სიტყვებს “სქესი” და “გენდერი” ხშირად ერთმანეთის ჩასანაცვლებლად იყენებენ. ეს არასწორია, რადგან ამ ტერმინების მნიშვნელობები ძირეულად სხვადასხვაა — სქესის განსაზღვრა ემყარება დაბადებისას ჩატარებულ სამედიცინო შეფასებას, რომელიც სხეულის ბიოლოგიური და ფიზიკური მახასიათებლების, კერძოდ, რეპროდუქციული ორგანოების, გენებისა და ჰორმონებზე დაკვირვების მიხედვით იქმნება. დაბადებისას მინიჭებულ ბიოლოგიურ სქესად შეიძლება მივიჩნიოთ ქალი, კაცი ან ინტერსექსი. ხოლო გენდერი არის სოციალურად და სამართლებრივად აღიარებული კონსტრუქტი; საზოგადოების მხრიდან, ადამიანის გენდერულ როლზე დაყრდნობით, სხვადასხვა მოლოდინის ერთობლიობა, რომელიც მოიცავს გამოხატვას, ქცევას და ა.შ. გენდერი არ არის სხვა ადამიანებისთვის ხილული და კონკრეტული გენდერული იდენტობისადმი მიკუთვნებულობა ინდივიდუალური გადაწყვეტილებაა. ამის გათვალისწინებით, გენდერთან თავის იდენტიფიცირებისას ადამიანები არა ფიზიკურ მახასიათებლებს ანიჭებენ გადამწყვეტ მნიშვნელობას, არამედ იმ მოლოდინთა ერთობლიობას, რომელიც საზოგადოებას მათთვის შესაბამისი გენდერის მიმართ აქვს. გენდერულ როლზე დამყარებული მოლოდინები ხშირად კულტურიდანაა ნაკარნახევი, ხოლო კულტურების უმეტესობაში გენდერი ბინარულადაა დაყოფილი — ქალი და კაცი.
სექსუალობის მსგავსად, მნიშვნელოვანია, პატივი ვცეთ თითოეული ადამიანის თვითიდენტიფიკაციას და მათთან მიმართებით შესაბამისი ენა გამოვიყენოთ. თუ არ ვართ დარწმუნებულები, რომელ გენდერს მიაკუთვნებს თავს ესა თუ ის ადამიანი, მიზანშეწონილია, რომ ვკითხოთ იდენტობაზე და თავად არ გადავწყვიტოთ მისი გენდერი გენდერული როლების, ექსპრესიის, ქცევებსა თუ სხვა ნიშან-თვისებაზე დაფუძნებით.
საფრთხის შემცველი გარემოს გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია ე.წ. კარადაში მყოფი (ინგლ. Closeted) ადამიანების გათვალისწინება, რომელთაც არ სურთ თავიანთი გენდერული იდენტობა ან სექსუალობა საჯარო გახადონ. პატივი უნდა ვცეთ თითოეული ადამიანის გადაწყვეტილებას და, შემთხვევით თუ განზრახულად, არ გავამჟღავნოთ მათი სექსუალობა ან გენდერული იდენტობა. ამგვარ აქტს აუთინგი (ინგლ. Outing) ეწოდება — როცა სხვა ავრცელებს ინფორმაციას სექსუალობასთან ან/და გენდერული იდენტობასთან დაკავშირებით იმ ადამიანზე, რომელიც არ არის დაქამინგაუთებელი.
