სახალხო დამცველი 2023 წლის საპარლამენტო ანგარიშში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის შესახებ ქვეყანაში არსებულ იმ უთანასწორო გარემოზე საუბრობს, რომელიც პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში ქალთა თანაბარ მონაწილეობას უშლის ხელს. ეს მოსაზრება კი ანგარიშში არაერთი კვლევისა თუ შეფასების ინდექსების მონაცემებს ემყარება.

Contents

კერძოდ, 2023 წლის გენდერული უთანასწორობის გლობალური ინდექსის მიხედვით, საქართველომ, ქალთა პოლიტიკური გაძლიერების მაჩვენებლით, მნიშვნელოვანი რეგრესი განიცადა და 57-ე ადგილიდან 91-ე ადგილზე გადაინაცვლა. ასევე, პარლამენტთაშორისი კავშირის მონაცემების მიხედვით, საქართველო 26 ქალით დეპუტატით, 121-ე ადგილიდან 128-ე ადგილზე გადავიდა. ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ საქართველოში მინისტრების პოზიციაზე ქალები მხოლოდ 16.67%-ს შეადგენენ.

შეგახსენებთ, რომ გირჩის ინიციატივით და მმართველი გუნდის მხარდამჭერით პარლამენტმა სავალდებულო გენდერული კვოტები გააუქმა. ქალთა მოძრაობის განცხადებით, გენდერული კვოტირების გაუქმების მსგავსი ინიციატივები არის ბრძოლა არამხოლოდ პოლიტიკოსი ქალების, არამედ ამ ქვეყანაში მცხოვრები ყველა ქალის წინააღმდეგ.

ქალთა მოძრაობა ხაზს უსვამს იმ ფაქტსაც, რომ 2020 წელს კვოტები თავად ქართულმა ოცნებამ მიიღო, ამჟამინდელი პრემიერმინისტრის, ირაკლი კობახიძის აქტიური ჩართულობით, რასაც პოლიტიკაში ქალთა წარმომადგენლობის 14%-დან 20%-მდე ზრდა მოჰყვა. ამ პროგრესის მიუხედავად, ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობით საქართველო კვლავ მნიშვნელოვნად ჩამორჩება სხვა ქვეყნებს. პრეზიდენტმა კანონს ვეტო დაადო.

ანგარიშში ომბუდსმენი ფემიციდის შესახებაც საუბრობს და აცხადებს, რომ 2023 წელსაც იკვეთება შემთხვევები, როდესაც, შესაძლო ძალადობის შესახებ სახელმწიფოს ინფორმირებულობის მიუხედავად, ქალის მკვლელობის/მკვლელობის მცდელობის თავიდან არიდება ვერ მოხერხდა.

რა წერია გენდერული თანასწორობის ქვეთავში

ომბუდსმენი აღნიშნავს, რომ უთანასწორო გარემო ხელს უშლის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში ქალთა თანაბარ მონაწილეობას. საყურადღებოა საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებში მცხოვრებ ქალთა უფლებრივი მდგომარეობა, გადაწყვეტილების მიღებისა და სამშვიდობო პროცესში მათი ჩართულობა და გაძლიერება.

საანგარიშო პერიოდში, ქალთა მიმართ ძალადობისა და ოჯახში ძალადობასთან ბრძოლის კუთხით, დადებითი ნაბიჯები გადაიდგა, მათ შორის, აღსანიშნავია, რომ საკანონმდებლო ცვლილებებით აღმოიფხვრა არსებული ბარიერი და თავშესაფრის თუ კრიზისული ცენტრის სერვისი მსხვერპლს რეალურ საჭიროებებზე დაყრდნობით მიეწოდება. ასევე, გადაიხედა ელექტრონული ზედამხედველობის გამოყენების კრიტერიუმები და ძალადობის მსხვერპლთათვის გაიზარდა ელექტრონულ ზედამხედველობაზე წვდომის შესაძლებლობა. თუმცა კანონმდებლობის სტამბოლის კონვენციასთან სრულყოფილად შესაბამისობის საკითხი კვლავ გამოწვევად რჩება. დაგვიანებით დამტკიცდა “ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა გამოვლენის, მათი დაცვის, დახმარებისა და რეაბილიტაციის ეროვნული რეფერირების პროცედურების” დოკუმენტი.

სამწუხაროდ, ადამიანის უფლებათა 2024-2026 წლების სამთავრობო სამოქმედო გეგმის გენდერული თანასწორობის ქვეთავი იმეორებს თემატური ეროვნული სამოქმედო გეგმების ამოცანებსა და აქტივობებს. არაერთი გამოწვევა რჩება ძალადობის თავიდან აცილების, მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების მიმართულებით, შედეგად, ქალთა მკვლელობის/მკვლელობის მცდელობების შემთხვევების სიმრავლე კვლავ საგანგაშოა.

პრობლემად რჩება ბავშვობის ასაკში ქორწინებისა და ნიშნობის მავნე პრაქტიკის აღმოფხვრა და გოგოების სათანადოდ დაცვა. გამოწვევაა რეპროდუქციული ჯანმრთელობის და უფლების ეფექტიანი განხორციელება და სერვისებზე წვდომა.

ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობა და ეკონომიკური გაძლიერება

ქალთა პოლიტიკურ და ეკონომიკურ გაძლიერებაზე მნიშვნელოვან უარყოფით გავლენას ახდენს ქვეყანაში არსებული გენდერული სტერეოტიპები, დამოკიდებულებები გენდერული როლების მიმართ და უთანასწორო გარემო. 2023 წელს გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მიერ გამოქვეყნებული ეროვნული კვლევის თანახმად, ქალების 59.9%-ს და კაცების 74.7%-ს კვლავ მიაჩნია, რომ ქალის ყველაზე მნიშვნელოვანი როლი შინამეურმეურნეობის გაძღოლაა. ამგვარი დამოკიდებულებები ქალებისთვის კიდევ უფრო ამძიმებს შინ შრომისა და არათანაბარი ზრუნვის ტვირთს.

2023 წლის გენდერული უთანასწორობის გლობალური ინდექსის მიხედვით, საქართველომ, ქალთა პოლიტიკური გაძლიერების მაჩვენებლით, მნიშვნელოვანი რეგრესი განიცადა და 57-ე ადგილიდან 91-ე ადგილზე გადაინაცვლა. პარლამენტთაშორისი კავშირის მონაცემების მიხედვით კი, საქართველო 26 ქალით პარლამენტში, 121-ე ადგილიდან 128-ე ადგილზე გადავიდა. ამასთანავე, საქართველოში მინისტრების პოზიციაზე ქალები მხოლოდ 16.67%-ს შეადგენენ.

2023 წელს გამოქვეყნებული კვლევის თანახმად, ქალ პოლიტიკოსთა ნახევარზე მეტს (54%) განუცდია ამა თუ იმ ტიპის ძალადობა პოზიციაზე ყოფნის პერიოდში, ან საარჩევნო კამპანიის განმავლობაში. ასევე, გამოკითხულ პოლიტიკოსთა ნახევარზე მეტს (56%) პირადად გამოუცდია დისკრიმინაცია სამუშაო ადგილზე. ამის პარალელურად, 2023 წელს დამტკიცებული ადამიანის უფლებათა დაცვის 2024-2026 წლების სამოქმედო გეგმა მინიმალურად ითვალისწინებს ქალთა პოლიტიკურ გაძლიერებას, პოლიტიკაში გენდერული სტერეოტიპების აღმოფხვრას და რეალურ შედეგზე ორიენტირებული არ არის. დამატებით, ქალი პოლიტიკოსების მიმართ საჯარო პირების მხრიდან კვლავ ისმის მიზოგინიური და სექსისტური განცხადებები.

2023 წლის მონაცემებით, მაღალია აღმასრულებელი ხელისუფლების დონეზე დასაქმებული პროფესიული საჯარო მოხელე ქალების რაოდენობა. თუმცა, კვლავ დაბალია თავდაცვის სამინისტროში გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციებზე დასაქმებულ ქალთა რიცხვი, სადაც უმაღლესი თანამდებობის პირთა 16.7%-ია ქალი, ხოლო I-II რანგის საჯარო მოხელეთა 31.9% ქალია. კიდევ უფრო დაბალია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში გადაწყვეტილებების მიმღებ პოზიციებზე დასაქმებული ქალების პროცენტული წილი, სადაც I-II რანგის საჯარო მოხელეთა 9.8%-ა ქალი, ხოლო უმაღლესი თანამდებობის პირებიდან არცერთი.

უკიდურესად დაბალია სოფლად მცხოვრებ ქალთა ჩართულობა გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში. მოწოდებული ინფორმაციით, სოფლის კრებებზე ნაკლებად საუბრობენ ქალთა საჭიროებებზე. პრობლემად სახელდება ქალების მიერ წამოჭრილი საკითხების მოგვარება.

აღსანიშნავია, რომ გენდერული უთანასწორობის გლობალური ინდექსის თანახმად, 2023 წელს ქალთა ეკონომიკური მონაწილეობისა და შესაძლებლობების მაჩვენებლით, საქართველო 72-ე ადგილიდან 68-ე ადგილზე დაწინაურდა.
საგულისხმოა, რომ ამავე მონაცემების მიხედვით, საქართველოში გოგოები და ბიჭები საბაზო განათლებას თანაბრად იღებენ, ხოლო უმაღლეს განათლებას 11.85%-ით მეტი ქალი იღებს, ვიდრე კაცი.
მიუხედავად ამისა, ორგანიზაციებში დასაქმებული ტოპ მენეჯერების მხოლოდ 16.5%-ია ქალი. ამის საპირისპიროდ, მაღალია ქალების დასაქმების წილი პროფესიულ და ტექნიკურ პოზიციებზე, სადაც დასაქმებულების 61.7% ქალია, ხოლო 38.3% – კაცი.

