მედია აპრილი წარმოგიდგენთ ქალთა ფონდის პროექტის, ფემინსტრიმის სერიას. პოდკასტები მოიცავს ავტორების პერსონალურ მოსაზრებებს.
ავტორი: ლიზა ტოროსიან
“ძალიან ბევრი ქართველი სუსტი სქესის გულთამპყრობელი…”
“დღეს ეს ფემინისტკობა და აქციების გამართვა არანაირ რეაქციას არ იწვევს… ვიღაცა დაუკმაყოფილებელი ქალები, ასე აღიქვამენ მათ”.
ეს არის მცირე ნაწილი იმისა, თუ რასთან გვიწევს გამკლავება ქალებს ყოველდღიურად, რეალურ ცხოვრებაში, სოციალურ ქსელებსა და განსაკუთრებით რეგიონებში, სადაც როგორც წესი, სტერეოტიპები სხვადასხვა მიზეზით, უფრო მძაფრად აღიქმება ხოლმე.
მე ვარ ლიზა ტოროსიანი, ჟურნალისტი, რომელიც არაერთხელ ყოფილა გენდერული დეზინფორმაციის სამიზნე და დღეს მინდა თქვენც გაგიზიაროთ თემა, რომელიც განსაკუთრებით აქტუალურია ბოლო წლებში, მთელს მსოფლიოში. გენდერული დეზინფორმაცია ინდივიდის დისკრედიტაციის მიზნით, მისი იდენტობის, გარეგნობის, ქცევების შესახებ გავრცელებული ცრუ ან ინტერპრეტირებული ინფორმაციაა, რომელიც ხშირად გვხვდება მედიასა და სოციალურ ქსელებში.
როდესაც ჟურნალისტური საქმიანობა ახალი დაწყებული მქონდა, 9 წლის წინ, ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ, პირველად ჩავედი რეგიონში, რომელიც სულ მაინტერესებდა და მისი მოსახლეობა ჩვენი მედიასაშუალების სამიზნე აუდიტორიაც იყო. არ მქონდა გამოცდილება და თავს არასაკმარისად თავდაჯერებულად ვგრძნობდი, თუმცა მიხაროდა, რომ საბოლოოდ მექნებოდა შესაძლებლობა, კომუნიკაცია მქონოდა იმ ხალხთან, ვისთვისაც ეს მნიშვნელოვანი საქმე დავიწყე. მთელი გზა ეიფორიით სავსე ვათვალიერებდი იმ საოცარ ხედებს, რაც სამცხე-ჯავახეთს უფრო თავისებურს და ულამაზესს ხდის. საბოლოოდ კი მოვაღწიეთ დანიშნულების პუნქტამდე — ჩავედით ახალქალაქში, რომელიც ეთნიკურად სომხური თემის მიერ კომპაქტურად დასახლებული მუნიციპალიტეტია. 18 წლის გოგოს ეიფორია გაქრა მას შემდეგ, რაც მაღაზიაში, მოლარესთან დიდი სიამაყით ვთქვი, რომ ჟურნალისტი ვარ და ვეცდები ყველაფერი გავაკეთო ადგილობრივი პრობლემების მოგვარებაში წვლილის შესატანად. პასუხად კი მივიღე:
“ასეთი ლამაზი გოგო ხარ და ჟურნალისტობა რატომ გადაწყვიტე? რა ქალის საქმეა ეს? ძალიან სამწუხაროა, ჩემი შვილისთვის კარგი საცოლე იქნებოდი, ჟურნალისტი რომ არ ყოფილიყავი! ეცადე აქ შენს პროფესიაზე ხმამაღლა აღარ ისაუბრო, სირცხვილია”.
ეს იყო მომენტი, როდესაც დავფიქრდი — ნუთუ ორმაგად მეტი სირთულე მელის წინ მხოლოდ იმის გამო, რომ ქალი ვარ?!
ეს გენდერული დეზინფორმაციის ერთ-ერთი, ძალიან სუსტი მაგალითია. ყოველწლიურად უამრავი ქალი ჟურნალისტი, აქტივისტი, პოლიტიკოსი, ან უბრალოდ აქტიური ქალი ხდება გენდერული დეზინფორმაციის მსხვერპლი ონლაინ სივრცეში.