ქვემოთ ჩამოთვლილია გენდერული იდენტობები და მათი მნიშვნელობის ყველაზე გავრცელებული ვარიანტები:
- აგენდერი — ადამიანი, რომელიც თავს არც ერთ გენდერს მიაკუთვნებს ან არ აქვს გენდერი. ამ გენდერის აღსანიშნავად იყენებენ ტერმინებსაც: გენდერულად ნეიტრალური, გენდერის არმქონე და სხვა;
- ანდროგინი — ადამიანი, რომლის გენდერიც შესაძლოა ერთდროულად იყოს ფემინური და მასკულინური ან ფემინურობასა და მასკულინურობას შორის;
- ბიგენდერი — ადამიანი, რომელსაც ორი გენდერი აქვს. ბიგენდერი ადამიანები ხშირად ირგებენ როგორც მასკულინურ, ასევე, ფემინურ როლებს კომბინაციაშიც და ერთმანეთისგან ცალ-ცალკეც;
- სისგენდერი — ადამიანი, რომელიც თავს დაბადებით მინიჭებულ სქესთან აიდენტიფიცირებს. მაგალითად, სისგენდერი ქალი არის ადამიანი, რომელიც საკუთარ თავს, გენდერის ჭრილში, აიდენტიფიცირებს ქალად და მისთვის დაბადებისას მინიჭებული სქესიც ქალია;
- გენდერფლუიდი — ადამიანი, რომელიც გენდერული იდენტობაც ცვალებადია და არ არის დროში ფიქსირებული;
- გენდერქვიარი — ადამიანი, რომლის გენდერული იდენტობა არ ჯდება ჰეტერონორმატიული საზოგადოების მიერ შემუშავებულ ნორმებში, კერძოდ, გენდერულ როლთან, ექსპრესიასთან, ქცევასთან და სხვა ნიშნებთან მიმართებით. გენდერქვიარი შესაძლოა გამოხატავდეს კრებით ტერმინს და მოიცავდეს იმ ადამიანთან ჯგუფს, რომლებიც თავს გენდერის ბინარულს გაგებაში არ სვამენ;
- გრეიგენდერი — ადამიანი, რომელსაც არ აქვს ძლიერი კავშირი და მიკუთვნებულობა რომელიმე გენდერული იდენტობის მიმართ, თუმცა ნაწილობრივ არის გენდერული ბინარულობის მიღმა;
- ომნიგენდერი / პანგენდერი / პოლიგენდერი — ადამიანი, რომელიც არა მხოლოდ ერთ გენდერს მიაკუთვნებს თავს, არამედ — რამდენიმეს ან ყველას;
- ინტერგენდერი — ადამიანი, რომლის გენდერული იდენტობაც ქალსა და კაცს შორისაა;
- ინტერსექსი — ინტერსექსი კრებითი, ქოლგა ტერმინია. იგი აღნიშნავს იმ ადამიანებთა ჯგუფს, რომლებიც სექსუალურ-რეპროდუქციული ანატომიის ვარიაციებით დაიბადნენ. ეს შესაძლოა, გამოიხატოს როგორც ქრომოსომურ, ასევე ჰორმონალურ და ფიზიოლოგიურ დონეზე. ამასთან, ინტერსექსი ადამიანი საკუთარ თავს, შესაძლოა, აიდენტიფიცირებდეს დაბადებისას მინიჭებულ სქესთან, დაბადებისას მინიჭებულ საპირისპირო სქესთან ან უბრალოდ იდენტიფიცირდებოდეს, როგორც ინტერსექსი ადამიანი;
- ორბუნებოვანი / ორი სულის მქონე (ინგლ. Two-spirit) — კრებითი, ქოლგა ტერმინი, რომელიც ადგილობრივი ამერიკელების თემებში სხვადასხვა სექსუალობასა და გენდერს მოიცავს. აღნიშნულ კულტურებში ისინი ტრადიციული მესამე გენდერის სოციალურ როლებს ასრულებენ და გენდერულად არც კაცებად განიხილებიან და არც — ქალებად, თუმცა მათი სქესი, შესაძლოა, იყოს როგორც ქალი, ასევე — კაცისა და ინტერსექსის;
- ტრანსგენდერი — კრებითი ტერმინია და მოიცავს ადამიანებს, რომელთა გენდერული იდენტობა, ექსპრესია და ქცევა არ ემთხვევა მათი ბიოლოგიური სქესის მახასიათებლებისა და საზოგადოების მიერ სქესთან მიბმული გენდერული როლის მოლოდინებს. ტერმინი, შესაძლოა, მოიცავდეს როგორც კაცსა და ქალს, ასევე — არაბინარულ ადამიანებს;
- ტრანსი — ინკლუზიური ტერმინი, რომელიც მოიცავს როგორც უგენდერო ადამიანებს, ასევე არაბინარულ ადამიანებს;
- ტრანსმასკულინური — ადამიანი, რომელსაც მასკულინური გენდერული იდენტობა აქვს, თუმცა დაბადებისას სხვა სქესი მიენიჭა;
- ტრანსფემინური — ადამიანი, რომელსაც ფემინური გენდერული იდენტობა აქვს, თუმცა დაბადებისას სხვა სქესი მიენიჭა;
- ტრიგენდერი — ადამიანი, რომელიც თავს სამ გენდერს მიაკუთვნებს.
არ არსებობს ფიქსირებული რაოდენობა და ნუსხა, რომელიც გენდერული იდენტობების სრულ ჩამონათვალს მოგცემდა. ვინაიდან, გენდერული იდენტობები სპექტრზეა განლაგებული, შესაბამისად, ახალი იდენტობების წარმოქმნის ან/და ერთმანეთთან კომბინირების შესაძლებლობები უსასრულოა. თითოეულმა ადამიანმა, შესაძლოა, აღმოაჩინოს სპექტრის კონკრეტული წერტილი, რომელზე მონიშვნაც თავს ყველაზე კომფორტულად აგრძნობინებს. ეს წერტილი დროთა განმავლობაში, შესაძლოა, შეიცვალოს კიდეც, რადგან, სექსუალობის მსგავსად, გენდერული იდენტობაც, შესაძლოა, იყოს ფლუიდური და ცვალებადი.
წყაროები: