული შიშები და სტერეოტიპები გააქტიუროს პოლიტიკური ძალაუფლების შენარჩუნების/მოპოვების მიზნით.

ინტერნალიზებული ფობიები პროფესიონალებში

დოკუმენტის ამ ნაწილში განმარტებულია, რომ LGBTQI+ ადამიანების მართლმსაჯულების უფლების ნაკლოვანებებზე საუბრისას აუცილებელია მართლმსაჯულების განმახორციელებელი ორგანოების უშუალო დამოკიდებულებების კვლევა. ასეთ ორგანოებს წარმოადგენს სამართალდამცავები, პოლიცია, პროკურატურა, სასამართლო, იურიდიული დახმარების სამსახურები, ადვოკატები.

ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ამ დაწესებულებებსა და პროფესიებში სტერეოტიპების, წინასწარგანწყობებისა და ჰომო/ბი/ტრანსფობიების თვითიდენტიფიცირების პროცესის დაწყება იმისათვის, რომ არსებობდეს პრობლემის ამსახველი ცხადი და არაორაზროვანი სურათი, რომელსაც დაეყრდნობა რეფორმები ამ დაწესებულებაში. იმის გამო, რომ ამგვარი კვლევები არ მოიპოვება, ხშირად შეფასებები არაზუსტია, ხოლო ღონისძიებები — არარელევანტური. ან რესურსები, რომელიც მიემართება სისტემის გაძლიერებას, ვერ ხვდება იქ, სადაც ამგვარი რესურსები სასიცოცხლოდ აუცილებელია. საბოლოოდ კი სურათი არ იცვლება.

პოლიტიკის დოკუმენტის ამ ქვეთავის თანახმად, ადგილობრივი და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ მომზადებული ანგარიშები, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები აჩვენებს, რომ მართლმსაჯულებასთან შეხების დროს პირველი პრობლემა, რასაც LGBTQI+ ადამიანები აწყდებიან, არის სამართალდამცავი პირების მხრიდან მიკერძოებული და ჰომოფობიური დამოკიდებულება, მათი უფლებების და მდგომარეობის იგნორირება, რომელიც ხშირად წამყვანი ბარიერია LGBTQI+ მოქალაქეებისთვის საქართველოში და არა მხოლოდ საქართველოში.

კანონმდებლობა

კანონმდებლობის ნაწილში დოკუმენტი ყურადღებას ამახვილებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ საქართველოს მთავრობისადმი მოწოდებაზე, რომელიც პირადობის დამადასტურებელ დოკუმენტში სქესის მარკერის შეცვლის მიზნით სწრაფი, გამჭვირვალე და ხელმისაწვდომი პროცედურების დანერგვისკენ მოუწოდებს მათ. ეს მოწოდება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2022 წლის პირველ დეკემბერს გამოაქვეყნა.

ამასთან, ნათქვამია, რომ  უფლებათა ევროპულმა სასამართლო მინისტრთა კომიტეტმა საქმეთა ჯგუფზე “იდენტობა და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“ აღსრულების ზედამხედველობის პროცესში საქართველოსთვის გასცა რეკომენდაციები, რომელიც უნდა შესრულდეს.

კერძო ბიზნესი

დოკუმენტის ეს ნაწილი ჰომოფობიის დაძლევაში კერძო ბიზნესის მხარდაჭერაზე კონცენტრირდება და ბიზნეს ორგანიზაციებს შეახსენებს გაეროს აღიარებულ პრინციპებზე, რომელთა თანახმადაც, მათ პატივი უნდა სცენ ადამიანის უფლებებს. ამ ნაწილის თანახმად, კერძო ბიზნესის აქტიური საქმიანობა LGBTQI+ პირთა უფლებებისთვის და ზოგადად, თანასწორობის პოლიტიკის პოპულარიზაციისთვის მხარდაჭერილი უნდა იყოს სახელმწიფოსგან.

ადვოკატები

ამ ნაწილში ყურადღება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზეა გამახვილებული, რომელიც უნდა უზრუნველყოფდეს, ყველა ადამიანი თანაბრად იყოს დაცული და ხელი მიუწვდებოდეს ხარისხიან, დროულ და მიუკერძოებელ მართლმსაჯულებაზე.

აქვე აღნიშნულია, რომ სტერეოტიპები და ჰომოფობიური წინასწარგანწყობები ადვოკატებს შორის მძლავრად არსებობს. რაც მნიშვნელოვნად ართულებს მართლმსაჯულების პროცესს და რეტრავმატიზაციის წყაროა LGBTQI+ ადამიანებისთვის.

ადვოკატები ხშირად სასამართლო პროცესებში იდენტობის საკითხებს LGBTQI+ ადამიანების საწინააღმდეგოდ იყენებენ, ამ საფუძველზე ავიწროებენ და ღირსებას ულახავენ მათ. ხოლო ამის აკრძალვის ცხადი წესი არ არსებობს კანონმდებლობაში, არ გვაქვს მტკიცებულებათა რეგულაციები და შესაბამისად, ხშირად პროცესი LGBTQI+ ადამიანების მორალურ სამსჯავროდ არის წარმოჩენილი.

პოლიტიკის დოკუმენტის შეჯამებაში ვკითხულობთ, რომ LGBTQI+ ადამიანებისთვის მართლმსაჯულების სისტემის ეფექტურობა გადამწყვეტად მნიშვნელოვანია, რადგან მათი სიცოცხლე და ჯანმრთელობა ყოველდღიური რისკის წინაშეა ჰომო/ბი/ტრასნფობიურ საზოგადოებაში. შესაბამისად, მათ ხშირად აქვთ შეხება სისტემასთან და საჭიროა სისტემა ორიენტირებული იყოს მათ უნიკალურ საჭიროებებზე, ზრუნავდეს ადამიანებზე.