ქალები, მშვიდობა და უსაფრთხოება

ანგარიში გვაუწყებს, რომ რუსეთის მიერ საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაცია და განგრძობითი, უკანონო და აგრესიული ქმედებები, ქვეყანაში მშვიდობისა და უსაფრთხოების საკითხებს რისკის ქვეშ აყენებს. აღნიშნული მძიმე ზეგავლენას ახდენს კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ, განსაკუთრებით, საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებში მცხოვრებ ქალთა უფლებრივ მდგომარეობაზე.

გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციების შესრულების მიზნით საქართველოს მთავრობის მიერ დამტკიცებული რიგით მეოთხე ეროვნული სამოქმედო გეგმა “ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე”, ითვალისწინებს ქალთა, მათ შორის, კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ ქალთა ჩართულობას გადაწყვეტილების მიღებისა თუ მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესახებ სხვა მიმდინარე და დაგეგმილ პროცესებში. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო მინისტრის აპარატის მიერ გამართული ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმის (IPRM) შეხვედრის ფარგლებში, საკითხების, დაახლოებით, 50% ქალთა ორგანიზაციების მიერ იყო დასმული, საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებში მცხოვრები ქალების უმრავლესობას არ აქვს ინფორმაცია სამშვიდობო მოლაპარაკებების შესახებ, მეტიც, მათი ჩართულობა ყველა დონეზე პრობლემად რჩება.

აქვე აღნიშნულია, რომ 2023 წელს ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებების სამი რაუნდი ჩატარდა, სადაც საქართველოს დელეგაციაში ქალთა ჩართულობის კვლავ დაბალი მაჩვენებელია.

სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობა და უფლებები

ანგარიშის თანახმად, ქვეყანაში კვლავ გამოწვევად რჩება წვდომა სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სერვისებზე. საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის მიერ ჩატარებული საინფორმაციო შეხვედრებისას გამოიკვეთა სამშობიარო სახლების სიმცირისა და მისაწვდომობის პრობლემა, რამაც შეიძლება საფრთხეს შეუქმნას რიგ მუნიციპალიტეტებში მცხოვრები ქალებისა და ჩვილების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას.

მიუხედავად საქართველოს სახალხო დამცველის რეკომენდაციისა, კვლავ პრობლემურია დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სახელმწიფო პროგრამით დამტკიცებული წესი, რომელიც არ ითვალისწინებს ანტენატალური მეთვალყურეობის მომსახურების მისაღებად მე-13 კვირის შემდეგ მიმართვის საგამონაკლისო შესაძლებლობას, რაც ცალსახად ზღუდავს ორსულთა წვდომას მომსახურებაზე. ასევე, ქალებში დაბალია ინფორმირებულობა ანტენატალური უფასო სერვისების რაოდენობის შესახებ და აღნიშნულ სერვისზე წვდომა.

ანგარიშის მიხედვით, მისასალმებელია, რომ საშვილოსნოს ყელის კიბოს პრევენციის მიზნით პაპილომა ვირუსის (HPV) საწინააღმდეგო ვაქცინაციის უფასოდ მიღების ასაკობრივი ჯგუფი გაფართოვდა და ვაქცინით სარგებლობა კაცებსაც შეუძლიათ. მიუხედავად ამისა, რეგიონებში კვლავ დაბალია ინფორმირებულობა ვაქცინასთან დაკავშირებით. ქალების ნაწილს ასევე არ აქვს ინფორმაცია და წვდომა სკრინინგ პროგრამებზე.

ამასთანავე, პატიმრობაში მყოფი ქალებისთვის მიუწვდომელია ორსულობის ხელოვნური შეწყვეტის უფასო სერვისი და საჭიროების შემთხვევაში ქალები თავად იძიებენ სერვისის. გამცემ კლინიკას და ხარჯებსაც საკუთარი სახსრებით ანაზღაურებენ. კვლავ ვლინდება სტერეოტიპული შეხედულებები კონტრაცეპტივების შესახებ, კონტრაცეპტივებისა და ორსულობის ტესტის ყიდვას განსაკუთრებით ერიდებიან ქორწინებაში არმყოფი ქალები. გამოწვევად სახელდება კონტრაცეპტივების მაღალი ფასიც.

