ბევრ ჩვენგანს ასწავლეს, რომ სამყაროში მხოლოდ ორი გენდერი არსებობს — ქალისა და კაცის. თუმცა, რეალობა ბევრად უფრო კომლექსურია. ორი გენდერის არსებობის კონცეფცია, ცნობილია, როგორც გენდერული ბინარულობა, რაც მოძველებული და ფაქტობრივებისგან დაცლილია, ხოლო ეს თემა — არც ისე შავი და თეთრია, როგორც ერთი შეხედვით შეიძლება, მოგვეჩვენოს.
ვინაიდან გენდერი სპექტრზეა განლაგებული, ადამიანებს თავის იდენტიფიცირება არამხოლოდ ქალებად და კაცებად შეუძლიათ, არამედ შეუძლიათ, ახალი იდენტობების წარმოქმნან ან/და ერთმანეთთან კომბინირება მოახდინონ. ასევე, შესაძლოა, თავი არც ერთ გენდერს მიაკუთვნონ, ან პირიქით — რამდენიმე გენდერთან მოუნდეთ იდენტიფიცირება და ეს აბსოლუტურად ნორმალურია.
- უფრო ვრცლად ამავე თემაზე: გენდერული იდენტობები და მათი მნიშვნელობები
ზოგიერთი ადამიანის გენდერული იდენტობა, ექსპრესია და ქცევა არ ემთხვევა მათი ბიოლოგიური სქესის მახასიათებლებისა და საზოგადოების მიერ სქესთან მიბმული გენდერული როლის მოლოდინებს. ასეთ შემთხვევაში ადამიანები თავს ტრანსგენდერებად აიდენტიფიცირებენ.
ეს შეგვიძლია განვაზოგადოთ იმ შემთხვევებზეც, როცა ადამიანი ქალად ან კაცად დაიბადა, თუმცა თავს არცერთად აიდენტიფიცირებს და სხვა გენდერული იდენტობაა მისთვის უფრო მისაღები და კომფორტული. მსგავ შემთხვევებში ადამიანთა უმეტესობა კატეგორიზდება, როგორც გენდერქვიარი, გენდერფლუიდი ან არაბინარული გენდერული იდენტობის მქონე პირი. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რომ ყველა გენდერქვიარი ადამიანი არ იდენტიფიცირდება, როგორც ტრანსგენდერი, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი გენდერქვიარი თავს ტრანსგენდერადაც მოიაზრებს.
რატომ არ იდენტიფიცირდება ყველა გენდერქვიარი ტრანსგენდერად?
ზოგიერთი გენდერქვიარი ადამიანი არ გრძნობს თავს კომფორტულად, რომ თვითიდენტიფიცირება ტრანსგენდერად მოახდინოს. ამის მიზეზი ხშირ შემთხვევაში გენდერის ტრადიციული, ბინარული დაყოფაა, რაც იმავენაირადაა ზიანის მომტანი ტრანსგენდერი ადამიანებისთვის, როგორც — სისგენდერებისთვის. მაგალითად, ტრანსგენდერი ქალების გენდერული როლი და მოლოდინები, რომლებსაც მათ საზოგადოება უწესებს, ხშირად ფემინურობასთანაა ასოცირებული, რაც ზოგიერთი გენდერქვიარი ადმიანისთვის შესაძლოა, არ იყოს მისაღები და შესაბამისი.
სისსექსისტი საზოგადოებისა და სამედიცინო სფეროს, რომელიც ხშირად რედუქციონისტია (იმ შეხედულების მომხრენი, რომ რთული, კომპლექსური მოვლენების ახსნა უფრო მარტივი მოვლენებისთვის დამახასიათებელი ნიშნების მეშვეობითაა შესაძლებელი) კომბინაციამ, გენდერთან დაკავშირებული ნიუანსური ცოდნის დეფიციტით, გენდერქვიარი და არაბინარული გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანები, ფაქტობრივად, გააუცხოვა თავიანთი თემის, საზოგადოებისგან.
გენდერქვიარის მნიშვნელობა
ტერმინი გენდერქვიარი ქვიარისგან იღებს სათავეს. ამის გათვალისწინებით ტერმინი ქვიარის მოსმენა ეხმარებათ ადამიანებს, უკეთ გაიგონ, რას მოიაზრებს გენდერქვიარი.
►ქვიარი ქოლგა ტერმინია და მოიცავს ადამიანებს, რომლებიც, როგორც სექსუალური პრეფერენციის, ასევე — გენდერული იდენტობის მიხედვით არ ჯდებიან ჰეტერონორმატიული საზოგადოების მიერ შექმნილ ნორმებში. შესაბამისად, ადამიანები, რომლებიც ლგბტქია+ ჯგუფს მიაკუთვნებენ თავს, შესაძლოა, თავს აიდენტიფიცირებდნენ ქვიარებად. სიტყვა ქვიარი მოიცავს ყველა სექსუალობას, გარდა ჰეტეროსექსუალობისა.
მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი ქვიარი ჩვეულებისამებრ ადამიანების სექსუალობის განხილვისას გამოიყენება, ის ასევე შესაძლოა, გამოყენებული იყოს არაბინარული გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანებთან მიმართებითაც.
►ტერმინს არაბინარული იმ ადამიანების აღსაწერად იყენებენ, რომლებიც თავს არც კაცებად და არც ქალებად აიდენტიფიცირებენ. ტერმინი მოიცავს გენდერული იდენტობებისა და გენდერული გამოხატვის მრავალგვარობას, რომელიც გენდერის ტრადიციული ბინარული გაგების სისტემის მიღმაა. აღნიშნული ბინარული გაგება კულტურიდანაა ნაკარნახევი და ადამიანებს, გენდერის მიხედვით, მხოლოდ ქალებად და კაცებად განასხვავებს.
ადამიანები, რომელებიც ქვიარს იყენებენ, გულისხმობენ თავიანთ არაჰეტერო მიზიდულობებს, ხოლო ადამიანები, რომლებიც გენდერქვიარს იყენებენ, ფოკუსს გენდერულ იდენტობაზე აკეთებენ. გენდერქვიარებმა შესაძლოა, თავის იდენტიფიცირება მოახდინონ, როგორც ქალად ან კაცად, ასევე — არც ქალად და კაცად, ან ქალისა და კაცის კომბინაციად, ან სხვადასხვა გენდერად ქალისა და კაცის მიღმა ან მათ შორის. ამასთან, ზოგიერთი გენდერქვიარი შესაძლოა ფლუიდური გენდერის მქონე იყოს, რაც ნიშნავს, რომ დანარჩენების მსგავსად, მათი გენდერული იდენტობა შეიძლება ცვალებადი იყოს.
თითოეული გენდერქვიარი ადამიანის გენდერული ექსპრესია განსხვავდება ერთმანეთისგან. ზოგისთვის ფემინურობა უფრო მისაღებია, ზოგისთვის — მასკულინურობა, ზოგისთვის — ანდროგინულობა, ხოლო ზოგისთვის — ყველა მათგანი, დროის სხვადასხვა მონაკვეთში, მათი პრეფერენციების შესაბამისად.
გენდერქვიარ იდენტობა ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებულია ტრანსგენდერ ადამიანებს შორის და შეერთებული შტატების ტრანსგენდერ ადამიანთა გამოკითხვის ანგარიშის თანახმად, 29%-ს შეადგენს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ახალგაზრდებში გენდერქვიარი ადამიანების რაოდენობა მზარდია: ორგანიზაცია გეი და ლესბოსელი ადამიანების ცილიწამების წინააღმდეგ (GLAAD) გამოკითხვის თანახმად, 18-დან 34 წლამადე ადამიანების 1% თავს გენდერქვიარად აიტენდიფიცირებს.
ტერმინის “გენდერქვიარი” დამკვიდრების ისტორია
სიტყვა გენდერქვიარი პირველად პოლიტიკურ საინფორმაციო ბიულეტენში “In Your Face” გამოჩნდა. ავტორმა სიტყვა ასე განმარტა: “ყველა ჩვენგანი, ვისი გენდერული ექსპრესიაც იმდენად კომპლექსურია, რომ ჯერ სახელდებულიც არ არის”. აქტივისტურ წრეებში ტერმინ გენდერქვიარის გამოყენება კი 1990-იანი წლებიდან დაიწყეს. ტერმინის მნიშვნელობა თავიდანვე გულისხმობდა ყველა გენდერული იდენტობის ერთობას, რომელიც კაცს და ქალს მიღმა ან მათ შორის იყო. მოგვიანებით ტერმინი აქტივისტურ ფლაერებსა და გაზეთებში არაერთგზის გამოჩნდა და 2000-იანებში უკვე, ფაქტობრივად, სრულად დამკვიდრდა, რადგან ის გამოიყენა ისეთმა ცნობილმა გამოცემებმა, როგორიცაა “New York Times” და “Time Out”.
გენდერქვიარ ადამიანთა სხვადასხვა იდენტობა
გენდერქვიარ ადამიანებს შესაძლოა, სურვილი ჰქონდეთ თავის იდენტიფიცირება მოახდინონ როგორც მხოლოდ გენდერქვიარი ან გენდერქვიარი პლუს დამატებითი იდენტობ(ებ)ა. მაგალითად:
- დემიგენდერი — ადამიანი, რომელიც თავს ნაწილობრივ მიაკუთვნებს ამა თუ იმ გენდერულ იდენტობას;
- ბიგენდერი — ადამიანი, რომელსაც ორი გენდერი აქვს. ბიგენდერი ადამიანები ხშირად ირგებენ როგორც მასკულინურ, ასევე, ფემინურ როლებს კომბინაციაშიც და ერთმანეთისგან ცალ-ცალკეც;
- ტრიგენდერი — ადამიანი, რომელიც თავს სამ გენდერს მიაკუთვნებს;
- ომნიგენდერი / პანგენდერი / პოლიგენდერი — ადამიანი, რომელიც არა მხოლოდ ერთ გენდერს მიაკუთვნებს თავს, არამედ — რამდენიმეს ან ყველას;
- აგენდერი — ადამიანი, რომელიც თავს არც ერთ გენდერს მიაკუთვნებს ან არ აქვს გენდერი. ამ გენდერის აღსანიშნავად იყენებენ ტერმინებსაც: გენდერულად ნეიტრალური, გენდერის არმქონე და სხვა.
დისკრიმინაცია
EMC-ის გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, ლგბტქი პირთვა უფლებრივი მდგომარეობის შესახებ საქართველოს კანონმდებლობა თავისი შინაარსით დისკრიმინაციული არ არის. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი შეიცავს დისკრიმინაციის აკრძალვის პრინციპს, თუმცა სოგის ნიშნით ნიშნით დისკრიმინაციის აკრძალვას ცალკე არ გამოყოფს.
კვლევამ, რომელიც ქვიარ ადამიანების დისკრიმინაციასთან დაკავშირებულ გამოკითხვას აანალიზებდა, დაასკვნა, რომ გენდერქვიარი ადამიანების აწყდებიან დისკრიმინაციასა და ძალადობას იმავე და ხანდახან უფრო მაღალი პროცენტული მაჩვენებლით, როგორიც ბინარული ტრანსგენდერი ადამიანები. ამასთან გამოკითხული გენდერქვიარების:
- 32%-ს გამოუცდია ფიზიკური ძალადობა;
- 76% დასაქმებული არ არის;
- 32%-ს გამოუვლია ძალადობა სამართალდამცავების მხრიდან;
- 36%-ს უარი უთქვამს სამედიცინო მომსახურებაზე დისკრიმინაციის შიშის გამო.
მომდევნო კვლევამ გამოკვეთა ჯანდაცვასთან დაკავშირებული უთანასწორობები, რომლებსაც გენდერქვიარი ადამიანები აწყდებიან, ბინარულ ტრანსგენდერ და სისგენდერ ადამიანებთან მიმართებით. კერძოდ გენდერქვიარი ადამიანები განიცდიან მეტ შფოთვას, აქვთ მეტად გამოხატული დეპრესია და ფსიქოლოგიურ დისტრესი და ასევე საკვებთან დაკავშირებული პრობლემები, ვიდრე სხვა ადამიანებს.
გენდერქვიარ ადამიანებს უფრო ხშირად აღენიშნებათ თვითდაზიანებისა და სუიციდისკენ მიდრეკილების ტენდენცია. კერძოდ, გამოკითხულთა 2/3 უფიქრია და 50%-ს ერთხელ მაინც უცდია თვითმკვლელობა. კვლევის ავტორების განცხადებით, ამის მიზეზად შესაძლოა, უთანასწორო გარემო, გენდერქვიარი ადამიანების შესახებ ცოდნის დეფიციტი, სამართლებრივი, სამედიცინო და სხვა სახის რესურსებზე შეზღუდული წვდომა და სისტემური დისკრიმინაცია მივიჩნიოთ.
- წაიკითხეთ ამავე თემაზე: რა არის ტრანსფობია?
როგორ დავუჭიროთ მხარი გენდერქვიარ ადამიანებს?
მათთვის, ვინც დაინტერესებულია გენდერქვიარი ადამიანების მხარდაჭერით, იმუშავეთ შესაბამისი ენისა და ლექსიკის გამოყენებასა და დამკვიდრებაზე. ჰკითხეთ ადამიანებს მათი გენდერული იდენტობის შესახებ, თუმცა არ დაუსვათ მეტისმეტად ინვაზიური და პირადი სივრცის შემვიწროებელი კითხვები. ამასთან, პატივი ეცით მათ გადაწყვეტილებას უსაფრთხო გარემოს შესაქმნელად გენდერქვიარი ადამიანებისთვის და უკეთეს მხარდამჭერად ყოფნისთვის. მეტ რესურსზე წვდომისთვის მიმართეთ სათემო ორგანიზაციებს.
წყარო: verywellHealth