ამის გათვალისწინებით, ორგანიზაცია სახელმწიფოსთვის რეკომენდაციებს გასცემს, რათა ყველა ადამიანი, მათ შორის, LGBTQI+ მოქალაქეები თავს ღირსეულად, დაცულად და უსაფრთხოდ გრძნობდნენ. უფლების დარღვევის შემთხვევაში კი სისტემამ ეფექტურად იმოქმედოს მათ დასაცავად.

რეკომენდაციები 

პოლიტიკის დოკუმენტის რეკომენდაციების თანახმად, საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემა უნდა მოიცავდეს ინკლუზიური მართლმსაჯულების კონცეფციას, რომელშიც დიდი წილი LGBTQI+ ადამიანების ფუნდამენტური უფლებების საკითხს უნდა დაეთმოს. პოლიტიკის თუ საკანონმდებლო ცვლილება და  საგანმანათლებლო პროგრამები კი უნდა დაეფუძნოს 3 ძირითად პრინციპს LGBTQI+ ადამინებისთვის:

1. უსაფრთხოება;
2.  აღიარება;
3. პატივისცემა.

ამ პრინციპის გათვალისწინებით გაცემულია შემდეგი რეკომენდაციები:

• ყველა სახელმწიფო უწყებისთვის შეიქმნას ქცევის სავალდებულო წესები LGBTQI+ ადამიანების მიმართ სიძულვილის ენის რეგულირების შესახებ;
• იურიდიული პროფესიების წარმომადგენლების ეთიკის წესებს დაემატოს ტრანს/ბი/ჰომოფობიის აკრძალვის ცხადი ეთიკური წესი;
• ყველა საჯარო და კერძო დაწესებულებაში განსაკუთრებით კი, სასამართლო აპარატებში, იურიდიული დახმარების ტერიტორიულ სამსახურებსა და ადვოკატთა ასოციაციაში დაინერგოს ბულინგის და შევიწროებისგან LGBTQI+ ადამიანების დაცვის პოლიტიკა;
• აუცილებელია მედია ორგანიზაციების ინფორმირება და მათი მხარდაჭერა დამაზიანებელი და მავნე წარმოდგენების წინააღმდეგ. ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საზოგადოებრივი მაუწყებლის როლი და აქტიურობა;
• შეიცვალოს პოლიტიკური თანამდებობის პირების რიტორიკა. გადამწყვეტია ჰუმანური და მხარდამჭერი კულტურის გაჩენა საჯარო სივრცეებში, რათა ხელი შეუწყოს ჰომო/ბი/ტრანს ფობიების შემცირებას;
• სახელმწიფომ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ფარგლებში შექმნას ოჯახების მხარდაჭერის პროგრამები, სადაც პროფესიონალები დაეხმარებიან ოჯახის წევრებს გაანალიზონ და უმტკივნეულოდ მიიღონ ოჯახის წევრის იდენტობის შესახებ ინფორმაცია, პროფესიონალები მხარს დაუჭერენ და გააძლიერებენ როგორც თავად
  პირს, ვინც ქამინგაუთი გააკეთა, ასევე მისი ოჯახის წევრებს და ახლობლებს;
• არსებობდეს LGBTQI+ ადამიანებისთვის გასაჩივრების ეფექტური, სწრაფი და მიუკერძოებელი მექანიზმი, სადაც გარანტირებული იქნება პროფესიონალების გუნდი, ყველა საჭირო დამხმარე მომსახურება და ადამიანების ღირსების პატივისცემა;
• შეიქმნას ჰომო/ბი/ტრანსფობიის და სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების პრევენციის და ძალადობრივ ჯგუფებთან გამკლავების სტრატეგიები;
• შეიცვალოს საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული რეგულაციები გენდერის სამართლებრივი აღიარების სწრაფი, გამჭვირვალე და ხელმისაწვდომი სისტემის შესაქმნელად. ამისათვის იუსტიციის სამინისტროში აუცილებელია შეიქმნას სამუშაო ჯგუფი, სათემო ორგანიზაციების მონაწილეობით;
• სამართალდამცავ ორგანოებში არსებობდეს სიძულვილის დანაშაულის მსხვერპლი პირებისთვის ფსიქო-სოციალური მხარდაჭერის მომსახურებები;
• განათლების სისტემაში და ყველა მომსახურების ადგილებში, სადაც ბავშვები და ახალგაზრდები იმყოფებიან, უნდა არსებობდეს თანასწორობის კულტურა და მკაცრად კონტროლდებოდეს იდენტობის თუ სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე ბულინგის ან ძალადობის და შევიწროების შესაძლო შემთხვევები. ამ მიზნით აუცილებელია განათლების სისტემის ცხად პრიორიტეტს წარმოადგენდეს სკოლის მასწავლებლების გადამზადება ინკლუზიური და თანასწორი გარემოს შექმნის მიზნით სკოლებში;
• იურიდიული პროფესიებისთვის, განსაკუთრებით ადვოკატთათვის, სწავლების და გადამზადების კურსებს დაემატოს სავალდებულო მოდული ლგბტქ+ პირთა უფლებების და ჰომო/ბი/ტრანს ფობიების შესახებ.