აღსანიშნავია, რომ ლგბტ+ ჯგუფი განიცდის ფიზიკურ, ინფორმაციულ, ფინანსურ ბარიერებს. ნაკლებად მიუწვდებათ ხელი სენსიტიურ, მხარდამჭერ და მათ საჭიროებებზე მორგებულ ჯანდაცვის სერვისებზე, რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში, მათი ჯანმრთელობის მაჩვენებელზე, უარყოფითად აისახება.

ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობა

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ქვეყანაში ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის კუთხით გადადგმული არაერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯის მიუხედავად, აღნიშნული საკითხი ქვეყნის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება საკანონმდებლო თუ პრაქტიკული ცვლილებების აუცილებლობა.

ასევე, საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობა სრულყოფილად არ შეესაბამება სტამბოლის კონვენციით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. 2023 წელს სამუშაო ჯგუფმა შეიმუშავა საკანონმდებლო პაკეტის პროექტი სისხლის სამართლის კოდექსის 137-139-ე მუხლებში ცვლილებების შესატანად, თუმცა სახელმწიფოს კანონპროექტის დასამტკიცებლად ქმედითი ნაბიჯები არ გადაუდგამს. ასევე, კანონი კვლავ არ ითვალისწინებს ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის, მათ შორის, სქესობრივი დანაშაულის შედეგად დაზარალებულის დაკითხვის დისტანციურად ჩატარების ან ბრალდებულის სხდომის დარბაზიდან დროებით გაყვანის შესაძლებლობას.

სახალხო დამცველის რეკომენდაციის მიუხედავად, კვლავ არ შესულა შესაბამისი ცვლილებები ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლისათვის გასაცემი კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისა და გაცემის წესში. ასევე, კომპენსაციის მიმღები პირების რაოდენობის გაზრდის მიზნით, აუცილებელია საზოგადოების მეტად ინფორმირება ამგვარი შესაძლებლობის შესახებ.

კვლავ არ დამტკიცებულა სოციალური მუშაკებისთვის ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის შემთხვევებზე მუშაობისთვის სპეციალური სახელმძღვანელო წესები. წლების შემდეგ, დაგვიანებით დამტკიცდა “ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა გამოვლენის, მათი დაცვის, დახმარებისა და რეაბილიტაციის ეროვნული რეფერირების პროცედურების” დოკუმენტი, რომელიც ზოგადად ეხება ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის ადრეული გამოვლენისა და აღკვეთის პროცესში უწყებების უფლებამოსილებებს და მათი კოორდინაციის საკითხს. აღნიშნული დოკუმენტი არ ითვალისწინებს გენდერული ნიშნით ჩადენილი ძალადობის პრევენციისთვის სახელმწიფო უწყებების მიერ გადასადგმელ კოორდინირებულ ნაბიჯებს.

აღსანიშნავია, რომ წლების განმავლობაში არ გადადგმულა ქმედითი ნაბიჯები ძალადობრივი ქცევის კორექციის პროგრამებში მოძალადეთა ჩართულობის გასაზრდელად. ასევე, არ შემუშავებულა ძალადობრივი ქცევის კორექციის პროგრამა იმ მოძალადეებისთვის, რომელთა მიმართაც დამცავი ორდერია გამოცემული.

საქართველოს გენერალური პროკურატურის ინფორმაციით, 2023 წელს 24 ქალის მკვლელობის ფაქტი გამოვლინდა, საიდანაც 16 შემთხვევაში მკვლელობა ოჯახის წევრის მიერ იყო ჩადენილი.
ხოლო მკვლელობის მცდელობის 27 ფაქტიდან 20 ოჯახის წევრმა ჩაიდინა.

სექსუალური ძალადობის საქმეებზე მართლმსაჯულების განხორციელება

სახალხო დამცველის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, სექსუალური ძალადობის საქმეებზე გამოძიება, მეტწილად, დროულად, სათანადო კვალიფიკაციით იწყება და საგამოძიებო პროცესი არ ჭიანურდება, თუმცა კვლავ პრობლემად იკვეთება გაუპატიურების ჩადენის ხერხების შეზღუდულად განმარტება და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყება იმ საქმეებზე, სადაც დანაშაული ჩადენილია ფიზიკური ძალადობის, სიცოცხლის მოსპობის/ქონების განადგურების მუქარით ან შეზღუდული გაგებით დაზარალებულის უმწეო მდგომარეობის გამოყენებით.

სისხლისსამართლებრივი დევნისა და სასამართლო განხილვის სტადიას კი, მეტწილად, ის საქმეები აღწევს, სადაც დაზარალებული მოძალადეს ფიზიკურ წინააღმდეგობას უწევდა.