ქალებს ყოველდღიურად უამრავი სირთულის გადალახვა უწევთ წარმატების მისაღწევად და იმისთვის, რომ აქტიურად ჩაებან სხვადასხვა საზოგადოებრივ საქმიანობაში. ასევე, დღესდღეობით სოციალურ ქსელებს უმრავლესობა ვიყენებთ, ხომ? რთულია საზოგადოებაზე წვდომის მოპოვება სოციალური ქსელების გამოყენების გარეშე და აქ გენდერული დეზინფორმაციის გამავრცელებლები ხშირად იყენებენ აქტიური ქალების სურათებს, მოსაზრებებს, პუბლიკაციებს მათივე დისკრედიტაციის მიზნით.
ევროპაში დეზინფორმაციული კამპანიების მკვლევარი, დამოუკიდებელი ორგანიზაცია EU DisinfoLab -ის მიხედვით, “გენდერული დეზინფორმაცია გენდერისა და დეზინფორმაციის ინტერსექციაზე აკეთებს აქცენტს, როდესაც ქალები, არაბინარული ადამიანები და საზოგადოების ისეთი მარგინალიზებული წევრები, როგორიცაა LGBTQIA+ თემი, არაპროპორციულად ხდებიან ყალბი და არაზუსტი ინფორმაციის სამიზნე. გენდერისა და დეზინფორმაციის შერწყმის ტექნიკები მრავალგვარია; მაგალითად, ისეთი მიზოგინიური კომენტარების გავრცელება, რაც გენდერულ სტერეოტიპებს ამყარებს; გრაფიკული კონტენტის სექსუალიზება, ონლაინ შევიწროება, მათ შორის ძალადობრივი მუქარების გავრცელება, კიბერთავდასხმები და ა.შ.”
ხშირად გენდერული დეზინფორმაცია ვრცელდება ასევე კამპანიების მეშვეობით, რომლებიც სავსეა პატრიარქალური სტერეოტიპებით, რაც ქალების პირად ცხოვრებაზე, გარეგნობაზე, საქმიანობასა და გონებრივ შესაძლებლობებზე სიძულვილის ენით საუბარს გულისხმობს.
გენდერულ დეზინფორმაციას ბევრი ფორმა გააჩნია, მაგალითად: სლატშეიმინგი, რომელიც ქალებისა და გოგოების კრიტიკაა იმის გამო, რომ მათი ქცევა, გარეგნობა თუ ჩაცმულობა არ შეესაბამება სექსუალობასთან დაკავშირებულ საზოგადოებაში ჩამოყალიბებულ გენდერულ ნორმებსა და წარმოდგენებს. გენდერული დეზინფორმაცია მოიცავს ასევე ეიჯიზმს, რაც არის ასაკის მიხედვით დისკრიმინაცია, კიდევ ერთი ფორმაა მორალური კრიტერიუმებით თავდასხმა, გარეგნობის დაცინვა. ასევე, ყალბი და დამუშავებული სექსუალური ინფორმაციის გავრცელება სურათების, ვიდეოებისა და მემეების სახით, რაც ადამიანების დისკრედიტაციასა და დაცინვას ისახავს მიზნად. ასევე, ცრუ განცხადებების გავრცელება.
კიდევ მრავალი ტიპი და ფორმა შემიძლია ჩამოვთვალო, მაგრამ განვიხილოთ საქართველოში ყველაზე გავრცელებული მიმართულებები:
2016 წელს, წინასაარჩევნო პერიოდში, გავრცელდა პირადი ცხოვრების ამსახველი ვიდეოები, რომელთა ნამდვილობაც ამ დრომდე დადასტურებული არ არის, თუმცა ეს ვიდეოები შეიცავდა ცნობილი პოლიტიკოსების პირადი ცხოვრების ამსახველ კადრებს და მათი გავრცელება მიზნად ისახავდა ამ პოლიტიკოსების წინააღმდეგ მათი სექსუალური თუ სხვაგვარი პირადი ცხოვრების ფრაგმენტების გამჟღავნებას და საზოგადოებაში მიუღებელი ან უსიამოვნო იარლიყების მიწებებას.