პროგრესი შეინიშნება სექსუალური ძალადობის საქმეებზე გენდერული მოტივის გამოკვეთის კუთხით. თუმცა აღნიშნული მაინც გამოწვევად რჩება და ამასთან ერთად, მართლმსაჯულების პროცესზე კვლავ ახდენს გავლენას გენდერული სტერეოტიპები. გამოძიებისა და სასამართლო განხილვის ეტაპზე კვლავ ხდება დაზარალებულების პირადი ცხოვრების, მათ შორის, სქესობრივი ცხოვრების ისეთი დეტალების გამოკვლევა, რომელიც დანაშაულთან კავშირში არ არის და გავლენას არ უნდა ახდენდეს სექსუალური ძალადობის ფაქტის დადგენაზე.

სახალხო დამცველის აპარატის კვლევის ფარგლებში დადებითად გამოიკვეთა სექსუალური ძალადობის საქმეებში მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორის ჩართულობის საკითხი. თუმცა, მსგავსი ტიპის დანაშაულებზე, საჭიროა მათი ჩართულობის გაზრდა.

კვლავ პრობლემურია, რომ კანონმდებლობის მიხედვით, ორსულობის 12 კვირის შემდეგ, ძალადობის შედეგად დამდგარი ორსულობის ხელოვნური შეწყვეტა მხოლოდ სასამართლოს მიერ გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შემდეგ შეიძლება. მაშინ როდესაც სახალხო დამცველის მიერ კვლევის ფარგლებში შესწავლილი სექსუალური ძალადობის საქმეების დიდი ნაწილი სასამართლოებმა 6 თვემდე ან 9 თვემდე ვადაში განიხილეს, რაც შეუძლებელს ხდის ორსულობის ხელოვნურ შეწყვეტას.

ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ არასრულწლოვანთა ორსულობის და მშობიარობის რიცხვი მიმდინარე საანგარიშო წელს გასულ წელთან შედარებით შემცირებულია, მაჩვენებელი კვლავ მაღალია. სსიპ ჯანმრთელობის ეროვნული სააგენტოს ინფორმაციით, 2023 წელს არასრულწლოვანი ორსული დარეგისტრირდა, არასრულწლოვან მშობლად კი — 409 პირი დაარეგისტრირეს.

ბავშვობის ასაკში ქორწინების პრაქტიკასთან ერთად კვლავ გამოწვევად რჩება არასრულწლოვანი გოგოების ნიშნობა, რომელიც უმეტესად მშობელთა შორის გარიგების გზით ხდება. სახალხო დამცველის მიერ შესწავლილი საქმეების მიხედვით, ნიშნობა არსებითად ლახავს ბავშვის მთელ რიგ უფლებებს, შესაბამისად, მნიშვნელოვანია არასრულწლოვანის ნიშნობის ან ქორწინების მიზნით შემდგარი გარიგების კრიმინალიზაცია. სახალხო დამცველი მიესალმება გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) ინიციატივით ადრეულ ასაკში ქორწინების საკითხებზე სამუშაო ჯგუფის შექმნას და სამუშაო ჯგუფის ფარგლებში, ბავშვთა ნიშნობის საკითხზე, ექსპერტის მიერ მომზადებული, საკანონმდებლო ცვლილებების ინიციატივის განხილვას.

შესწავლილი ბავშვთა ქორწინების/ნიშნობის შემთხვევების მიხედვით, კვლავ პრობლემურია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საგანმანათლებლო დაწესებულებასა და ზრუნვის სააგენტოს შორის კოორდინაცია და რეფერირების მექანიზმის გამართული მუშაობა. პასუხისმგებელ უწყებებს ამ დრომდე არ გააჩნიათ ბავშვთა ქორწინების/ნიშნობის შემთხვევებზე მუშაობის სახელმძღვანელო წესები. ასევე, კვლავ არ არსებობს ერთიანი საკომუნიკაციო სტრატეგია ბავშვობის ასაკში ქორწინების პრევენციისთვის. შედეგად, არაერთ საქმეში იკვეთება არასათანადო რეაგირება და არსებული დაცვის და დახმარების მექანიზმის არაეფექტიანად გამოყენება.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში არასრულწლოვანთან ქორწინების მოტივით ჩადენილ 152 შესაძლო დანაშაულზე დაიწყო გამოძიება;
პროკურატურის მონაცემებით, არასრულწლოვანთან ქორწინების მოტივით ჩადენილ დანაშაულებზე დაზარალებულად ცნეს 73 ბავშვი, ხოლო სისხლისსამართლებრივი დევნა 84 პირის მიმართ დაიწყო;
ბავშვთა ქორწინებასთან დაკავშირებულ დანაშაულებზე მკაცრი პოლიტიკის გატარების აუცილებლობა მთელი სიცხადით გამოჩნდა მიმდინარე საანგარიშო წელს 14 წლის გოგოს მკვლელობის ფაქტით, რომელსაც წინ სხვადასხვა ფორმის გენდერული ნიშნით ძალადობა უძღოდა;
აღსანიშნავია, რომ გასულ წლებთან შედარებით შემცირდა ქორწინების/ნიშნობის მიზეზით სწავლის შეწყვეტის აღრიცხული მაჩვენებელი და 2023 წელს ქორწინების მოტივით 38-მა არასრულწლოვანმა მიატოვა სკოლა;
ბავშვობის ასაკში ქორწინების გამო გოგოები ხშირად წყვეტენ განათლების მიღებას. შესაბამისად, შემცირების მიუხედავად, მონაცემები მაინც საგანგაშოა.

ფემიციდი — გენდერული ნიშნით მოტივირებული ქალთა მკვლელობების შემთხვევები

ანგარიშში საქართველოს გენერალური პროკურატურის მონაცემებია მოტანილი, რომელთა თანახმადაც 2023 წელს გამოვლენილი 24 ქალის მკვლელობის ფაქტიდან, 16 — ოჯახური დანაშაულის ნიშნით, 8 კი არაოჯახური დანაშაულის ნიშნით არის ჩადენილი. ქალის მკვლელობის მცდელობის გამოვლენილი 27 შემთხვევიდან 20 ოჯახური დანაშაულის ნიშნით იყო ჩადენილი, ხოლო 7 — არაოჯახური დანაშაულის ნიშნით. საერთო სტატისტიკური მონაცემიდან, პროკურატურამ ფემიციდი გამოკვეთა 9 შემთხვევაში, ხოლო ფემიციდის მცდელობა — 14 შემთხვევაში.

მიმდინარე საანგარიშო წელს, განსაკუთრებით მძიმე იყო 14 წლის აითაჯ შახმიროვას გენდერული ნიშნით ჩადენილი განზრახ მკვლელობის ფაქტი. ეს შემზარავი მკვლელობა არ არის განყენებული შემთხვევა და ძალადობის პრევენციის, აღკვეთის, მსხვერპლთა დაცვის და დახმარების მიმართულებით არსებული ხარვეზების შედეგია. მომხდარი კიდევ ერთხელ ადასტურებს მუშაობის გაძლიერების საჭიროებას პრევენციის მიმართულებით — დამოკიდებულებების გარდასაქმნელად, გენდერულ სტერეოტიპებზე დაფუძნებული ტრადიციებისა და მავნე პრაქტიკების აღმოსაფხვრელად.

ანგარიშში აღნიშნულია, რომ 2023 წელსაც იკვეთება შემთხვევები, როდესაც, შესაძლო ძალადობის შესახებ სახელმწიფოს ინფორმირებულობის მიუხედავად, ქალის მკვლელობის/მკვლელობის მცდელობის თავიდან არიდება ვერ მოხერხდა.

რეკომენდაციები

არსებული ინფორმაციის საფუძველზე სახალხო დამცველი სხვადასხვა უწყებას რეკომენდაციებით მიმართავს.

პარლამენტს:

დამტკიცდეს სამუშაო ჯგუფის ფარგლებში შექმნილი საკანონმდებლო პაკეტი სექსუალური ძალადობის კანონმდებლობის სტამბოლის კონვენციასთან მისასადაგებლად;
სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში შევიდეს ცვლილებები და შესაძლებელი გახდეს ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის, მათ შორის, სქესობრივი დანაშაულის შედეგად დაზარალებულად ცნობილი პირის დაკითხვის დისტანციურად ჩატარება ან ბრალდებულის სხდომის დარბაზიდან დროებით გაყვანა;
სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში შევიდეს ცვლილება და მოსამართლეს ჰქონდეს შესაძლებლობა ოჯახური დანაშაულის მსჯავრდებულებს დაავალოს ძალადობრივი დამოკიდებულებისა და ქცევის შეცვლაზე ორიენტირებული სწავლების კურსის გავლა;
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შეტანით, კრიმინალიზებული გახდეს არასრულწლოვანის ნიშნობა.

მთავრობას:

გადაიხედოს ქალთა მიმართ ან/და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა გამოვლენის, მათი დაცვის, დახმარებისა და რეაბილიტაციის ეროვნული რეფერირების პროცედურების დოკუმენტი და აისახოს პასუხისმგებელი უწყებები და მათი მოვალეობები ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის პრევენციის უზრუნველსაყოფად;
დეტალურად გაიწეროს პასუხისმგებელი უწყებების ვალდებულებები ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის შემთხვევებზე რეფერირებისა და კოორდინირებული მუშაობის პროცესში;
დაიხვეწოს ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლისათვის გასაცემი კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისა და გაცემის წესი. კერძოდ: შემუშავდეს კომპენსაციის გაცემის სპეციალური წესი ისეთი შემთხვევებისთვის, როდესაც ქალის მიმართ ან/და ოჯახში ძალადობის შემთხვევებზე სისხლისსამართლებრივი დევნა ბრალდებულის შერაცხადობის ან გარდაცვალების გამო წყდება;
სახელმწიფომ ზიანი აანაზღაუროს ისეთ შემთხვევებშიც, როდესაც იძულებითი აღსრულების ფარგლებში ამოღებული თანხა ზიანის ანაზღაურების თაობაზე სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით განსაზღვრული ოდენობის 40%-ზე მეტს შეადგენს;
გადაიხედოს დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების კანონმდებლობა და ანაზღაურებადი დეკრეტული შვებულებით სარგებლობა შესაძლებელი გახდეს სახელმწიფო პროფესიულ კოლეჯში დასაქმებული მასწავლებლებისთვისაც;
შემუშავდეს ერთიანი საკომუნიკაციო სტრატეგია ბავშვობის ასაკში ქორწინებისა და მისი თანმდევი დანაშაულების თავიდან ასარიდებლად.

შინაგან საქმეთა მინისტრსა და გენერალურ პროკურორს:

გაიზარდოს მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორების ჩართულობა სექსუალური ძალადობის დანაშაულების დაზარალებულებთან. დაზარალებულის ნების გათვალისწინებით, მოხდეს მათი ჩართვა გამოძიების საწყისი ეტაპიდან. საჭიროების შემთხვევაში, უზრუნველყონ კოორდინატორის მონაწილეობა დაზარალებულის სასამართლოში დაკითხვის დროს. ამ მიზნის მისაღწევად, უწყებებმა განიხილონ საკანონმდებლო ცვლილების საჭიროება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში, ასევე, კოორდინატორების რაოდენობრივად გაზრდის საკითხი.

ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრს:

გაიზარდოს სოფლად მცხოვრებ ქალებთან, როგორც დამწყებ, ისე გამოცდილ მეწარმეებთან, მეწარმეობის შესახებ საინფორმაციო შეხვედრებისა და ტრეინინგების რაოდენობა, მათ შორის, გეოგრაფიული დაფარვის გზით.

სსიპ სერვისების განვითარების სააგენტოს:

გადაიხედოს და დაიხვეწოს მარტოხელა მშობლის სტატუსის მინიჭების სტატისტიკური მონაცემის შეგროვება.

შერიგებასა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატსა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრს:

რეგულარულად გამართოს შეხვედრები საოკუპაციო ხაზთან მიმდებარე სოფლებში და დევნილთა დასახლებებში მცხოვრებ ქალებთან მათი საჭიროებების გამოვლენის მიზნით.

ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრს:

გადაიხედოს სამშობიარო სახლებსა და გინეკოლოგის სერვისზე წვდომა გეოგრაფიული დაფარვის თვალსაზრისით და საჭიროების გამოკვეთის შემთხვევაში გაიზარდოს მათი რაოდენობა;
რეგულარულად აწარმოოს რეგიონებში ცნობიერების ამაღლების შეხვედრები პაპილომა ვირუსის აცრისა და სკრინინგ პროგრამების შესახებ.

სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრს:

სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მყოფი ქალებისთვის სხვა გინეკოლოგიური/რეპროდუქციული სერვისის მსგავსად, აბორტის სერვისის მიწოდება გახდეს უფასო.

სსიპ სახელმწიფო ზრუნვის, ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დახმარების სააგენტოს:

ბენეფიციართა უსაფრთხოების დაცვის მიზნით, თავშესაფრების ტერიტორია გაიმიჯნოს სხვა დაწესებულებისგან;
სახელმწიფო თავშესაფრებსა და კრიზისულ ცენტრებში გაძლიერდეს დაზარალებულთა სოციალური რეაბილიტაციის კომპონენტი და სისტემატურად იგეგმებოდეს საგანმანათლებლო/სარეაბილიტაციო ღონისძიებები.

ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მცხოვრები ქალებისა და გოგოების უფლებრივი მდგომარეობა

სახალხო დამცველის თქმით, აქტიურად აკვირდებიან ოკუპირებულ ტერიტორიებზე და საოკუპაციო ხაზთან მდებარე სოფლებში მცხოვრები პირების, განსაკუთრებით, ქალებისა და გოგოების უფლებრივ მდგომარეობას. ამ მიზნით აპარატმა 2023 წელს საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებში 35 შეხვედრა გამართა, რომელშიც მონაწილეობა მიიღო 196-მა ქალმა.

შეხვედრებზე ქალებმა არაერთი გამოწვევა დაასახელეს. მათი თქმით, პრობლემად რჩება მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიმღებ დონეზე თუ მშვიდობისა და უსაფრთხოების პროცესებში; ასევე, ინფორმაციის ნაკლებობა აგრო და მცირე ბიზნესში ჩართვის შესახებ.