სამწუხაროდ, თანამედროვე ქართულ პოლიტიკასა თუ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში უცხო არ არის იდეურად მიუღებელი ან არასასურველი საჯარო პირების წინააღმდეგ მათი პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრების გამოქვეყნება ან გამოქვეყნების მუქარა. განვლილ პერიოდზე დაკვირვებით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამგვარი ზეწოლის ადრესატები ხშირ შემთხვევაში ქალები ან ქვიარ ადამიანები არიან.
2023 წელს, მედიის განვითარების ფონდმა კვლევა ჩაატარა გენდერულ დეზინფორმაციაზე, რომლის შედეგად გამოავლინა შემდეგი ტენდენციები:
- ქართულენოვანი წყაროები ადგილობრივი აქტორების – ჟურნალისტების, პოლიტიკოსების, სამოქალაქო აქტივისტებისა და სხვა პირების წინააღმდეგ ყალბი შინაარსის გავრცელების დროს ფიგურირებდნენ.
- ქართველი ქალი პოლიტიკოსებისა და პოლიტიკოსებთან დაკავშირებული პირების წინააღმდეგ ძირითადად სლატშეიმინგის და მორალური კრიტერიუმებით თავდასხმის მაგალითები გამოიკვეთა.
გენდერული დეზინფორმაციისა და მისი იარაღად ინსტრუმენტალიზაციის ერთ-ერთ ნათელ მაგალითს წარმოადგენს შემთხვევა, როდესაც ამის ადრესატი აღმოჩნდა საქართველოს პრეზიდენტი . ეს შემთხვევა გასულ წელს მოხდა. მედიის განვითარების ფონდის ანგარიშის თანახმად, პრეზიდენტი გენდერული დეზინფორმაციის სამიზნე ობიექტად მისი პოლიტიკური აქტივობის გამო იქცა.
“ანონიმური სახელისუფლებო და კრემლისტური ფეისბუქ ანგარიშები პორნოსაიტებზე გავრცელებული ვიზუალის ფოტოფაბრიკაციას ახდენდნენ და პრეზიდენტის წინააღმდეგ სექსისტური კომენტარებით ავრცელებდნენ”, — ვკითხულობთ ანგარიშში.
ასევე, გენდერული დეზინფორმაციით გაჯერებული შეტევის ობიექტები კონკრეტული მედიასაშუალებების ჟურნალისტებიც გახდნენ.
ზოგადად, დეზინფორმაცია და განსაკუთრებით, გენდერული დეზინფორმაცია, ადამიანების ღირსებისა და რეპუტაციის შელახვის ერთ-ერთ ეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს, რომლისგანაც დაცული არავინაა. თუმცა, თუ დავაკვირდებით საქართველოში ბოლო წლებში გავრცელებული გენდერული დეზინფორმაციის შემთხვევებსა და მათ თავისებურებებს, შევამჩნევთ, რომ გენდერული დეზინფორმაციები განსაკუთრებული სიხშირით სხვადასხვა უმცირესობების მიმართ გამოიყენება. მედიის განვითარების ფონდის 2023 წლის კვლევის მიხედვით, გასულ წელს ამგვარი შეტევების სამიზნეები ოპოზიციური და ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული საინფორმაციო პოლიტიკის მქონე მედიები იყვნენ. ამგვარი ტენდენცია განსაკუთრებით საგანგაშოა, რადგან იგი ერთის მხრივ ადამიანებს უზარმაზარ ზიანს აყენებს, ხოლო, მეორე მხრივ, პოლიტიკაში ამორალური მეთოდებით ოპონენტების წინააღმდეგ ბრძოლის პრეცედენტებს ქმნის.
დეზინფორმაციული კამპანიები, შესაძლოა, ქალებისთვის როგორც ონლაინ, ისე რეალურ სივრცეში ფიზიკური საფრთხის საფუძველი გახდეს. ამას მუდმივად ვხედავთ იმ პლატფორმებზე, რომლებსაც ყოველდღიურად ვიყენებთ. და თქვენი აზრით, როგორ შეიძლება ამან იმოქმედოს რეგიონზე, სადაც ისედაც უამრავი სტერეოტიპი არსებობს დღემდე და უამრავი ქალი იბრძვის ამ სტერეოტიპების წინააღმდეგ?