ომბუდსმენის აზრით, უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაა ქალთა სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის უფლების კუთხით არსებული მდგომარეობა, რაც გამოიხატება კონტრაცეპტივებზე, სამშობიარო სახლებზე გართულებულ წვდომაში, მათ შორის, ოკუპირებულ აფხაზეთის რეგიონში აბორტის სერვისის მიღების სრულ აკრძალვაში. რის გამოც ქალები არაერთ არასამედიცინო ხერხს მიმართავენ არასასურველი ორსულობის შესაწყვეტად, რაც შემთხვევის ფატალურად დასრულების მაღალი რისკის მატარებელია.

პრობლემური საკითხია საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებში მცხოვრები ქალებისთვის სამშობიარო სახლებზე და გინეკოლოგთან ხელმისაწვდომობა. საკმაოდ დიდი მანძილის გავლა უწევთ მათ ამ სერვისის მისაღებად, რაც, თავისთავად დაკავშირებულია დროის, გადაადგილებისა და ფინანსურ პრობლემებთან.

განსაკუთრებით საგანგაშოა მდგომარეობა ანტენატალური უფასო სერვისების რაოდენობისა და სარგებლობის თვალსაზრისით. სოფლებში უმეტესობაში არ აქვთ ინფორმაცია უფასო სკრინინგ ცენტრებზე. იმ სოფლებში, სადაც ტარდება გამოკვლევები, ქალების ჩართულობა ძალიან დაბალია, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ ადგილობრივ ქალებთან უფრო მეტი შეხვედრის გამართვაა საჭირო ამ საკითხების შესახებ ცნობიერების ასამაღლებლად.

კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული ქალები და გოგოები, გენდერული ნიშნით ძალადობის რისკის წინაშე დგანან. ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე ეროვნული სამოქმედო გეგმით, სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება, გენდერული ნიშნით, მათ შორის, სექსუალური ძალადობის საკითხებზე, გამყოფი ხაზის მიმდებარე სოფლებში ცნობიერების ამაღლების შეხვედრები გამართოს.

რიგ სოფლებში, ქალების თქმით, საკმაოდ ხშირია ოჯახში ძალადობა, როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქოლოგიური, თუმცა მოსახლეობა არ მიმართავს სამართალდამცავ უწყებას, თავად ცდილობენ კონფლიქტის მოგვარებას. ქვეყანაში არსებული ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების მექანიზმების მიუხედავად, ადგილობრივი ქალების თქმით, სერვისები არ არის გრძელვადიანი და ქალების გაძლიერებაზე მორგებული, რომ შეძლონ მომავალში შვილებთან ერთად დამოუკიდებლად ცხოვრება.

რეკომენდაციები

მთავრობას და საგარეო საქმეთა მინისტრს:

აწარმოოს მოლაპარაკებები, ყველა შესაძლო ფორმატის გამოყენებით, რათა საოკუპაციო რეჟიმებმა, საოკუპაციო ხაზის მთელ პერიმეტრზე უკანონო შეზღუდვების მოხსნის გზით და ე.წ. გადასასვლელების შეუფერხებელი მუშაობით, დაიცვან მოსახლეობის გადაადგილების თავისუფლება;
აწარმოოს მოლაპარაკებები, ყველა შესაძლო საერთაშორისო ფორმატის გამოყენებით, რათა რუსეთის ფედერაციის მთავრობამ დაუშვას საერთაშორისო მონიტორების სრული და შეუზღუდავი წვდომა საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე.

შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატს:

პარტნიორულ უწყებებთან თანამშრომლობით რეგულარულად მართოს შეხვედრები საოკუპაციო ხაზთან მიმდებარე სოფლებში მცხოვრებ მოსახლეობასთან გენდერული ნიშნით ძალადობის საკითხებზე.

გამართოს შეხვედრები სოფლად მცხოვრებ ქალებთან სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის უფასო პროგრამების შესახებ.

სახალხო დამცველის აპარატმა ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ 2023 წლის ყოველწლიური ანგარიში გამოაქვეყნა. 386-გვერდიან დოკუმენტში ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართულებით არსებული გამოწვევები და პროგრესია წარმოდგენილი; ასევე, მიმოხილულია გაცემული რეკომენდაციების შესრულების მდგომარეობა.

სახალხო დამცველის ანგარიშში განხილულია საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფის, მათ შორის, ლგბტქია+, რელიგიური, ეთიკური, შშმ პირთა, ხანდაზმულთა, არასრულწლოვანთა, დევნილთა, ლტოლვილთა და სხვათა უფლებრივი მდგომარეობა.